İSTANBUL BELEDİYELERİ ÖRNEĞİ’NDE HAYIRSEVERLİKTEN SOSYAL ADALETE COVİD-19 SOSYAL YARDIMLARI

Yıl 2023, Cilt: 24 Sayı: 2, 209 - 232, 29.06.2023

Sakine Arslan Erbaş

https://doi.org/10.53443/anadoluibfd.1138020

Öz

Bu çalışma, Mayıs ve Temmuz 2020 aralığına denk gelen Covid-19 salgınının ilk 100 gününde, Türkiye’nin en büyük şehri olan İstanbul’daki bir dizi ilçe belediyesinin sosyal yardım programlarını inceleyerek, süreçteki zorluk ve fırsatları analiz etmektedir. Hem iktidar partisi (Adalet ve Kalkınma Partisi) hem de ana muhalefet (Cumhuriyet Halk Partisi) partisi tarafından yürütülen çalışma, ilçe belediyeleri ile İstanbul Büyükşehir Belediyesi arasındaki olası koordinasyonun incelenmesini sağlamıştır. İlgili belediyeler bünyesindeki sosyal yardım dairelerinde aktif olarak görev yapan yönetici kadroları ve sosyal hizmet uzmanları ile derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Verilerin içerik analizi, hayırseverlik yaklaşımından hak temelli yaklaşıma konumlanan geniş bir yelpaze sunmaktadır. Örtüşen ve çoğunlukla birleşen bu yaklaşım, yazar tarafından “Hibrit Model” olarak çerçevelenmiştir. Çalışma, Covid-19 salgınının ilk 100 günündeki sosyal yardım alanındaki kilit konuları; faaliyetlerin koordinasyonu, ortak bir veri tabanının kullanılması, ulaşılabilirlik ve değişen ihtiyaç sahibi profili olarak ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Belediye, Sosyal Yardım, Covid-19

FROM CHARITY TO SOCIAL JUSTICE: COVID-19 SOCIAL ASSISTANCE THROUGH THE EXAMPLE OF ISTANBUL MUNICIPALITIES

Öz

This study examines the social assistance programs of a number of district municipalities in Istanbul, the largest city of Türkiye, to analyze the challenges and opportunities during the first 100 days of Covid-19 pandemic that is between May and July 2020. Involving the municipalities run by both the party in power (Justice and Development Party) and the main opposition (Republican People’s Party) enabled the study to scrutinize the possible coordination between district municipalities and Istanbul Metropolitan Municipality. In-depth interviews have been conducted with the managerial cadres and social workers that are actively employed in the departments of social assistance within relevant municipalities. The evaluation of the data using content analysis illustrated a broad spectrum of positions spanning from dependence to charity and rights-based approaches. An overlap or rather mix of these approaches has been frequently observed as practices in the field which is framed as ‘Hybrid Model’ by the author. This model is broadly and continuously used by a multiplicity of municipalities rather than a well-defined model with internal consistency and clear-cut boundaries. The study disclosed that coordination of activities, employment of a common database and issues pertaining to accessibility and changing profile of people in need have come to the fore as key parameters of implementation in the field of social assistance during the first 100 days of Covid-19 breakout.

Anahtar Kelimeler

Municipality, Social Assistance, Covid-19

Kaynakça

• Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. (2021, Ocak 2). Sosyal koruma kalkanı. Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. https://www.aile.gov.tr/haberler/ adresinden erişildi.
• Alpago, H., & Oduncu Alpago, D. (2020). Koronavirüs salgınının sosyoekonomik sonuçları. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, (8), 99-114.
• Arslan Köse, S. (2018). Social assistance as an instrument of political patronage in Turkey (Yayımlanmamış doktora tezi). Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Güneş-Ayata, A. G. (1994). Roots and trends of clientalism in Turkey. L. Roniger ve A. Güneş-Ayata (Editörler), Democracy, clientalism and civil society (s. 49-64) içinde. Londra: Lynne Rienner Publisher.
• Bariola, N. & Collins, C. (2021). The gendered politics of pandemic relief: Labor and family policies in Denmark, Germany, and the United States during Covıd-19. American Behavioral Scientist, 65(12), 1671-1697. doi:10.1177/00027642211003140.
• Başer, D. & Kırlıoğlu, M. (2020). Türkiye’deki sosyal yardım sistemine yönelik sosyal hizmet uzmanlarının deneyimleri. Toplum ve Sosyal Hizmet, 31(4), 1486-1513.
• Belediye Kanunu. (2005, 3 Temmuz). Resmî Gazete. Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/07/20050713-6.htm adresinden erişildi.
• Bildircin, M. M. (2020, Mayıs 7). Sosyal yardımlar reklam aracı oldu. Birgün. https://www.birgun.net/haber/sosyal-yardimlar-reklam-araci-oldu-299908 adresinden erişildi.
• Bhorat, H., Oosthuizen, M., & Stanwix, B. (2021). Social assistance amidst the COVID‐19 epidemic in South Africa: A policy assessment. South African Journal of Economics, 89, 63-81.
• Briggs, A. (1961). The welfare state in historical perspective. European Journal of Sociology, 2(2), 221-258.
• Bozan, İ. (2014, Ocak 3). İstanbul’u alan Türkiye’yi alır. Aljazeera Turk. https://www.aljazeera.com.tr/haber-analiz/istanbulu-alan-turkiyeyi-alir adresinden erişildi.
• Buğra, A. (2018). Kapitalizm, yoksulluk ve Türkiye'de sosyal politika (9. baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Buğra, A., & Çağlar, K. (2019). Vatandaşlık gelirine doğru. İstanbul: İletişim.
• Canadian Urban Institute. (2020, Temmuz 26). Our Work. Canadian Urban Institute. https://canurb.org/our-work/ adresinden erişildi.
• Çakır, R. (2015, Şubat 21). 30 yıldan hatırladıklarım/8 27 Mart 1994 yerel seçimleri: Medyaya rağmen ve medya sayesinde RP’nin zaferi. Ruşen Çakır. http://rusencakir.com/30-YILDAN-HATIRLADIKLARIM8-27-Mart-1994-yerel-secimleri-Medyaya-ragmen-ve-medya-sayesinde-RPnin-zaferi/5118 adresinden erişildi.
• Çelik, A. (2010). Muhafazakâr sosyal politika: Hak yerine yardım, yükümlülük yerine hayırseverlik. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 42, 63-81.
• Çoğurcu, C. (2010). Stratejik planlama, stratejik yönetim ve sosyal yardımlaşma ve dayanışma genel müdürlüğünde sosyal yardım politikalarına yönelik gerçekleştirilen projeler. Yardım ve Dayanışma Dergisi, 1(2), 7-32.
• Çöpoğlu, M. (2020). Sosyal belediyecilikten sosyal politikaya geçiş bağlamında Sakarya büyükşehir belediyesi hizmetlerinin değerlendirilmesi. Yönetim Bilimleri Dergisi, 18(37), 685-704, doi:10.35408/comuybd.722401.
• Dama, N. (2021). Covid-19 salgınıyla sosyal refah devleti uygulamalarının dönüşümü. M. Tiryakioğlu (Ed.), Afetlerle yoksullaşma: salgınlar, göçler, eşitsizlikler içinde. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. Demirbilek, S. (2005). Sosyal güvenlik sosyolojisi. İstanbul: Legal Yayınları.
• Deutsche Well. (2020a). ABD'de iki trilyon dolarlık paket senato'dan geçti. Deutsche Well. https://www.dw.com/tr/abdde-iki-trilyon-dolarl%C4%B1k-paket-senatodan-ge%C3%A7ti/a52922492 adresinden erişildi.
• Deutsche Well. (2020b). Almanya’da korona mağdurlarına devlet yardımı. Deutsche Well. https://www.dw.com/tr/almanyada-korona-ma%C4%9Fdurlar%C4%B1na-devletyard%C4%B1m%C4%B1/a-52990112 adresinden erişildi.
• Diplomatik İlişkiler ve Politik Araştırmalar Merkezi. (2020, Temmuz 6). Küresel salgınla yeniden düşünmek: insan güvenliği krizi [Blog yazısı]. https://dipam.org/10376-2/ adresinden erişildi.
• Ebbinghaus, B., Lehner, L., & Naumann, E. (2022). Welfare state support during the COVID- 19 pandemic: Change and continuity in public attitudes towards social policies in Germany. European Policy Analysis, (8), 297-311.
• Eryılmaz, B. (2008). Kamu yönetimi. Ankara: Okutman Yayıncılık.
• Esping-Andersen, G. (1990). The three worlds of welfare capitalism. New Jersey: Princeton University Press.
• Ferrera, M. (1996). The southern model of welfare in social Europe. Journal of European Social Policy, 6(1), 17-37.
• Gazete Duvar (2019, Ocak 31). Erdoğan'dan 11 maddelik seçim manifestosu: Gönül belediyeciliği. Gazete Duvar. https://www.gazeteduvar.com.tr/politika/2019/01/31/erdogan-chp-3-c-demektir-cop-camur-cukur/ adresinden erişildi.
• Gentilini, U., Almenfi, M., & Orton, I. (2020). Social protection and jobs responses to covid-19: A real-time review of country measures. World Bank Social Protection and Jobs Global Practice. web site: http://www.ugogentilini.net/wp-content/uploads/2020/03/global-review-of-social-protection-responses-to-COVID-19-2.pdf
• Gough, I. (1996). Social assistance in Southern Europe. Southern European Society and Politics, 1(1), 1-23.
• Göçmen, İ. (2014). Religion, politics and social assistance in Turkey: The rise of religiously motivated associations. Journal of European Social Policy, 24(1), 92-103.
• Göze, A. (1976). Sosyal devlet sistemi. İstanbul: İ.Ü. Hukuk Fakültesi.
• Güneş, M. (2022). Yoksullukla mücadelede sosyal yardımların bir kamu yönetimi politikası olarak sürdürülebilirliği. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 12(24), 149-184.
• Habertürk. (2019, Nisan 1). İstanbul’da tek kadın başkan Sancaktepe’den çıktı. Habertürk. https://www.haberturk.com/istanbul-da-tek-kadin-baskan-sancaktepe-den-cikti-2420596 adresinden erişildi.
• Hicken, A. (2011). Clientelism. Annual Review of Political Science, 14, 289-310. İstanbul Büyükşehir Belediyesi. (2020). Sessizlikteki sesimiz: Covid-19 raporu. İBB Kurum Çalışması.
• International Labour Organization. (2020a). Covid-19 and the world of work: Impact and policy responses. Switzerland: ILO.
• International Labour Organization. (2020b). World social protection report: 2020-2022. Switzerland: ILO.
• International Labour Organization. (2020c). Social Protection Monitor: Social Protection Responses to the Covid-19 Crisis Around the World. Switzerland: ILO.
• Kesgin, B. (2014). Kamu sosyal politikalarında sosyal yardım. İstanbul: Açılım Kitap.
• Koray, M. (2003). Avrupa refah devleti: Anlamı, boyutları ve geleceği. TÜSİAD Görüş Dergisi, (57) 64-74.
• Koray, M., & Çelik, A. (2015). Himmet, fıtrat, piyasa: AKP dönemi'nde sosyal politika. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kuruhalil, İ., Özyazıcı, A., & Hosseinnezhad, F. (2020). Türkiye’de Covid-19 pandemisi döneminde sosyal hizmet. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 5(1), 1-18
• Kutlu, D. (2020, 3 Nisan). Covid-19, yoksulluk ve sosyal yardımlar: Durum ve öneriler. Birikim Dergisi. https://birikimdergisi.com/guncel/10009/covid-19-yoksulluk-ve-sosyal-yardimlar-durum-ve-oneriler adresinden erişildi.
• Lustig, N., Pabon, V. M., Sanz, F., & Younger, S. D. (2020). The impact of Covid-19 lockdowns and expanded social assistance on inequality, poverty and mobility in Argentina, Brazil, Colombia and Mexico (Working Paper No. 556). Washington, DC: Center for Global Development.
• Makarychev, A., Romashko, T. (2021). Precarious sovereignty in a post-liberal Europe: The Covid-19 emergency in Estonia and Finland. Chin. Polit. Sci. Rev. 6, 63–85. doi:10.1007/s41111-020-00165-y
• Midgley, J. (1997). Social welfare in global context. Thousand Oaks, Califıornia: SAGE Publications.
• Milliyet. (2020, Mayıs 12). Ödemeler Başladı! 3. Faz Pandemi Sosyal Yardım Başvuru ve Sonuç Sorgulama Ekranı! 1000 TL Pandemi Sosyal Yardım Ödemeleri Hangi Hesaplarar Yatacak? Milliyet. https://www.milliyet.com.tr/ekonomi/3-faz-sosyal-yardim-parasi-hesaplara-yatmaya-basladi-3-faz-1000-tl-sosyal-yardim-parasi-basvuru-ve-sorgulama-ekrani-6209649 adresinden alındı.
• Ortakaya, A. F.. Ardıc, O. Varghese, M. (2022, Kasım 21). Five key digital enablers of social assistance delivery in Turkey [Blog yazısı]. https://blogs.worldbank.org/digital-development/five-key-digital-enablers-social-assistance-delivery-turkiye adresinden erişildi.
• Rıza-yı Bari. (t.y.). Luggat: Osmanlıca-Türkçe sözlük içinde. https://www.luggat.com/r%C4%B1za-y%C4%B1%20bari/1/1 adresinden erişildi.
• Roberts, A. (2020). The third and fatal shock: How pandemic killed the millennial paradigm. Public Administration Review, 80(4), 603-609.
• Saad-Filho, A. (2020). From COVID-19 to the end of neoliberalism. Critical Sociology, 46(4–5), 477–485. doi:10.1177/0896920520929966
• Sancaktepe Belediyesi. (2020). Sancaktepe tarihi. http://www.sancaktepe.bel.tr/tr/sancaktepe-tarihi adresinden erişildi.
• Sancaktepe Belediyesi. (2021). 2021 yılı Sancaktepe ilçe nüfusu. https://www.sancaktepe.bel.tr/icerik/2021-yili-sancaktepe-ilce-nufusu adresinden erişildi.
• Sarıyer Belediyesi. (2018). Sarıyer Yaşam Rehberi. İstanbul: Sarıyer Belediyesi Kültür Yayınları.
• Sarıyer Belediyesi. (2020). Sosyal politikalar çalıştayları sonuç raporu. https://sariyer.bel.tr/ckuploads/ckfiles/SOSYAL%20POL%C4%B0T%C4%B0KALAR%20%C3%87ALI%C5%9ETAY%20RAPORU-17.12.2021.pdf adresinden erişildi.
• Sarıyer Belediyesi. (2020). Sarıyer tarihi. https://sariyer.bel.tr/Icerik/sariyer-tarihi/45 adresinden alındı.
• Sayarı, S. (1977). Political patronage in Turkey. E. Gellner, & J. Waterbury (Editörler), Patrons and clients in Mediterranean societies (s. 103-130) içinde. London: Duckworth.
• Sayın, A. (2019, Nisan1). Ekrem İmamoğlu Kimdir? 3 Ayda 2 Kez İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Seçilen Siyasetçi. BBC News Türkçe. https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-47751170 adresinden erişildi.
• Seyyar, A. (2008). Yerel Siyasetin Gelişiminde Sosyal Politikaların Önemi. Yerel Siyaset (s. 237-259) içinde. İstanbul: Okutan Yayınları.
• Stokes, S. (2007). Political Clientelism. C. Boix (Ed.), The Oxford Handbook of comparative politics içinde. Oxford: Oxford University Press.
• T.C. İstanbul Valiliği. (2020, Mart 18). Cumhurbaşkanı Erdoğan "ekonomik istikrar kalkanı" tedbir paketini açıkladı. http://www.istanbul.gov.tr/cumhurbaskani-erdogan-ekonomik-istikrar-kalkani-tedbir-paketini-acikladi adresinden erişildi.
• T.C. Sarıyer Belediye Başkanlığı. (2021). Sarıyer yaşam rehberi. sarıyer belediyesi kültür yayınları. https://sariyer.bel.tr/ckuploads/ckfiles/SARIYER%20YASAM%20REHBERI-07.07.2022-14.53.pdf?time=1657194950373 adresinden erişildi.
• T.C. Yüksek Seçim Kurulu (1995). 20. dönem milletvekili genel seçimi. https://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/docs/1995MilletvekiliSecimi/1995_secim_sonuclari.pdf adresinden erişildi.
• T.C. Yüksek Seçim Kurulu (2019). 2019 mahalli il ilçe seçmen sandık sayısı. https://www.ysk.gov.tr/doc/dosyalar/docs/2019MahalliIdareler/2019Mahalli-il-ilce-SecSanSay.pdf adresinden erişildi.
• TÜİK (2022). Göç istatistikleri 2021. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Ic-Goc-Istatistikleri-2021-45869 adresinden erişildi.
• T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2017). Türkiye'nin bütünleşik sosyal yardım sistemi. Ankara: T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı.
• Urhan, G., & Arslankoç, S. (2021). Covid-19 pandemi sürecinde sosyal politika ve yerel yönetimler: İstanbul ilçe belediyeleri örneği. Çalışma ve Toplum, 2(69), 945-980.
• Uzgel, İ. & Duru, B. (2013). AKP bilançosu: Bir dönüşümün kitabı (2002-2009). Ankara: Phoenix.
• Ülev, S. & Yenice, A. C. (2022). Pandemi döneminde uygulanan sosyal destek programı üzerine bir durum çalışması: Sakarya ili örneği. Toplum ve Sosyal Hizmet, 3(2), 359-385.
• Weingrod, A. (1968). Patrons, patronage, and political parties. Comparative Studies in Society and History, 10(4), 377-400.
• Wilensky, H. L. (1975). The welfare state and equality: structural and ideological roots of public expenditures. Berkeley, California: University of California Press.
• Wincott, D. (2001). Reassesing the social foundations of welfare (state) regimes. New Political Economy, 6(3), s. 409-425.
• Yıldırım, D. (2013). AKP ve neoliberal popülizm. İ. Uzgel, & B. Duru (Editörler), AKP bilançosu: Bir dönüşümün kitabı (2002-2009) (s. 66-107) içinde. Ankara: Phoenix.
• Yıldırım, B., & Şahin, F. (2019). Esping-Andersen’in refah devleti sınıflandırması ve makro sosyal hizmet uygulamaları temelinde Türkiye'nin konumu. Opus Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi. 11(18), 2525-2554.
• Zengin, E., Şahin, A., & Özcan, S. (2012). Türkiye’de sosyal yardım uygulamaları. Yönetim ve Ekonomi Dergisi. 19(2), 133-142.