TÜRK MUHAFAZAKÂRLIĞINDA BİR KÖŞE TAŞI: PEYAMİ SAFA

Yıl 2024, Cilt: 25 Sayı: 4, 317 - 338, 31.12.2024

Erdoğan Altun

https://doi.org/10.53443/anadoluibfd.1487893

Öz

Bu çalışma, 20. yüzyıl Türk edebiyatının ve düşünce dünyasının önemli ismi Peyami Safa’nın, Türk muhafazakârlığı içindeki konumunu incelemektedir. Safa, edebi ve fikri yazılarıyla Türkiye’nin modernleşme sürecinde muhafazakâr düşüncenin şekillenmesinde kilit rol oynamıştır. Safa’nın edebi eserlerinde, Fatih ile Harbiye arasında, cumba ile rumba arasında kurduğu muhafazakâr dünyasında, geleneksel değerler, milli kimlik ve kültürel mirasa bağlılık vurguları öne çıkar. Bu çalışmada Safa, Türk muhafazakârlığının modernleşme karşısındaki tavır alışının bir temsili olarak ele alınırken, edebi eserlerinden değil, onun bir münevver olarak ortaya koyduğu fikir yazılarından yararlanılacaktır. Safa’nın modernleşme karşısındaki tavrı ve argümanları, Türk muhafazakârlığının tarihsel ve toplumsal bağlamda nasıl konumlandığını ortaya koymaktadır. Çalışma, muhafazakâr düşüncenin neyi ifade ettiği, tarihsel seyri, muhafazakârlığın neyi muhafaza etmekle ilgili olduğu hakkındaki literatüre değindikten sonra Türk muhafazakârlığının ortaya çıkışına ve modernleşme karşısındaki tavrına odaklanacaktır. Ardından, Türk muhafazakârlığının temsiline yer verilecektir. Muhafazakârlığın ve Türk muhafazakârlığının çerçevesi çizildikten sonra, Peyami Safa’nın muhafazakârlığına odaklanılacak ve Safa’nın özellikle Harf Devrimi karşısındaki tavır alışına, muhafazakârlığını örneklendirmek için değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Muhafazakârlık, Peyami Safa, Türk Muhafazakârlığı, Harf Devrimi, Modernleşme

ONE MILESTONE IN TURKISH CONSERVATISM: PEYAMİ SAFA

Öz

This study examines the position of Peyami Safa, an important figure of 20th century Turkish literature and thought, within Turkish conservatism. Through his literary and intellectual writings, Safa played a key role in shaping conservative thought in Turkey's modernization process. In his literary works, Safa's conservative world, which he constructs between Fatih and Harbiye, between the bay window and the rumba, emphasizes traditional values, national identity and loyalty to cultural heritage. In this study, Safa will be discussed as a representation of Turkish conservatism's stance against modernization, not through his literary works, but through his writings as an intellectual. Safa's attitude and arguments against modernization reveal how Turkish conservatism is positioned in historical and social contexts. The study will focus on the emergence of Turkish conservatism and its attitude against modernization after touching upon the literature on what conservative thought means, its historical course, and what conservatism is about preserving. Then, the representation of Turkish conservatism will be discussed. After drawing the framework of conservatism and Turkish conservatism, it will focus on Peyami Safa's conservatism and Safa's attitude towards the Letter Revolution will be mentioned to exemplify his conservatism.

Anahtar Kelimeler

Conservatism, Peyami Safa, Turkish Conservatism, Alphabet Revolution, Modernization

Kaynakça

• Akıncı, M. (2013). Muhafazakârlık. Ö. Çaha ve B. Şahin (Ed.), Siyasal ideolojiler içinde (s. 105-161). Ankara: Orion Kitabevi.
• Atay, T. (2006). Gelenekçilikle karşı-gelenekçiliğin gelgitinde Türk “gelenek-çi” muhafazakârlığı. A. Çiğdem (Ed.), Muhafazakârlık (3. baskı) içinde (s. 154-178). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ayvazoğlu, B. (2008). Peyami: Hayatı, sanatı, felsefesi, dramı. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Ayvazoğlu, B. (2006). Münevver Ayaşlı. A. Çiğdem (Ed.), Muhafazakârlık (3. baskı) içinde (s.162-165). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Baltacıoğlu, İ. H. (1994). Türke doğru. Ankara: AKM Yayınları.
• Baydar, M. (1960). Edebiyatçılarımız ne diyorlar. İstanbul: Ahmet Halit Yaşaroğlu Kitapçılık.
• Beneton, P. (1991). Muhafazakârlık. (Çev: C. Akalın). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Beyatlı, Y. K. (2005). Aziz İstanbul (2. baskı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bora, T. (2017). Cereyanlar: Türkiye’de siyasi ideolojiler (4. baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bora, T. (2003). Türk sağının üç hali: milliyetçilik, muhafazakârlık, İslâmcılık. İstanbul: Birikim Yayınları.
• Çağaptay, S. (2008). Otuzlarda Türk milliyetçiliğinde ırk, dil ve etnisite. T. Bora (Ed.), Modern Türkiye’de siyasî düşünce cilt 4: Milliyetçilik (3. baskı) içinde (s. 245-262). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çağlıyan, Z. (2006). Erken cumhuriyet dönemi sentezci muhafazakârlığında ‘değişim’: Ahmet Hamdi Tanpınar ve Türk modernleşmesi. Muhafazakâr Düşünce, 9-10, 79-100.
• Çaylak, A., & Çelik, A. (2008). Osmanlı modernleş(tir)mesinden cumhuriyet modernleş(tir)mesine geçiş: Tarihsel/teorik bir okuma. Muhafazakâr Düşünce, 18, 55-70.
• Çetin, H. (2004). Muhafazakârlık: Kaosa karşı kozmos. Muhafazakâr Düşünce, 1, 95-130.
• Çiğdem, A. (2007). Batılılaşma, modernite ve modernizasyon. U. Kocabaşoğlu (ed.), Modern Türkiye’de siyasî düşünce: Modernleşme ve batıcılık (4. baskı) içinde (s. 68-81). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Demirci, A. H. (2014). Kültürel muhafazakârların İstanbul’u ya da fikir ve estetik hayatımızın yitik malı İstanbul. Muhafazakâr Düşünce, 40, 25-60.
• Doyle, W. (1986). Ancien regimes. Londra: Palgrave.
• Ergil, D. (1986). Muhafazakâr düşüncenin temelleri. SBF Dergisi, 41(1), 269-292.
• Göçek, F. M. (1999). Burjuvazinin yükselişi, imparatorluğun çöküşü. (Çev: İ. Yıldız). Ankara: Ayraç Yayınevi.
• Göze, E. (1995). Üç büyük mustarip. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Göze, E. (1987). Peyami Safa. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Güngörmez, B. (2014). “Jakoben modernist”e karşı “endişeli modern”: Türk muhafazakârlığı üzerine bir değerlendirme. Muhafazakâr Düşünce, 40, 5-24.
• Hampsher-Monk, I. (1987). The political philosphy of Edmund Burke. Londra: Longman Publishing.
• Hanioğlu, Ş. (1981). Bir siyasal düşünür olarak Doktor Abdullah Cevdet ve dönemi. İstanbul: Üçdal Neşriyat.
• Huntington, S. P. (1957). Conservatism as an ideology. The American Political Science Review, 51(2), 454-473.
• İrem, N. (2011). Türk muhafazakâr modernleşmesinin sınırları: kültürcü özgünlük ve eksik liberalizm. Doğu Batı, 58, 27-36.
• İrem, N. (2008). Cumhuriyet modernleşmesinin sınırları ve bir sınır olarak muhafazakâr modernite. Muhafazakâr Düşünce, 18, 11-32.
• İrem, N. (2006). Bir değişim siyaseti olarak Türkiye’de cumhuriyetçi muhafazakârlık: temel kavramlar üzerine değerlendirmeler. A. Çiğdem (ed.), Muhafazakârlık (3. baskı) içinde (s. 105-131). İstanbul: İletişim Yayınları.
• İrem, N. (2002). Cumhuriyetçi muhafazakârlık, seferber edici modernlik ve “diğer batı” düşüncesi. SBF Dergisi, 57(2), 43-60.
• Kahraman, H. B. (2000). Yitirilmemiş zamanın ardında: Ahmet Hamdi Tanpınar ve muhafazakâr modernliğin estetik düzlemi. Doğu Batı, 11, 9-44.
• Kekes, J. (1998). A case of conservatism. Ithaca, NY: Cornell University Press.
• Kısakürek, N. F. (1999). Babıâli (8. bs.). İstanbul: Büyük Doğu Yayınları.
• Kirk, R. (1986). The conservative mind: from Burke to Eliot (7. bs.). Washington: Regnery Publishing.
• Kösoğlu, N. (2011). Peyami bey. Ankara: Ötüken Neşriyat.
• Lewis, B. (1993). Modern Türkiye’nin doğuşu (5. baskı). (Çev: M. Kıratlı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Mardin, Ş. (1991). Türk modernleşmesi: Makaleler IV. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Meriç, C. (1986). Kültürden irfana. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Nisbet, A. R. (2006). Muhafazakârlık (Çev: E. Mutlu). T. B. Bottomore & R. Nisbet (editörler), Sosyolojik çözümlemenin tarihi C. 1 içinde (s.133-182). İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Nisbet, A. R. (2001). Conservatism: Dream and reality. London&New York: Routledge.
• Nisbet, A. R. (1965). Makers of modern social science: Emile Durkheim. New Jersey, NY: Prentice-Hall.
• Nozick, R. (1993). The Nature of rationality. New Jersey, NJ: Princeton University Press.
• Oakeshott, M. (2004). Muhafazakâr olmak üzerine (Çev: İ. Seyrek). Muhafazakâr düşünce, 1, 59-84.
• Oakeshott, M. (1962). Rationalism in politics and other essays. London: Metheun & CO.
• Ortaç, Y. Z. (1963). Portreler. İstanbul: Akbaba Matbaası.
• Öğün, S. S. (2004). Muhafazakârlık soruşturması. Muhafazakâr Düşünce, 1, 145-152.
• Özipek, B. B. (2005). Muhafazakârlık. Ankara: Kadim Yayınları.
• Özyetgin, A. M. (2006). Atatürk ve güneş dil teorisi. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, XCII(655), 105-114.
• Safa, P. (2012a). Objektif 6: yazarlar, sanatçılar, meşhurlar (5. baskı). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Safa, P. (2012b). Objektif 8: 20. asır, avrupa ve biz (5. baskı). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Safa, P. (2011). Objektif 1: osmanlıca, türkçe, uydurmaca (6. baskı). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Safa, P. (1976). Objektif 4: din, inkılâp, irtica. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Safa, P. (1963). Doğu-Batı sentezi. İstanbul: Yağmur Yayınları.
• Safa, P. (1943). Millet ve insan. İstanbul: Akbaba Yaynıları.
• Scruton, R. (2014). How to be a conservative. London: Bloomsbury Publishing.
• Scruton, R. (2001). The meaning of conservatism (3. baskı). Hampshire: Palgrave Macmillan.
• Söğütlü, İ. (2008). Türk muhafazakâr düşüncesinde cumhuriyet dönemi hâkim modernleşme anlayışı eleştirisinin bir boyutu olarak anti-pozitivist tutum ve bu tutumun kaynağı. Muhafazakâr Düşünce, 18, 33-54.
• Tanpınar, A. (2013). Sahnenin dışındakiler. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, A. (2003). Mücevherlerin sırları: derlenmiş yazılar, anketler ve ropörtajlar. (Haz. İ. Dirin, T. Anar & Ş. Özdemir). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tanpınar, A. (1998). Mahur beste (4. baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tekin, M. (1999). Romancı yönüyle Peyami Safa. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Topçu, N. (2011). Yarınki Türkiye. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (2004). Türkiye’nin siyasî hayatında batılılaşma hareketleri. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (2002). Türkiye Cumhuriyeti rejiminde batılılaşma olayları ve fikirleri. H. C. Güzel, K. Çiçek ve S. Koca (editörler). Türkler, C. 17 içinde (s.1420-1443). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Vincent, A. (2010). Modern political ıdeologies (3. baskı). New Jersey, NJ: Blackwell Publishing.
• Yıldız, A. (2011). Kurtuluş sürecinde cumhuriyet muhafazakârlığı: Peyami Safa’nın Kemalizm yorumu. Doğu Batı, 58, 191-212.