Türkçe Söz Diziminin Sınırlılıkları

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 6, 1863 - 1876, 25.12.2021

Nuh Doğan

https://doi.org/10.18506/anemon.1017658

Öz

Dillerin bir biçim oluşundan kaynaklanan doğal eksikliklerinin yanı sıra dillerin söz diziminden kaynaklanan ayrıca birtakım kısıtlıkları ve olanakları vardır. Dillerin dil-dışı gerçekliği anlatacak sonsuz ve eksiksiz imkânları yoktur. Dillerin söz diziminin belirli bir kapasitesi ve sınırlılıkları vardır. Bir dilin temel söz dizimsel yapıları söz diziminin kapasite ve sınırlılıklarının ne olduğunu ortaya koyabilmektedir. Söz dizimsel kapasite ve sınırlılıklar aynı zamanda belirli kısıtlar ve olanaklar da ön görür. Türkçenin söz dizimi yapıları incelendiğinde üç temel söz dizimsel kısıtlılığın olduğu anlaşılır. Bunlar (i) en az bir üye kısıtı, (ii) ikinci hâlin imkânsızlığı (ii) en fazla dört üye kısıtı şeklinde ifade edilebilir. Bu ksıtlar edilgenleştirme ve ettirgenleştirme gibi dil bilgisel süreçlerle zorlanır ve söz konusu kısıtlılıkların ön gördüğü söz dizimsel sınırlar aşılmaya çalışılır. Ancak Türkçenin söz dizimi bu girişimleri engeller. Söz diziminin kısıtlılıkları Türkçe’yi birden fazla anlamsal kategori için aynı söz dizimsel yapıları kullanmaya zorlar. Bu, farklı fiil şekillerinin aynı söz dizimsel yapıda aynı ya da yakın anlamda kullanılmasına, dolayısıyla Türkçede söz dizimsel karmaşıklığın ortaya çıkmasına yol açmıştır. Araştırmanın sonucunda söz dizimsel sınırlılıkların belirsizliklere neden olmakla birlikte kimi zaman yeni anlamsal okumalara imkân verdiği ve yeni anlamsal kategorilerinin ortaya çıkmasını sağladığı iddia edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkçe Söz Dizimi, Söz dizimsel yapılar, Dil bilgisel Süreçler, söz dizimsel kapasite, söz dizizmi-morfoloji ilişkisi

Constraints of Turkish Syntax

Öz

In addition to the natural deficiencies of languages arising from being a form, there are also some limitations or possibilities arising from the syntax of languages. Languages do not have endless and complete possibilities to describe non-linguistic reality. The syntax of languages has a certain capacity, certain limitations, and possibilities. The basic syntax structures of a language can reveal its syntactic limitations and possibilities. When the syntax structures of Turkish are examined, it is understood that there are three basic syntactic limitations. These can be expressed as i) at least one member condition, ii) second condition impossibility, iii) maximum four member conditions. These conditions are forced by grammatical processes such as passivation and causation, and the syntactic limits set by the conditions in question are tried to be overcome. This, sometimes, leads to ambiguity in the syntax, and sometimes it causes the formation of new semantic categories. The limitations of Turkish syntax force the same syntactic structures to be used for more than one semantic category. This has led to the use of different verb forms in the same or close sense in the same syntactic structure, thus leading to the emergence of syntactic complexity in Turkish. As a result of the research, it has been claimed that syntactic limitations cause ambiguities, but sometimes allow new semantic readings and provide the emergence of new semantic structures.

Anahtar Kelimeler

Turkish Syntax, Syntactic structures, Grammatical processes, Syntactic capacity, Syntax-morphology relations

Kaynakça

• Ágel, V. ve Fischer, K. (2010). Dependency grammar and valency theory. B. Heine and H. Narrog (Eds.), The oxford handbook of linguistic analysis içinde (ss. 223-255). New York: Oxford Universty Press.
• Aksan, Y. vd. (2012). Construction of the Turkish National Corpus (TNC). In Proceedings of the Eight International Conference on Language Resources and Evaluation (LREC 2012). İstanbul, Turkiye. http://www.lrec-conf.org/proceedings/lrec2012/papers.html
• Branigan H.P. vd. (2007). Contributions of animacy to grammatical functionassignment and word order during production. Lingua, 118 (2008), 172–189.
• Çakır, S. (2015). Island constraints in Turkish: A Grammaticality judgment study. D. Zeyrek, Ç. Sağın Şimşek, U. Ataş ve J. Rehbein (Eds.), Ankara Papers in Turkish and Turkic Linguistics içinde (ss. 68-76). Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Çakır, S. (2016). Island constraints and adjunct & argument asymmetry in Turkish. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 27 (2), 1-15.
• Daneš, F. (1994a). The sentence-pattern modal of syntax. P. A. Luelsdorff (Ed.), The prauge school of structural and functional linguistics: A short ıntroduction içinde (ss. 197- 223). Amsterdam/Philadelpihia: Jhon Benjamins B.V.
• Daneš, F. (994b). Some thoughts on semantic structure. P. A. Luelsdorff, J.Panevová, Petr Sgall (Eds.), Praguiana 1945-1990 içinde (ss. 71- 86). Amsterdam/ Philadelpihia: Jhon Benjamins B.V.
• Dik, S. C. (1989). The Theory of Functional Gramar (Part I: The Structure of the Clause). Dotrech: Foris.
• Dizdaroğlu, H. (1963). Türkçede Fiiller. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Doğan, N. (2011). Türkiye Türkçesi fiillerinde isteme göre anlam değişiklikleri (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
• Doğan, N. (2015). Türkçe Çift Nesneli Bir Dil midir? Turkish Studies, 10(8), 919-940.
• Doğan, N. (2017a). Türkçede İstem Değiştirimi I: Ettirgenleştirme. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 6(14), 193-214
• Doğan, N. (2018). Söz dizimsel açıdan Türkçe fiil sınıfları. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(4), 2204-222 .
• Erdem, M. (2000). Historical Development of Reflexive, Reciprocal, Causative Passives in Turkish (Yayımlanmamış doktora tezi). University of Manchester, Manchester.
• Göksel, A. (1995). Voice in Turkish. D. C. Bennett, Th. Bynon & B. G. Hewitt (Eds.), Subject, Voice and Ergativity içinde (ss. 82-102). London: University of London.
• Göksel, A. (1996). Passivization in Turkish. Current Issues in Turkish Linguistics (ss.61-74). Ankara: Hitit Yayınevi, Hacıeminoğlu, N. (1991). Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Herbst, T. (2007). Valency Complements or Valency Patterns? T. Herbest, K.G. Votteler (Eds.), Valency – theorical, descriptive and cognitive ıssues içinde (ss. 15-36). Berlin: New York: Mouton de Guyter.
• Horák, A. (1998). Verb valency and semantic classification of verbs. Proceedings of TSD, September 23-26, 1998 içinde (ss. 61-66). Brno: Masaryk University.
• Işık Alkaç, G. (1986). Yapısal sözdizimi açısından Türkçede eylem kategorileri. Türk Dilbilimi Konferansı Bildirileri 9-10 Ağustos 1984 içinde (ss.1-20). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yay.
• Johanson, L. (2007). Türkçe Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler. (Nurettin Demir, Çev.) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kıran, Z. & Kıran, A. (2013). Dilbilime Giriş. İstanbul: Seçkin yayıncılık.
• Kornfilt, J. 2003. Unmasking the Sentential Subject Constraint in Turkish. A.S. Özsoy, D. Akar, M. Nakipoğlu Demiralp, E.E. Erguvanlı Taylan & A. Aksu Koç (Eds.). Studies in Turkish Linguistics (ss. 95-105). İstanbul: Boğaziçi University Press.
• McCloskey, J. (1993). Constraints on Syntactic Processes. J. Jacobs, A. von S. W. Sternefeld, T.Vennemann (Eds.), Syntax- An International Handbook of Contemporary Research içinde (ss. 496-505), Berlin- New York: Walter de Gruyter.
• Özsoy, S. (1996). A’ dependencies in Turkish. B. Rona (Ed.). Current Issues in Turkish Linguistics içinde (ss. 139-158). Ankara: Hitit Yayınevi.
• Özsoy, S. (2009). Argument Structure, Animacy, Syntax and Semantics of Passivization in Turkish: A corpus-based approach. Y. Kawaguchi, M. Minegishi, & J. Durand (Eds.), Corpus Analysis and Variation in Linguistics içinde (ss. 259-279). Amsterdam: John Benjamins.
• Perlmutter, D. (1970). Surface Structure Constraints in Syntax. Linguistic Inquiry, 1(2), 187-255.
• Ross, J. R. (1969). Constraints on variables in syntax (Ph.D. dissertation, MIT.), https://babel.ucsc.edu/~hank/ross67.pdf adresinden erişilmiştir.
• Sanders, G. (1970). Constraints on constituent ordering. Papers in linguistic, 2 (3), 460–502. Saussure, F. (2001. Genel Dilbilim Dersleri. (Berke Vardar, Çev.) İstanbul: Multilingual.
• Sezer, E. (1983). The unmarked sentential subject constraint in Turkish. D. I. Slobin, K. Zimmer (Eds.), Studies in Turkish Linguistics içinde (ss.123-136), Amsterdam/ Philadelphia: JBP
• Shibitani, M. (1985). Passives and Related Constructions: A Prototype Analysis. Language, Vol. 61(4), 821-848.
• Schwartz, A. (1972). Constraints on movement transformations. Journal of Linguistic, 8(1), 35-85.
• Taneri, Mübeccel (1993). The Morpheme -Il/(I)n: The syntax of Personal Passives, Impersonal Passives and Middles in Turkish (Yayımlanmamış doktora tezi). University of Kansas, Kansas.
• Uzun, N. E. (2000). Anaçizgileriyle Evrensel Dilbilgisi ve Türkçe. İstanbul: Multilingual.
• Uzun, N.E. (2004). Dünya Dillerinden Örnekleriyle Dilbilgisinin Temel Kavramları, Türkçe üzerine Araştırmalar. İstanbul: Tüürk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
• Yüksel, S. (2006). Türkçede biçim ve cümle dersleri. İstanbul: Multilingual.
• Zidani-Eroğlu, Leyla (1997). Exceptionally Case-marked NP’s as Matrix Objects. Linguistics Inquiry, 28 (2), 219-230. Wunderlich, D. (2006). Towards a structural typology of verb classes. D. Wunderlich (Ed.), Advances in the theory of the lexicon (ss. 145-157). Berlin, New York: Mouton de Gruyter.