OSMANLI’DAN CUMHURİYET’E HEKİM, BÜROKRAT VE SİYASET ADAMI KİMLİKLERİ İLE AHMET FİKRİ TÜZER (1878-1942)

Yıl 2021, , 81 - 125, 27.05.2021

Tülay Aydın

https://doi.org/10.46955/ankuayd.943677

Öz

Türk siyasi tarihinin üzerine pek fazla yazılıp çizilmemiş bir karakteri olan Ahmet Fikri Tüzer, hizmetleri ile Osmanlı-Cumhuriyet devlet devamlılığının en önemli figürlerinden biri olmuştur. Çeşitli dönemlerdeki hizmetleri ile aldığı madalya ve nişanlar Tüzer’in devlet adamlığı kimliğine ışık tutmaktadır. Bu fikirden hareketle hazırlanan çalışmada Tüzer’in savaş yıllarındaki hekim kimliği ile Cumhuriyetin ilanından sonra bürokratik ve siyasi kimliğiyle yaptığı çalışmalara yer verilmiştir. Makale, hizmetleri ile büyük işler başarmış Tüzer’in geri planda kalan kişiliğine ışık tutmayı hedeflemektedir. Çalışmada yeni hizmete sunulan Tüzer’in şahsi arşivi ile Başbakanlık Osmanlı ve Cumhuriyet Arşivi kayıtları, Meclis tutanakları, basına yansıyan haberler ve döneme ait anı çalışmaları incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Fikri Tüzer, Bürokrat, CHP, Hekim, Siyaset Adamı

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Ahmet Fikri Tüzer Arşivi, TBMM Arşivi.
• TBMM Albümü 1920-2010, 1. Cilt 1920-1950, Ankara, 2010, TBMM Zabıt Ceridesi, Resmi Gazete.
• C.H.P Tüzüğü, Ulus Basımevi, Ankara, 1935.
• C.H.F. Üçüncü Büyük Kongre Zabıtları, Devlet Matbaası, İstanbul, 1931.
• C.H.P. Dördüncü Büyük Kurultayı Görüşmeleri Tutulgası, 9-16 Mayıs 1935, Ulus Basımevi, Ankara, 1935.
• CHP 5. Büyük Kurultay Zabıtları, 29 Mayıs-3 Haziran 1939, Ulus Basımevi, Ankara, 1939.
• Açıklamalı Yönetim Zaman Dizini 1940-1949, Ed. Birgül Ayman Güler, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, Kamu Yönetimi Araştırma ve Uygulama Merkezi, Türkiye Cumhuriyeti İdare Tarihi Araştırması, Ankara, 2008.
• As, İzzettin, Bir Sosyal Hizmet Kurumu Olarak Darüleytam, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2020.
• Avcı, Cemal, III. Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Yapısı ve Faaliyetleri (1927-1931), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2000.
• Barutçu, Faik Ahmet, Siyasi Anılar 1939-1954, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1977.
• Bir Doktorun Harp ve Memleket Anıları, Der. Metin Özata, Genel Kurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Genel Kurmay Basımevi, Ankara, 2009.
• Birinci Milli Tıp Kongresi Zabıtnamesi, 1-3 Eylül 1925, İstanbul, 1926.
• Birinci Dünya Savaşı’nda Doğu Cephesi’nde Sağlık Hizmetleri, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2011.
• Çay, Abdulhaluk Mehmet, Tarih Türkiye Cumhuriyeti Başlangıçtan Bugüne Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı Türkiye Kültür Portalı Projesi, Ankara, 2009.
• Demirel, Ahmet, Tek Partinin İktidar Türkiye’de Seçimler ve Siyaset (1923-1946), İletişim Yayınları, İstanbul, 2014.
• Demirel, Ahmet, Tek Partinin Yükselişi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2012.
• Dr. Refik Saydam 1881-1942: Ölümünün 40. Yılı Anısına, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı, Ankara, 1982.
• Heper, Metin, Türkiye’de Devlet Geleneği, Doğu Batı, 2006, s. 115.
• __________, Bürokratik Yönetim Geleneği, Orta Doğu Teknik Üniversitesi İdari İlimler Fakültesi, Yayın No: 23, Ankara, 1974.
• Heper, Metin, Türk Kamu Bürokrasisinde Gelenekçilik ve Modernleşme –Siyaset Sosyolojisi Açısından Bir İnceleme-, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1977.
• İdare Dâhiliye Vekâletinin Aylık Mecmuası, Yıl: 14, Sayı: 169, Mayıs 1942, Osman Bey Matbaası, İstanbul, 1942.
• Karatepe, Mustafa, I. Dünya Savaşı’nda Kafkas Cephesi’nde Tifüsle Mücadele, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 1999.
• Kamil, Server, Kafkas Cephe-i Harbinde Lekeli Humma, Haz. Meriç Aybar-İbrahim Caner Türk, Arı Sanat Yayınları, İstanbul, 2016.
• Koçak, Cemil, Türkiye’de Milli Şef Dönemi, C.2, İletişim Yayınları, İstanbul, 2003, ss. 380.
• Küçükuğurlu, Murat, Türk Siyasi Tarihinde Erzurum (1923-1950), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2012.
• Noyan, Abdülkadir, Son Harplerde Salgın Hastalıklarla Savaşlarım, Ankara Tıp Fakültesi Yayınları, Ankara, 2019.
• Öz, Esat, Tek Parti Yönetimi ve Siyasal Katılım, Gündoğan Yayınları, Ankara, 1992.
• Özata, Metin, Atatürk ve Tıbbıyeliler, Umay Yayınları, İzmir, 2009.
• Özbay, Kemal, Türk Asker Hekimliği Tarihi ve Asker Hastaneleri, Cilt III, 3. Kitap Hastaneler, Yörük Basımevi, İstanbul, 1981.
• Özdemir, Hikmet, Salgın Hastalıklardan Ölümler 1914-1918, Atatürk Kültür ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları XIV. Dizi-Sayı: 104, Ankara, 2005.
• Parlamento Tarihi, TBMM III. Dönem III. Cilt, (1927-1931), Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları No: 10.
• Sağlam, Tevfik, Büyük Harpte 3. Orduda Sıhhi Hizmet, Askeri Matbaa, 1941.
• Şerif Bey, Erzurum Vilayeti Sıhhi ve İçtimai Coğrafyası, Haz. Murat Küçükuğurlu, Serander Yayınları, Trabzon, 2011.
• Tonbul, Zehra-Forta, Özgün, Tarihi Hastaneler Gurebâ Hastaneleri’nden Memleket Hastaneleri’ne İlk Sivil Hastaneler, Novartis Kültür Yayınları No: 20, İstanbul, 2009.
• Unat, Ekrem Kadri, Bulaşıcı Hastalıklar ve Salgınlarla Savaş, İstanbul 1949.
• Yetkin, Çetin (1983). Türkiye’de Tek Parti Yönetimi (1930-1945), Altın Kitaplar Yayınevi.
• Weber, Max, Bürokrasi ve Otorite, Adres Yayınları, Tercüme: H. Bahadır Akın, Ankara 2010.
• Cangızbay, Kadir, “Hiç Kimse’nin Cumhuriyeti”, Yeni Türkiye 98/23-24, Özel Sayı 4, 1998, s. 3560-3570.
• Payaslı, Volkan, “İkinci Dünya Savaşı Yılları Türkiye’sinden Bir Kesit: Mustafa Faik Öztrak’ın Dâhiliye Vekillik Yılları (1939-1942)”, Tarih Okulu Dergisi, Yıl: 11, Sayı: XXXVI, Ekim 2018, s. 36-120.
• Şavkılı, Cengiz-Aydın, Tülay, “Atatürk Döneminde Bürokrasinin Yeniden yapılandırılması”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 29.87 (2013), s. 67-90.
• Tetik, Ahmet, “4’üncü Ordu Komutanlığının Bölgesinde Salgın Hastalıklarla Mücadele ve İnsani Yardım Çalışmaları”, Ermeni Araştırmaları Enstitüsü, Ermeni Araştırmaları, Sayı:30, 2008, s. 85-112.
• Unat, Ekrem Kadri, “Birinci Dünya Harbinde Türk Ordusunda Tifüs Savaşı”, İ. Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Dergisi, C. 20, 1989, s. 255-263.
• Yaşar, Hakan, “Yurtdışında Bir Kültür Kurumu: Londra Halkevi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S 45, Bahar 2010, s. 177-215.
• Süreli Yayınlar; Akşam, Bugün, Cumhuriyet, Haber Akşam Postası, Hakimiyet-i Milliye, Milliyet, Son Posta, Tan, Tasviri Efkâr, Ulus, Vakit, Vatan.
• Tıbbi Terimler Sözlüğü, https://saglik.sozlugu.org/steam-sterilizer/, Erişim Tarihi: 26.09.2020.