The Issue III of Founding of Safavids: Emergence of Qizilbash

Yıl 2014, Sayı: 3, 53 - 67, 13.01.2015

Yılmaz Karadeniz

https://doi.org/10.18498/amauifd.88512

Öz

After the crisis of Political, economic andsocial that
Mongol and Timur Invasions made, Ardabil Sect flourished in Ardabil and
increased its followers. After The Founder of The Sect, Safi-ad-din Ardabili, The Sect politicized
and seized power with help of Aq
Qoyunlu Turks. The most important Turkish tribes in the seizure of political power were Shamlu, Rumlu, Ustadjlu, Takkalu, Zulkadir (Dulkadir), Afshar, Qajar,
Warsak and Karadag. Members of the Turkish tribes were
also follower of Ardabil Sect and they were called as Qizilbash (Redhead) because they worea red cap. Safavid state also were called as Safavid Qizilbash State because Shah Ismail I
depended on them to found the dynasty. İn the founding of Safavids, Qizilbash
Turks had important role but later, they started to be trouble for the dynasty.
Shah Tahmasp I took precautions for Qizilbash Turks but He
was not successful and the problems kept. Qizilbash Turks were effective in administration
and were in the activities of the Sect. In this study, It is tried to be
explained what reasons the Sect depended on, what reasons made The Sect spread
from Iran to West of Anatolia and how the followers politicized as Qizilbash. 

Anahtar Kelimeler

Iran, Safavid, Qizilbash, Sheikh, Safi-ad-din Ardabili

Safevi Devleti’nin Kuruluşu Meselesi: Kızılbaşların Ortaya Çıkışı

Öz

İran’da
Moğol ve Timur istilasının getirmiş olduğu siyasi, iktisadi ve sosyal bunalımın
içerisinde Erdebil’de ortaya çıkarak kısa sürede mürit sayısı artan Erdebil tarikatı,
kurucusu Safiyüddin İshak Erdebili’den sonra siyasi bir çehreye bürünmüş, Azerbaycan
civarındaki Akkoyunlu Türkmenlerinin desteğiyle müritlerini silahlı kuvvetler
haline getirterek iktidarı ele geçirmiştir. Siyasi iktidarın ele geçirilmesinde
en önemli unsurlardan olan Şamlu, Rumlu, Ustaclu, Tekelu, Zülkadirlu, Afşar,
Kaçar, Varsak ve Karadağlı Türk boy ve aşiretlerinin kuvvetleri, tarikatın
birer müridi olarak başlarına kırmızı başlık taktıkları için tarihte Kızılbaş
olarak anılmışlardır. Şah I. İsmail, hanedanlığın kuruluşunu bunlara dayandırdığından
kurulan devlete Safevi Kızılbaş Devleti denilmiştir. Devletin kuruluşunda önemli
rolleri olan Kızılbaşların daha sonra siyasi iktidarın ayağına pranga
olmuşlardır. Şah I. Tahmasb, bunların nüfuzunu kırmak için önlemler almışsa da
sonuca ulaşamamış ve aynı sorun daha sonraki dönemlerde devam etmiştir. Bu
yüzden çalışmamızda tarikatın dayandığı zemini ortaya koyduktan sonra bu tarikatın
İran’dan Anadolu’nun doğusuna kadar olan coğrafyada hangi saiklerle yayıldığını
ortaya koymaya ve tarikat müritlerinin nasıl Kızılbaş olarak siyasi hüviyete geçtiklerini
açıklamaya çalışacağız. 

Anahtar Kelimeler

İran, Safevi, Kızılbaş, Şeyh, Safiyüddin Erdebili

Kaynakça

• Ahmed bin Ali bin Hüseyin Hüseyni (İbn-i Anbe), Umdetü’t-talib fi Ensab-ı Al-ı Ebi Talib, Necef, 1380.
• Âlem-i Arâ-yı Şah İsmail, (tash. Asgar Muntazır Sahib), Tehran, 1384.
• Âlem-i Arâ-yı Şah Tahmasb, Tehran, 1349.
• Browne, Edward, Tarih-i Edebiyat-ı İran, çev. Reşid Yasemi, Tehran, 1316.
• Bidlisi, Şerafeddin bin Şemseddin, Şerefname I, (tash. Muhammed Abbasi), Tehran, 1343.
• Cambridge Tarih-i İran Devre-i Safeviye, çev. Yakub Ajend, Tehran, 1380.
• Dımaşki, Ahmed bin Muhammed, Acaibü’l-makdur fi Nevaibü’t-Timur I, (tash. SehilZükâr), Tehran, 1378.
• Emini, İbrahim, Fütuhat-ı Şahi, Nüsha-yı Hatti, Kütübhane-i Merkezi Danişgâh-ı Tehran, 1370.
• Erdebili, İbn-i Bezzaz Tevekel bin İsmail, Safvetü’s-safâ, (tash. Gulam Rıza Tabatabai), Tehran, 1373
• Fazlullah, Reşidüddin, Mekatibât-ı Reşidi, (tash. Muhammed Şefi), Name: 45, Lahor, 1945.
• Grantosky E. A. - Dandamayo M. A.,Tarih-i İran ez Zaman-ı Bastan ta İmruz, çev. Keyhüsrev Kişaverzi, Tehran, 1385.
• Handemir, Emir Mahmud, Tarih-i Şah İsmail ve Şah Tahmasb, (tash. Muhammed Ali Cerahi), Tehran,1370.
• Handemir, Gıyaseddin, Habibü’s-siyer fi Ahbarü’l-efradü’l-beşer IV, (tash. Celaleddin Samayi), Tehran, 1333.
• Haydari, Asgar- Bakıri, Nasır, “Nigahi-yi be Mevzu-yu Siyadet-i Şeyh Safiyüddin Erdebili”, Tarih-i der Ayine-yi Pejoheş, Şumare: VIII/2, Tabistan, 1390.
• Hintz, Walter, Teşkil-i Devlet-i Milli der İran, çev. Keykavus Cihandari, Tehran, 1362.
• Hüseyin Hüseyni, Ahmed bin Ali bin, Umdetü’t-talib fi Ensab-ı Al-ı Ebi Talib, Necef, 1380.
• Hancı İsfahani, Fazl bin Ruzbahan, Âlem-i Ara-yı Emini, (tash. J. I. Wodez), bica, bita.
• Kazımzade, Hüseyin, İranşehr, Silsile-i Neseb-i Safeviye, Tehran, 2536.
• Kazvini, Budak, Cevahirü’l-ahbâr, Tehran, 1378.
• Kazvini, Yahya Abdullatif, Lebü’t-tevarih, Tehran, 1363.
• Kesrevi, Ahmed, Şeyh Safi ve Tebareş, Tehran, 1355.
• Lapidus, Ira M., Tarih-i Cevami-i İslâm, çev. Mahmud Ramazanzade, Meşhed, 1376.
• Masum Ali Şah, Nayibü’s-sudûr-u Sâlis, (tash. Muhammed Cafer Mahbub), Tehran, 1392.
• Mezavi, Michel M., Peydayeş-i Devlet-i Safevi, çev. Yakub Ajend, Tehran, 1363.
• Müstevfi Kazvini, Hamdullah, Tarih-i Güzide, (tash. Abdulhüseyin Nevai), Tehran, 1362.
• Mzavy, Michelle M., Peydayeş-i Devlet-i Safevi, çev. Yakub Ajend, Tehran, 1392.
• Nevidi, Abdi Beg, Tekmeletü’l-ahbâr, Tehran, 1369.
• Piguoleskaya, N. V., Tarih-i İran, çev. Kerim Kişaverz, Tehran, 1354.
• Petroşefsky, İlia Pavlovich, İslâm der İran, çev. Kerim Kişaverz, Tehran, 1354.
• Rumlu, Hasan Beg, Ahsenü’t-tevarih, Tehran, 1357.
• Ruzbahan Hancı İsfahani, Fazl bin, Âlem-i Ara-yı Emini, (tash. J. I. Wodez), bica, bita.
• Safa, Zebiyullah, Tarih-i Edebiyat-ı İran IV, Tehran, 1363.
• Sümer, Faruk, Safevi Devleti’nin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, Ankara, 1999.
• Şeref Han Bidlisi, Şerefname, Tehran, 1377.
• Şibi, Kamil Mustafa, Teşyi ve Tasavvuf ta Ağağz-ı Südde-i Devazdehum Hicri, çev. Ali Rıza Zükaveti Karagözlü, Tehran, 1359.
• Şuşteri, Kadı Nurullah, Mecalis-i Müminin II, (tash. İbrahim Arabpor, Muhammed Rıza Muhammediyan, Muhammed Ali Alidost), Meşhed,1382.
• Temimdari, Ahmed, İrfan ve Edeb der Asr-ı Safevi, Tehran, 1372.
• Türkmen, İskender Beg Münş, Tarih-i Âlem-i Ara-yı Abbasi I, (tash. İrec Afşar), Tehran, 1350.
• Zabit, Haydar Rıza, “Zuhur-u Silsile-i Safeviye Nokta-i Atıfî der Tarih-i İran” Mishkat, Şumare: 58-59, Bahar ve Tabistan, 1377.
• Zerinkoob, Abdulhüseyin, Donbale-i Costçu der Tasavvuf-u İran, Tehran, 1362.