Hükmün Denetlenmesini Talep Etme Hakkı Açısından İdare ve Bölge İdare Mahkemelerinde Birden Çok Hakimin Reddi

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 1, 163 - 184, 18.02.2025

Muhammed Göçgün

https://doi.org/10.54699/andhd.1567407

Öz

Adil yargılanma hakkının ve dolayısıyla hukuk devletinin gereklerinden biri olan mahkemelerin bağımsızlığı Anayasa’da açıkça düzenlenmiş olmasına rağmen hakimlerin tarafsızlığına ilişkin doğrudan bir anayasal düzenleme bulunmamaktadır. Hakimlerin tarafsızlığı, daha ziyade, usul kanunlarında yer alan hakimin yasaklılığı ve reddi müessesesiyle sağlanmak istenmiştir. 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 56. ve 57. maddelerinde de idari yargı mercilerinde görev yapan hakimlerin çekinmesi ve reddine ilişkin kurallar getirilmiştir. Buna ilaveten, Kanun’un 31. maddesine göre hakimin davaya bakmaktan yasaklılığı ve reddi hususunda 2577 sayılı Kanun’da hüküm bulunmayan hallerde 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun ilgili hükümleri uygulanacaktır.
Hak arama özgürlüğü ve adil yargılanma hakkının hukuk devleti ilkesine uygun şekilde kullanılabilmesi için hukuki uyuşmazlığın taraflarına tanınan kanun yoluna başvurma hakkının bir tezahürü de hükmün denetlenmesini talep etme hakkıdır. Bu hak, hüküm niteliği taşıyan yargı kararlarının farklı bir yargı merci önüne götürülerek bir kez daha incelenmesini ve karardaki olası hataların giderilmesini temin etme işlevini görmektedir. 2577 sayılı Kanun’un 57. maddesinin 4. fıkrası uyarınca idare ve bölge idare mahkemelerinde birden çok üye ve başkanın reddine karar verilmesi durumunda işin esası hakkında, ret istemlerini karara bağlayan bölge idare mahkemesi ve Danıştay tarafından karar verilecektir. Bu düzenleme sonucu idari yargıda uygulanmakta olan kanun yolu sistemi uyarınca uyuşmazlığın kesin bir hükümle çözümlenme sürecinde istinaf incelemesi yapması gereken bölge idare mahkemesi, ilk derece mahkemesi; temyiz incelemesi yapmakla görevli Danıştay ise ikinci derece yargı merci konumuna gelebilecektir. Bu durum ilgililerin hükmün denetlenmesini talep etme hakkının dolaylı şekilde sınırlandırılmasına yol açabilecektir. Çalışmada Anayasa Mahkemesi kararları doğrultusunda bu sınırlamanın hukuka aykırılığı tespit edilmiş; ortaya çıkabilecek hukuki sorunların giderilmesine yönelik teklifler sunulmuştur.
Hak arama özgürlüğü ve adil yargılanma hakkının hukuk devleti ilkesine uygun şekilde kullanılması için hukuki bir uyuşmazlığın taraflarına tanınan kanun yoluna başvurma hakkının bir tezahürü de hükmün denetlenmesini talep etme hakkıdır. Bu hak, hüküm niteliği taşıyan yargı kararlarının farklı bir yargı merci önüne götürülerek bir kez daha incelenmesini ve karardaki olası hataların giderilmesini temin etme işlevini görmektedir. 2577 sayılı Kanun’un 57. maddesinin 4. fıkrası uyarınca idare ve bölge idare mahkemelerinde birden çok üye ve başkanın reddine karar verilmesi durumunda işin esası hakkında, ret istemlerini karara bağlayan bölge idare mahkemesi ve Danıştay tarafından karar verilecektir. Bu düzenleme sonucu normal şartlarda uyuşmazlığın kesin bir hükümle çözümlenme sürecinde istinaf incelemesi yapması gereken bölge idare mahkemesi ilk derece mahkemesi; temyiz incelemesi yapmakla görevli olan Danıştay da ikinci derece yargı merci konumuna gelmektedir. Bu durum ise ilgililerin hükmün denetlenmesini talep etme hakkının dolaylı şekilde sınırlandırılmasına yol açmaktadır. Çalışmada Anayasa Mahkemesi kararları doğrultusunda bu sınırlamanın hukuka aykırılığı tespit edilmiş; ortaya çıkan hukuki sorunun giderilmesine yönelik teklifler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Hakimin Reddi, Kanun Yoluna Başvurma Hakkı, Hükmün Denetlenmesini Talep Etme Hakkı, Adil Yargılanma, Ölçülülük

In Terms of The Right to Request Review of Judgement, Rejection of More Than One Judges in Administrative Courts and Regional Administrative Courts

Öz

Although the independence of the courts, which is one of the requirements of the right to a fair trial and thus of the rule of law, is explicitly regulated in the Constitution, there is no direct constitutional regulation on the impartiality of judges. The impartiality of judges was sought to be ensured through the institution of prohibition and recusal of judges in the procedural laws. Articles 56 and 57 of the Code of Administrative Procedure No. 2577 also provide rules on the rejection of judges serving in administrative judicial authorities. In addition, it is stated in Article 31 of the Law that in cases where there is no regulation in Law No. 2577, the relevant rules of the Code of Civil Procedure No. 6100 will be applied.
One aspect of the right to recourse to legal remedies granted to the parties to a legal dispute in order to exercise the freedom to seek justice and the right to a fair trial in accordance with the principle of the rule of law is the right to request review of the judgment. This right serves to ensure that judicial decisions are taken before a different court of law to be reviewed once again and to correct any possible errors in the decision. According to Article 57, paragraph 4 of the Law No. 2577, in the event that the administrative and regional administrative courts decide to rejection of more than one president and members, the case will be legally resolved by the regional administrative court and the Council of State, which decide on the rejection requests. As a result of this regulation, the regional administrative court, which is normally required to carry out an appeal review in the process of resolving the dispute with a final judgement, becomes the court of first stage, and the Council of State, which is responsible for carry out an appellate review, becomes the second stage judicial authority. This situation leads to an indirect limitation of the right of relevants to request a review of the judgement. In this study, the illegality of this restriction is determined within the framework of the judgments of the Constitutional Court and suggestions are made for the solution of the current legal problem.

Anahtar Kelimeler

Rejection of the Judge, Right to Legal Remedy, Right to Request Review of the Judgment, Fair Trial, Proportionality

Kaynakça

• AÇIMUZ, Bige: İdari Yargılama Hukukunda Olağan Kanun Yollarına Başvurunun Sınırlanması, Adalet Yayınevi, Ankara, 2023.
• AKCAN, Recep / KAYA, Cemil: “Medeni Ve İdari Yargıda Hakimin Davaya Bakmaktan Yasaklılığı Ve Reddi”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 2010, Cilt 68, Sayı 1-2, s. 171-196.
• AKİL, Cenk: İstinaf Kavramı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2010.
• AKKAYA, Tolga: Medenî Usûl Hukukunda İstinaf, Yetkin Yayınları, Ankara, 2009.
• AKYILMAZ, Bahtiyar / SEZGİNER, Murat / KAYA, Cemil: Açıklamalı-İçtihatlı Türk İdari Yargılama Hukuku, Savaş Yayınevi, Ankara, 2019.
• ARSLAN, Ramazan: Medeni Usul Hukukunda Yargılamanın Yenilenmesi, Turhan Kitabevi, Ankara, 1977.
• BİLGE, Necip: Medenî Yargılama Hukukunda Karar Düzeltme, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara, 1973.
• BÜYÜKTAVŞAN, Muhammed Taha: “Kesinlik Sınırı Altındaki İdari Para Cezalarına Karşı İtiraz Yoluna Başvurulamamasının Cezai Konularda İki Dereceli Yargılanma Hakkı Bakımından İncelenmesi”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 2018, Sayı 12, s. 279-313.
• CANDAN, Turgut: “İdari Yargı’da Kanun Yollarında Parasal Sınırın Anayasa Mahkemesince İptali ve Sonuçları”, 2023 (https://turgutcandan.com/2023/10/27/idari-yargida-kanun-yollarinda-parasal-sinirin-anayasa-mahkemesince-iptali-ve-sonuclari/, ET: 22.09.2024).
• ÇAĞLAYAN, Ramazan: İdarî Yargı Kararlarına Karşı Başvuru Yolları, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2017.
• ÇINARLI, Serkan: İdari Yargılamada İstinaf ve Bölge İdare Mahkemeleri, 4. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022.
• DEREN YILDIRIM, Nevhis: “Kanun Yollarına Dair Bazı Düşünceler”, (Ed.) ÖZEKES, Muhammet: TBB Medeni Usul ve İcra İflâs Hukukçuları Toplantısı- IV, İzmir/Çeşme, 19-20 Ekim 2007, Türkiye Barolar Birliği Yayınları, Ankara, 2008, s. 3-19.
• GÜNDÜZ, F. Ebru / GÜNDÜZ, Hakan: “Anayasa Mahkemesi Kararlarında Hükmün Denetlenmesini Talep Etme Hakkı”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 2022, Sayı 49, s. 1-28.
• GÜZEL, Oğuzhan: Türk İdari Yargılama Hukukunda Temyiz, Adalet Yayınevi, Ankara, 2024.
• KAPLAN, Gürsel: İdari Yargılama Hukuku, 10. Baskı, Ekin Kitabevi, Bursa, 2024.
• KARAHANOĞULLARI, Onur: İdari Yargı-İdarenin Hukuka Zorlanması, Turhan Kitabevi, Ankara, 2019.
• KARAKUŞ IŞIK, Zehra: “İdari Yargıda Olağan Kanun Yollarına Getirilen Kanuni Sınırlar Ve Kanuni Sınırların Anayasaya Aykırılığı”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2024, Cilt 28, Sayı 2, s. 545-588.
• KARAVELİOĞLU, Celal: İdari Yargılama Usulü Kanunu, 9. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2016.
• KURU, Baki: Hukuk Muhakemeleri Usulü, Cilt V, 6. Baskı, Demir-Demir Yayıncılık, İstanbul, 2001.
• MİRZAOĞLU, Yakup Yaşar: “İdari Yargıda Davanın Usulden Reddine Dair Kararlara Karşı Kanun Yolunun Açık Olması Zorunluluğu”, Başkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2024, Cilt 10, Sayı 1, s. 287-305.
• ODYAKMAZ, Zehra: Türk İdari Yargılama Usulünde Kararlara Karşı Başvuru Yolları, Alfa Basım Yayım Dağıtım, İstanbul, 1993.
• OĞURLU, Yücel: Karşılaştırmalı İdare Hukukunda Ölçülülük İlkesi, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2002.
• PEKCANITEZ, Hakan / ÖZEKES, Muhammet / AKKAN, Mine / TAŞ KORKMAZ, Hülya (Ed.): Pekcanıtez Usul-Medenî Usûl Hukuku, Cilt 3, 15. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2017 (Yazar, Pekcanıtez Usul, Cilt 3).
• SEVİNÇ, Ekin: “İdari Yargılama Hukukunda Kanun Yoluna Başvuru Hakkının Anayasal Güvenceye Sahip Olması Bakımından Ele Alınması”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2020, Cilt 24, Sayı 3, s. 421-445.
• SÖYLER, Yasin / YILMAZ, Muhammet: “Temyiz Kanun Yolunda Uygulanan Parasal Sınırın Her Yıl Artırılmasının Görülmekte Olan İdari Davalara Etkisi”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2021, Cilt 29, Sayı 3, s. 2131-2168.
• TOKGÖZ, Hikmet: İdari Yargıda Karar ve Hükme Varma Süreci, Yetkin Yayınları, Ankara, 2024. ULUSOY, Ali Dursun: “İdari Yargı’da Temyiz Parasal Sınırı Hakkındaki Anayasa Mahkemesi İptal Kararının Değerlendirilmesi”, Danıştay Dergisi, 2024, Sayı 157, s. 9-34.
• USTA, Özlem: “İdari Yargıda Temyiz Kanun Yoluna İlişkin Parasal Sınır Şartı Ve Anayasa Mahkemesinin İptal Kararının Değerlendirilmesi”, Başkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2024, Cilt 10, Sayı 1, s. 247-286.
• YENİCE, Kazım / ESİN, Yüksel: İdari Yargılama Usulü, Arısan Matbaacılık, Ankara, 1983.
• YILDIRIM, Kâmil: Hukuk Devletinin Gereği İstinaf, Nesil Matbaacılık, İstanbul, 2000.
• YILDIZ, Abdulkadir: Yargının Tarafsızlığı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2020.
• YILDIZ, Hilal: “Mahkemeye Erişim Hakkı Kapsamında İdari Yargıda Parasal Sınırların Değerlendirilmesi”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 2023, Sayı 168, s. 199-226.
• YILMAZ, Serdar: “İdari Yargıda ‘Parasal Sınırlar’ın Konu Ve Zaman Bakımından Uygulanması Sorunu”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2024, Cilt 72, Sayı 4, s. 1905-2006.