Türkiye’de Sağlık İnanç Modeline Dayalı Geliştirilen ve Türkçeye Uyarlanan Ölçekler

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 6, 2015 - 2021, 11.12.2020

Necmettin Çiftci , Hasibe Kadıoğlu

https://doi.org/10.18506/anemon.775742

Cited By: 5

Öz

Sağlık davranışı, bireyin sağlıklı olmak ve hastalıklardan korunmak için inandığı ve uyguladığı davranışların bütünüdür. Bireyin sağlık davranışını açıklamaya yönelik olarak geliştirilen modellerden biride Sağlık İnanç Modeli(SİM)’dir. Sağlık İnanç Modeli, kişiyi sağlığa ilişkin eylemleri yapmaya ya da yapmamaya neyin motive ettiğini anlamaya ve değerlendirmeye yönelik bir motivasyon teorisidir. Bu derlemenin amacı, koruyucu sağlık davranışlarını açıklamada rehber niteliğinde olan Sağlık İnanç Modelini kısaca açıklamak, Türkiye’de SİM’e dayalı olarak geliştirilen veya Türkçeye uyarlanmış geçerli ve güvenilir veri toplama araçlarını tanıtmak ve bu veri toplama araçlarını kullanarak SİM temelli yapılacak çalışmalara yol göstermektir.

Anahtar Kelimeler

Geçerlilik ve Güvenirlilik, Ölçek Geliştirme, Sağlık İnanç Modeli

Developed and Turkish-adjusted Scales Based on Health Belief Model in Turkey

Öz

Health behavior is the whole of the behaviors that the individual believes and applies to be healthy and to be protected from diseases. One of the models developed to explain the health behavior of the individual is Health Belief Model(HBM). Health Belief Model is a motivation theory to understand and evaluate what motivates a person to take or not to do health-related actions. The purpose of this review is to briefly explain the Health Belief Model, which is a guide in explaining preventive health behaviors, to introduce reliable and valid data collection tools developed or adapted to Turkish baded on SİM in Turkey and, to guide the studies based on HBM by using these data collection tools.

Anahtar Kelimeler

Validity And Reliability, Scale Development, Health Belief Model

Kaynakça

• Adıbelli, D. (2016). Sağlığın geliştirilmesi ve sağlıklı yaşam. In B. Erci (Ed.), Halk Sağlığı Hemşireliği. Elazığ: Anadolu Nobel Tıpkitapevleri, 2016, p;231-241.
• Alıcı, S. U., & Sarıkaya, Ö. (2009). Sağlık davranışlarının geliştirilmesinde yaşantılayarak öğrenme uygulaması. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 2009;2(3), 95-101.
• Amen, M. M., & Clarke, V. P. (2001). The Influence of Mothers'health Belıefs on Use Of Preventıve Chıld Health Care Servıces and Mothers'perceptıon of Chıldren's Health Status. Issues in Comprehensive Pediatric Nursing, 24(3), 153-163.
• Baranowski, T., Perry, C. L., & Parcel, G. S. (2002). How individuals, environments, and health behavior interact. Health behavior and health education: Theory, research, and practice, 2002;3, 165-184.
• Barnes, R. J. (2000). Beliefs and practices of active duty air force males related to testicular cancer and testicular self-examination,Uniformed Services University of Health Sciences.Master of Science Thesis. Washington, USA
• Blue, C. L., & Valley, J. M. (2002). Predictors of influenza vaccine: acceptance among healthy adult workers. Aaohn Journal, 50(5), 227-233. doi:10.1177/216507990205000509
• Canbolat, K. S. (2018). Kentsel Bölge Toplumunun Çocukluk Çağı Aşılarına Yönelik Tutumlarının Sağlık İnanç Modeline Göre Değerlendirilmesi, Selçuk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 31-39.
• Cankardaş, S., & Tosun, A. (2016). Sağlık İnanç Modeli Çerçevesinde Gençlerde Kondom Kullanımını Etkileyen Faktörler. Turk Psikoloji Dergisi, 31(77), 31-41.
• Cao, Z.-J., Chen, Y., & Wang, S.-M. (2014). Health belief model based evaluation of school health education programme for injury prevention among high school students in the community context. BMC public health, 14(1), 26.
• Champion, V. L. (1993). Instrument refinement for breast cancer screening behaviors. Nursing research, 42(3): 139-43.
• Champion, V. L., & Skinner, C. S. (2008). The health belief model. Health behavior and health education: Theory, research, and practice, San Francisco, 2008;4, 45-65.
• Çapık, C., & Gözüm, S. (2011). Development and validation of health beliefs model scale for prostate cancer screenings (HBM-PCS): Evidence from exploratory and confirmatory factor analyses. European Journal of Oncology Nursing, 15(5), 478-485.
• Çenesiz, E., & Atak, N. (2007). Türkiye’de sağlık inanç modeli ile yapılmış araştırmaların değerlendirilmesi. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2007;6(6), 427-434.
• Dedeli, O., & Fadiloglu, C. (2011). Development and Evaluation of the Health Belief Model Scale in Obesity. TAF Preventive Medicine Bulletin, 10(5), 533-542.
• Erci, B., & Çiçek, Z. (2017). Reliability and Validity of Drugs Use Health Belief Scale in Adult Women. International Archives of Nursing and Health Care, 3(1), 1-7. doi:10.23937/2469-5823/1510064
• Erkin, Ö., & Özsoy, S. (2012). Validity and reliability of health belief model applied to influenza. Academic Research International, 2(3), 31-40.
• Erkuş, A. (2003). Psikometri Üzerine Notlar. Türk Psikologlar Derneği Yayınları, 2003;1(24), 74-114.
• Esparza-Del Villar, O. A., Montañez-Alvarado, P., Gutiérrez-Vega, M., Carrillo-Saucedo, I. C., Gurrola-Peña, G. M., Ruvalcaba-Romero, N. A., . . . Ochoa-Alcaraz, S. G. (2017).
• Factor structure and internal reliability of an exercise health belief model scale in a Mexican population. BMC public health, 2017;17(1), 229.
• Glanz, K., Rimer, B. K., & Viswanath, K. (2008). eds. Health behavior and health education: theory, research, and practice: 1st ed. John Wiley & Sons; 2008, P;45-62.
• Gozum, S., & Capik, C. (2014). Guide in the development of health behaviours: Health Belief Model (HBM). Dokuz Eylul University Faculty of Nursing Electronic Journal, 2014;7(3), 230-237.
• Gözüm, S., Karayurt, Ö., & Aydın, İ. (2004). Meme Kanseri Taramalarinda Champion'un Sağlik İnanç Modeli Ölçeğinin Türkçe Uyarlamalarina İlişkin Sonuçlar. Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi, 6(1), 71-85.
• Guvenc, G., Akyuz, A., & Açikel, C. H. (2011). Health belief model scale for cervical cancer and Pap smear test: psychometric testing. Journal of advanced nursing, 67(2), 428-437.
• Guvenc, G., Seven, M., & Akyuz, A. (2016). Health belief model scale for human papilloma virus and its vaccination: adaptation and psychometric testing. Journal of pediatric and adolescent gynecology, 29(3), 252-258.
• Hayden, J. (2014). Health belief model. İntroduction to health behavior theory. Jones and Barlett Publishers, Canada, 2014;63-107.
• Jacobs, L. A. (2002). Health beliefs of first-degree relatives of individuals with colorectal cancer and participation in health maintenance visits: a population-based survey. Cancer nursing, 25(4), 251-265.
• Kartal, A., & Özsoy, S. A. (2007). Validity and reliability study of the Turkish version of Health Belief Model Scale in diabetic patients. International journal of nursing studies, 44(8), 1447-1458.
• Kılıç, D., & Erci, B. (2004). Osteoporoz saglık inanç ölçegi, osteoporoz öz-etkililik/yeterlik ölçegi ve osteoporoz bilgi testi’nin geçerlilik ve güvenirligi. Atatürk Üniversitesi Hems irelik Yüksekokulu Dergisi, 7(2), 89-102.
• Kılınç, E., & Gür, K. (2019). Sağlık İnanç Modeli Temelli Yaralanma Ölçeği'nin Türkçe Geçerlilik ve Güvenirliliği. Türkiye Klinikleri Hemşirelik Bilimleri Dergisi, 11(1), 25-34.
• Kim, H. W. (2012). Knowledge about human papillomavirus (HPV), and health beliefs and intention to recommend HPV vaccination for girls and boys among Korean health teachers. Vaccine, 30(36), 5327-5334.
• Kim, K. K., Horan, M. L., Gendler, P., & Patel, M. K. (1991). Development and evaluation of the osteoporosis health belief scale. Research in nursing & health, 14(2), 155-163.
• Kurcer, M. A., & Erdogan, Z. (2020). Sağlık İnanç Modeline Göre Sigara Bırakma Ölçeğinin Geliştirilmesi. ACU Sağlık Bil Derg, 11(3), 464-470. doi:10.31067/0.2020.296
• Ozsoy, S. A., Ardahan, M., & Özmen, D. (2007). Reliability and validity of the colorectal cancer screening belief scale in Turkey. Cancer nursing, 30(2), 139-145. doi:10.1097/01.NCC.0000265012.25430.30
• Öz, F. (2004). Sağlık alanında temel kavramlar. Ankara, İmaj İç ve Dış Tic. A.Ş. 2004.
• Özmen, D., & Özsoy, S. (2009). Sağlık inanç modeli yaklaşımı ile servikal kanserin erken tanısına yönelik tutum ölçeği geliştirilmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 25(1), 51-69.
• Pınar, G., Öksüz, E., Beder, A., & Elbaş, N. Ö. (2011). Testis kanseri taramalarında Champion’un sağlık inanç modeli ölçeğinin Türkçe uyarlamasının güvenirlik ve geçerliliği. Tıp Araştırmaları Dergisi, 9(2), 89-96.
• Poss, J. E. (2001). Developing a new model for cross-cultural research: synthesizing the health belief model and the theory of reasoned action. Advances in Nursing Science, 23(4), 1-15.
• Smith, P. J., Humiston, S. G., Marcuse, E. K., Zhao, Z., Dorell, C. G., Howes, C., & Hibbs, B. (2011). Parental delay or refusal of vaccine doses, childhood vaccination coverage at 24 months of age, and the Health Belief Model. Public health reports, 126(2_suppl), 135-146.
• Sullivan, K. T., Pasch, L. A., Cornelius, T., & Cirigliano, E. (2004). Predicting participation in premarital prevention programs: The health belief model and social norms. Family Process, 43(2), 175-193. doi:10.1111/j.1545-5300.2004.04302004.x
• Sunmaz, D., & Başer, G. (2003). Ebeveyn sağlık inanç ölçeğinin Türkiyedeki geçerlilik ve güvenirlik çalışması, DEÜ Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 21-27.
• Tan, M. Y. (2004). The relationship of health beliefs and complication prevention behaviors of Chinese individuals with Type 2 Diabetes Mellitus. Diabetes research and clinical practice, 66(1), 71-77.
• Tuzcu, A., & Bahar, Z. (2012). Göçmen kadinlarda sağlik İnanç modeLİ ve sağliği geliştirme modeli kullanımının meme kanseri erken tanı davranışlarındaki değişime etkisi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 2012;28(2), 91-103.
• Ünsal, A. (2017). Hemşireliğin dört temel kavramı: insan, çevre, sağlık&hastalık, hemşirelik. Ahi Evran Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2017;1(1), 11-25.
• Vural, B. K., & Temel, A. B. (2007). Evliliğe Yönelik İnançlar ve Tutumlar: Sağlik İnanç Modeli Ölçeği’nin Türk Toplumu İçin Geçerlilik Ve Güvenilirliğinin İncelenmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 23(2), 31-50.
• Wallace, L., Boxall, M., & Riddick, N. (2004). Influencing exercise and diet to prevent osteoporosis: lessons from three studies. British journal of community nursing, 2004;9(3), 102-109.
• Yılmaz, M. D. (2019). Egzersi̇z sağlık i̇nanç modeli̇ ölçeğinin Türkçe geçerli̇li̇k ve güveni̇li̇rli̇ği̇, Pamukkale Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü,30.
• Zagumny, M. J., & Brady, D. B. (1998). Development of The AIDS Health Belief Scale (AHBS). AIDS Education and Prevention, 10(2), 173-179.