Abdülhak Molla ve Tıbbîye’de çiçek aşısı uygulamasının başlangıcı

Yıl 2023, Cilt: 28 Sayı: 1, 30 - 37, 20.01.2023

Mahmut Alpertunga Kara

https://doi.org/10.21673/anadoluklin.1174852

Öz

Amaç: Hekimbaşı Abdülhak Molla’nın Türk tıbbının modernleşmesine katkıları ve Tıbbîye’de çiçek aşısı uygulamasının başlangıcı incelenmiştir.

Yöntemler: Döneme ait temel kaynaklar ve konuyla ilgili monografiler taranarak karşılıklı okuma yapılmıştır.

Bulgular: Abdülhak Molla Türkiye’nin modernleşme yönünde kritik bir dönüşüm yaşadığı yıllarda üst seviyede görevlerde bulunmuştur. Şahsi özellikleri yanında çevresi ve özellikle Mustafa Behçet Efendi’nin kardeşi olması Molla’nın faaliyetlerinde rol oynamıştır. İki kardeş birbirini takip eden görevleri ve ortak vizyonları ile hem tıp eğitiminin hem de sağlık hizmetlerinin modernleşmesinde öncü bir kurum olan Tıbbîye’nin kuruluşunda rol oynamışlardır. Çiçek aşısı uygulamasının başlaması bu dönemde yaşanan dönüşümün sonuçlarını örneklendirmektedir.

Sonuç: Abdülhak Molla görev aldığı dönüşüm sürecinde modernleşme vizyonunu sürdürerek Türk tıbbına katkıda bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Çiçek aşısı, Hekimbaşı Abdülhak Molla, Tıbbîye-i Şâhâne

Abdulhak Molla and the beginning of smallpox vaccination at the Tibbiye

Öz

Aim: The contributions of Chief Physician Abdulhak Molla to the modernization of Turkish medicine and the beginning of smallpox vaccine application in Medical School were examined.

Methods: The basic sources of the period and the monographs on the subject were reviewed and cross reading was made.

Results: Abdülhak Molla held high-level positions during the years when Turkey was undergoing a critical transformation towards modernization. In addition to his personal characteristics, his environment and especially his brotherhood of Mustafa Behçet Efendi played a role in Molla’s activities. The two brothers played a role in the establishment of Tıbbiye, a pioneering institution in the modernization of both medical education and health services, with their successive missions and shared visions. The start of smallpox vaccination exemplifies the results of the transformation experienced in this period.

Conclusion: Abdülhak Molla has contributed to Turkish medicine by maintaining the vision of modernization during the transformation process he has been involved in.

Anahtar Kelimeler

Chief physician Abdulhak Molla, smallpox vaccination, Ottoman Emperial Medical School, Tıbbîye-i Şâhâne

Kaynakça

• Özbay K. Türk Asker Hekimliği Tarihi. İstanbul: 1976.
• Gâlib Atâ. Tıb Fakültesi. İstanbul: 1341.
• Rıza Tahsin. Kazancıgil A, editor. Tıp Fakültesi Tarihçesi (Mir’ât-ı Mekteb-i Tıbbiye). İstanbul: 1991.
• Yıldırım N. Tıphâne-i Âmire ve Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane’den İstanbul Tıp Fakültesi’ne 1827-1933. İstanbul: Betim Kitaplığı; 2019.
• Ülman YI. Galatasaray Tıbbiyesi - Tıbbiye’de Modernleşmenin Başlangıcı. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları; 2017.
• Dâvud Fatîn Efendi. Tezkire-i Hâtimetü’l-Eş’âr (Fatîn Tezkiresi). [İstanbul: 1271].
• Şemseddin Sâmi. Kâmusü’l-A’lâm. İstanbul: 1311. Abdülhak Efendi maddesi; p. 3064.
• İnal İMK. Son Asır Türk Şairleri, Cüz 1. İstanbul: 1969.
• Uzluk FN. Hekimbaşı Mustafa Behçet. Ankara: 1954.
• Bursalı Mehmed Tâhir. Özen İ, editor. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: 1975.
• Sarı N. T.D.V. İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV; 1992. Behcet Mustafa Efendi; p. 5:354.
• Demirhan Erdemir A. Ondokuzuncu Yüzyılda Üç Ünlü Türk Hekimi ve Bazı Belgeler. İst Tıp Fak Mecm. 1983;46:198-205.
• Ünver S. Abdülhak Molla. Tedavi Kliniği ve Laboratuvarı. 1941;10(37):1-6 ( ayrıbaskı).
• Mehmed Süreyya. Akbayar N, editor. Sicill-i Osmânî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları; 1996.
• Hızır İlyas. Târih-i Enderûn (Letâif-i Vekâyi’-i Enderûnîye). İstanbul: 1276.
• Baytop T. Sultan Mahmud II Döneminde İstanbul’da Eczacılık. In: 1. Türk Tıp Tarihi Kongresi-Kongreye Sunulan Bildiriler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları; 1992.
• Sarıyıldız G. Karantina Meclisi’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri. Belleten. 1994;58(222):329-76.
• Şehsuvaroğlu BN. Türkiye Karantina Tarihine Giriş II Türkiye’de Karantina Teşkilatının Kuruluşu. İst Tıp Fak Mecm. 1957(4):601-24 (ayrı baskı, İstanbul: İsmail Akgün Matbaası; 1958).
• Şehsuvaroğlu BN. Türkiye Karantina Tarihine Giriş III. İst Tıp Fak Mecm. 1958(1)146-169 (ayrı baskı).
• Ünver S. Türkiyede Son Bir Buçuk Asırlık Çiçek Aşısı Tarihimize ve Dünya Yüzünde Tarihine Bir Bakış. In: Ünver S, editor. Türkiyede Çiçek Aşısı ve Tarihi. İstanbul: 1948.
• Ahmed Cevdet Paşa. Baysun C, editor. Tezâkir (40-tetimme). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi; 1986.
• Ahmed Cevdet Paşa. Tarih-i Cevdet cilt 12. Dersaadet: 1301.
• Yıldırım N. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. İstanbul: Kültür Bakanlığı-Tarih Vakfı; 1993. Abdülhak Molla; p. 31.
• Demirhan Erdemir A. T.D.V. İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV; 1988. Abdülhak Molla; p. 1:211.
• Terzioğlu A. Türk İslâm Hastaneleri ve Tababetinin Avrupa’da Tıbbî Rönesans’ı Etkilemesinden Türk Tıbbının Batılılaşmasına. İstanbul: 1992.
• Ergin O. İstanbul Tıp Mektepleri Enstitüleri ve Cemiyetleri. İstanbul: 1940.
• Altıntaş A. Tıphâne-i Âmire›ye Adım Adım. Tarih ve Toplum. 1998;29(117):132-7.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri, Hatt-ı Hümâyûn 19308.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri, Cevdet Sıhhîye 1287.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri, Cevdet Sıhhîye, 27.
• Terzioğlu A. Die Hofspitäler und andere Gesundheitseinrichtungen der osmanischen Palastbauten unter Berücksichtigung der Ursprungsfrage sowie ihre Beziehungen zu den abendländischen Hofspitälern. München: 1979.
• Besim Ömer. Nevsâl-i Âfiyet, Cilt 1. İstanbul: 1315.
• İsfendiyaroğlu F. Galatasaray Tarihi. İstanbul: 1952.
• Terzioğlu A. Sultan II. Mahmud’un Son Hastalığı ile İlgili Dr. K. A. Bernard’ın Viyana’ya Gönderdiği Raporlar ve Galatasaray’da Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane’nin 17 Şubat 1839’da Açıldığına Dair Diğer Belgeler. In. XI. Türk Tarih Kongresi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi; 1994 (ayrıbaskı).
• Ahmed Refik. Sultan Abdülmecid Hân’ın Sarayında Doktor Spitzer’in Hâtırâtı. Târih-i Osmânî Encümeni Mecmuası. 1331;5(34): 599-622.
• Ünver S, Belger M. Tam Bir Asır Evvel Istanbul Tıbbiye Mektebinde Avusturyalı Bir Muallimi Evvel: Dr. C. A. Bernard. İst Tıp Fak Mecm. 1940;3(11)1420-5.
• Ünver S. Osmanlı Tababeti ve Tanzimat Hakkında Yeni Notlar. In: Tanzimat I. İstanbul: Maarif Matbaası; 1940.
• Bozkurt HB. Aşı Reddine Genel Bir Bakış ve Literatürün Gözden Geçirilmesi. Kafkas J Med Sci. 2018; 8(1):71-6.
• Stewart AJ, Devlin PM. The history of the smallpox vaccine. J Infect. 2006;52(5):329-34.
• Riedel S. Edward Jenner and the history of smallpox and vaccination. Baylor University Medical Center Proceedings. 2005;18:21-5.
• Bayat AH. Tıp Tarihi. İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği; 2010.
• Williamson S. The Vaccination Controversy. Liverpool: Liverpool University Press; 2007.
• Ünver S. Risale-i Telkih-i Bakarî (Aşıcıbaşı Mustafa). In: Ünver S, editor. Türkiyede Çiçek Aşısı ve Tarihi. İstanbul: 1948.
• Mercan M. Sultan Abdülmecid’in Rumeli Gezisi Hakkında Bazı Tespitler. Tarih İncelemeleri Dergisi. 2009; 24(1):81-100.
• Yıldırım N. İstanbul’da Nöbet Mahalleri Nöbet Eczaneleri - (1845-1895). Osmanlı Bilimi Araştırmaları. 2005;6(2):151-82.
• Yıldırım N. Gureba Hastanesi’nden Bezmiâlem Vakıf Üniversitesi’ne. İstanbul: Bezmiâlem Vakıf Üniversitesi; 2013.