OSMANLI HANEDAN KADINLARININ ÇİFTLİKLERİNİN TAŞRA YÖNETİM ORGANİZASYONUNDAKİ YERİ ÜZERİNE BAZI BİLGİLER

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 3, 17 - 38, 19.07.2021

Özlem Başarır

Öz

Osmanlı taşrasında, XVIII. yüzyılın tamamına sirayet eden merkezî hazinenin vergi toplayıcıları ve vergi kaynaklarıyla ilişkisi, taşrada artık yönetim çatlaklarını daha da belirginleştirmeye ve bu alanları menfaatine kullanan yerel unsurların gittikçe görünür olmaya başlamasına olanak tanıdı. Timar sisteminin yüklendiği fonksiyonun zamanla uğradığı değişimin tetiklediği bu eğilimin rüzgarıyla reaya, artık devletin resmi görevlileri dışında yerel otorite olarak güç ve nüfuzu elinde tutan ayan ve kocabaşı gibi adlarla bilinen ancak altında çok daha geniş bir insan ağını barındıran istifadeci kimselerle, meşru ya da gayrimeşru gerekçelerle ilişki kurmak zorunda bırakılmıştı. Söz konusu süreci, hanedanın kadın üyelerinin gelir kaynaklarıyla ilişkileri üzerinden izleyecek olan bu çalışma, onların belirli bir gelir kaynağının çevresinde inşa edilmiş ilişkiler bütününe ve Osmanlı taşrasının yönetim yapısına dair bazı tespitler yapmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Padişah Kızları, Osmanlı Taşra Yönetimi, Çiftlik, Subaşı, Emlâk-ı Hümâyûn

SOME INFORMATION ON THE PLACE OF OTTOMAN DYNASTY WOMEN'S FARMS IN THE PROVINCIAL ADMINISTRATIVE ORGANIZATION

Öz

In the Ottoman provinces, the relationship of the central treasury, which had spread to the whole of the XVIII century, with tax collectors and tax resources made it possible to clarify the administrative cracks in the provinces and to become more and more visible to the local elements that used these areas for their benefit. With the wind of this trend triggered by the change that the function of the Timar system underwent over time, the reaya was obliged to establish relationships with the exploitative people, who had a much wider human network in the region, on legitimate or illegitimate grounds. This study, which will follow the said process through the relations of the female members of the dynasty with the sources of income, aims to make some determinations about their relations built around a certain income source and the Ottoman administrative structure.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Princesses, Ottoman Provincial Administrative Organization, Big Farms, Subasi, Emlâk-ı Hümâyûn

Kaynakça

• AKDAĞ Mustafa, Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi 2 (1453-1559), Cem Yayınevi, İstanbul 1995.
• BARKAN Ömer Lütfi, “Osmanlı İmparatorluğu ‘Bütçe’leri’ne Dair Notlar”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt 15, Sayı 1-4, 1953, ss. 238-250.
• BARKAN Ömer Lütfi, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Çiftçi Sınıfların Hukukî Statüsü”, Ülkü Mecmuası, (Mart 1937-II. Kanun 1938), [Bir yazı dizisi olarak yayımlanmıştır].
• BARKAN Ömer Lütfi, “Türk İslâm Toprak Hukuku Tatbikatının Osmanlı İmparatorluğu’nda Aldığı Şekiller III, İmparatorluk Devrinde Toprak Mülk ve Vakıflarının Hususiyeti”, İstanbul Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt 7, Sayı 4, ss. 906-942.
• BAŞARIR Özlem, Osmanlı Hanedan Kızları ve Gelirleri (XVIII. Yüzyıl ve XIX. Yüzyılın İlk Çeyreği), Kriter Yayınevi, İstanbul 2018.
• BAŞARIR Özlem, “Osmanlı Morası’nda İdari-Mali Düzeni Yeniden Yapılandırma Girişimleri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 39, Sayı 68, 2020, ss. 280-330.
• CEZAR Yavuz, Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII. Yüzyıldan Tanzimat’a Mali Tarih), Alan Yayıncılık, İstanbul 1986.
• DURAN Türkan, I. Abdülhamid’in Kızı Esma Sultan’ın Hayatı (1778-1848), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007.
• ERDOĞAN Meryem Kaçan, “Rusçuk’ta Mihrimah Sultan Külliyesi’ne (Üsküdar) Bağlı Vakıf Köyler (XVI-XVIII. Yüzyıldaki Durumu), Balkanlar’da İslam Medeniyeti Beşinci Uluslararası Kongresi Tebliğleri (Mayıs 2015, Saraybosna), İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, İstanbul 2018, ss. 297-320.
• ERGENÇ Özer, “Osmanlı’da ‘Serbest Dirlik’ Uygulamasının Boyutları ve Bunun Malî-İktisadî Faaliyetlerin Düzenlenmesindeki Yeri”, Osmanlı Tarihi Yazıları, Şehir, Toplum, Devlet, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2012, ss. 204-214.
• ERGENÇ Özer, “XVIII. Yüzyılda Osmanlı Taşra Yönetiminin Mâlî Nitelikleri”, Osmanlı Tarihi Yazıları, Şehir, Toplum, Devlet, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2012, ss. 367-382.
• GENÇ Mehmet, “Osmanlı Maliyesinde Malikâne Sistemi”, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2000, ss. 101-154.
• İNALCIK Halil, “Çiftlik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 8, 1993, ss. 313-314.
• İNALCIK Halil, “Çiftliklerin Doğuşu: Devlet, Toprak Sahipleri ve Kiracılar”, Osmanlı’da Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım, ed. Çağlar Keyder, Faruk Tabak, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1998, ss. 17-35.
• İNALCIK Halil, “Timar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 41, 2012, ss. 168-173.
• KEYDER Çağlar, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Ticari Tarım Var mıydı?”, Osmanlı’da Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım, ed. Çağlar Keyder, Faruk Tabak, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1998, ss. 1-14.
• ÖZVAR Erol, “Voyvoda”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 43, 2013, ss. 129-131.
• SAHİLLİOĞLU Halil, “Bâd-ı Hevâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 4, 1991, ss. 416-418.
• SAKAOĞLU Necdet, Bu Mülkün Kadın Sultanları, Alfa, İstanbul 2015.
• VEINSTEIN Gilles, “Çiftlik Tartışması Üzerine”, Osmanlı’da Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım, ed. Çağlar Keyder, Faruk Tabak, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1998, ss. 36-56.
• YÜCEL Yaşar, “Osmanlı İmparatorluğunda Desantralizasyona (Adem-i Merkeziyet) Dair Genel Gözlemler”, Belleten, Cilt XXXVIII, Sayı 152, Yıl Ekim 1974, ss. 657-708.