ORTAKÖY/ŞAPİNUVA-TEPELERARASI-METAL İŞLİKLERİ

Yıl 2025, Cilt: 19 Sayı: 1, 177 - 214, 09.07.2025

Aygül Süel , Önder İpek , Semih Gerçek , Murat Aydın

https://doi.org/10.46931/aran.1658062

Öz

MÖ 14. yy’ın ilk yarısında Hitit Devleti’ne başkentlik yapan Ortaköy-Şapinuva Hitit kentinin Tepelerarası mevkinde, 2014-2024 yıllarında gerçekleştirilen kazı çalışmalarında, Hitit arkeolojisinde benzeri olmayan atölyeler/işlik yapıları bilim dünyasına kazandırılmıştır. İşlik yapılarının açığa çıkarıldığı Tepelerarası mevkinin güney bölümünün, Hitit döneminde ‘İşlikler/Atölyeler Mahallesi’ olarak kullanıldığına dair verilere ulaşılmıştır. ‘G Alanı’ olarak adlandırılan sektörde, körük, üfleç, pota ve taş kalıpların (kolcuklu balta, çubuk külçe, ok ucu) in situ olarak tespit edildiği İşlik I ile ocakların bulunduğu İşlik II yapıları açığa çıkarılmıştır. İşlik I ve İşlik II, ana toprağın kazılarak inşa edilmesi, dikdörtgen forma sahip olması ve işlevi sona erdikten sonra çeşitli yapılara ait enkaz topraklarıyla doldurulması açısından birbirine benzemektedir. Anadolu’nun MÖ II. Bin yıla tarihlenen Kültepe, Boğazköy, Alaca Höyük, Kınık, Sinop-Kovuklukaya, Gavurkale, Korucutepe, Tepecik, Gözlükule, Hisarlıktepe/Troya ve Alalah kentlerinde açığa çıkarılan metal atölyelerine son yıllardaki keşiflerle Ortaköy-Şapinuva işlik yapıları da eklenmiştir. Ortaköy’de keşfedilen metal atölyeleri, Şapinuva’nın Hitit döneminde başkentlik vasfının yanı sıra üretim faaliyetlerinde de önemli bir merkez olduğunu göstermektedir. Bu makalede, İşlik I ve İşlik II metal atölyelerinden elde edinilen veriler, MÖ II. Bin yıl Anadolu örnekleri ile karşılaştırılarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ortaköy , Şapinuva , Hitit , Madencilik , Metal İşçiliği , İşlik/Atölye.

Kaynakça

• Alp, Sedat. Hethitische Briefe aus Maşat-Höyük. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991.
• Aydın, Murat, “Haç Biçimli Mühür Baskısındaki Tudhaliya’lar Üzerine Bir Değerlendirme”, OANNES 5/1 (2023): 211-224.
• Bachmann. H. G. “Düsenrohre und Gebläsetöpfe: Keramikfunde aus Metallverarbeitungs-Werkstätten”, Boğazköy 6: Boğazköy VI. Funde aus den Grabungen bis 1979. 107-115, 1984.
• Bass, G. B. Cape Gelidonya: A Bronze Age Shipwreck, Philadelphia: 1967.
• Bawaynpeck, Daliah. “Die hethitischen Königssiegel vom Westbau des Nişantepe in Boğazköy-Ḫattuša”, D.P.Mielke, U.Schoop, J.Seeher (ed.), Strukturierung und Datierung in der hethitischen Archäologie/Structuring and Dating in Hittite Archaeology. BYZAS 4, 109-123, 2006.
• Coghlan, H. H. Notes on the Prehistoric Metallurgy of Copper and Bronze in the Old World. Oxford: 1951.
• Çelik, Duygu. “Alaca Höyük’te M.Ö. II. Bin Yıla ait Atölye/İşlik Yapısı”, 6. Çorum Kazı Araştırmalar Sempozyumu. 125-162. Çorum: 2020.
• Çınaroğlu, Aykut ve Çelik, Duygu. “2006 Yılı Kastamonu-Kınık Kazısı”, 29. Kazı Sonuçları Toplantısı (2. Cilt). 513-524. Ankara: 2008.
• Çınaroğlu, Aykut ve Çelik, Duygu. Atatürk & Alacahöyük. Ankara: 2010.
• Davey, Christopher J. “Some Ancient Near Eastern Pot Bellows”, Levant XI, (1979): 101-111.
• Davey Christopher J. “Ancient Pot-Bellows: A Review Forty Years On”, Bulletin of the American Schools of Oriental Research (BASOR) 385, (2019): 201-218.
• Davies, N. De G., The Tomb of Puyemre at Thebes l. New York:1922.
• Davies, N. De G. The Tomb of Two Sculptors at Thebes. New York: 1925
• Davies, N. De G. The Tomb of Rekh-mi-Rē‛,Vols. I-II. New York: 1943.
• Davies, N. De G. Scenes from some Theban Tombs. Oxford: 1963
• Davies, N. De G. ve Davies, N. De G. The Tombs of Menkheperrasonb, Amenmose, and Another, Nos.86, 112, 42, 226. The Theban Tombs Series 5. London: 1933.
• Dinçol, Ali. “Son Tunç Çağı-Hititler/Bin Tanrılı Halk”, Arkeoatlas/1-Özel Koleksiyon (2011): 256-292.
• Dinçol, Belkıs. “Über die Probleme der absoluten Datierung der Herrschaftperioden der hethitischen Könige nach den philologischen und glyptischen Belegen”, D.P.Mielke, U.Schoop, J.Seeher (ed.), Strukturierung und Datierung in der hethitischen Archäologie/Structuring and Dating in Hittite Archaeology. BYZAS 4, 19-32, 2006.
• Drahor, Mahmut Göktuğ-Sümer, Ökmen-Berge, Meriç Aziz- Öztürk, Caner-Ongar, Atilla-Süel, Aygül ve Schachner, Andreas. “Integrated Geoscience Investigations in Hittite Imperial Sites Affected by Earthquakes”. G.M. El-Qady, C. Margottini (ed), Sustainable Conservation of UNESCO and Other Heritage Sites Through Proactive Geosciences. Springer Geology. Springer, 2023.
• Dönmez, Şevket, “Boyabat-Kovuklukaya: A Bronze Age Settlement in the Central Black Sea Region, Turkey”, Ancient Near Eastern Studies (ANES) 41. (2004): 38-84.
• Ekmen, Fadile Gülden. “Anadolu Metal Atölyeleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Sedat Erkut, Sedat – Özlem Sir Gavaz (ed.) ANTAHŠUMSAR “ÇİĞDEM” – Eski Anadolu Araştırmalarına ve Hititlere Adanmış Bir Hayat / Studies in Honour of Ahmet Ünal = Ahmet Ünal Armağanı. 177-186, 2016.
• Emre, Kutlu. “Acemhöyük Seramiği”, Anadolu X, (1966): 53-98.
• Fischer, F. Die hethitische Keramik von Boğazköy. WVDOG 75, Boğazköy-Ḫattuša 4. Berlin: 1963
• Güterbock, Hans Güstav. Siegel aus Boğazköy 1. Teil: Die Königssiegel der Grabungen bis 1938. AfO Beiheft 5. Berlin: 1940.
• Hauptmann, A. “Tunç Çağı’nda Madenciliğin Boyutları”. Ünsal Yalçın, R. Pulak Slotta (ed.). Uluburun Gemisi 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti. 477-485, Bochum, 2006.
• Herbordt, Susanne – Bawanypeck, Daliah ve Hawkins, John David. Die Siegel der Grosskönige und Grossköniginnen auf Tonbullen aus dem Nişantepe-Archiv in Hattusa (BoHa 23). Darmstadt-Mainz: 2011. Hout, Th.P.J. van den. “Hitit Krallığı ve İmparatorluğu’nun Kısa Tarihi / A Short History of the Hittite Kingdom and Empire”, Meltem Doğan-Alparslan, Metin Alparslan (ed.), Hititler: Bir Anadolu İmparatorluğu / Hittites: An Anatolian Empire. Anadolu Uygarlıkları Serisi 2. 22-44, İstanbul, 2013.
• İpek, Önder - Süel, Aygül - Aydın, Murat ve Gerçek, Semih, “Ortaköy’de Ele Geçen Bir Hitit Mührü”, Höyük Sayı:11, Ankara, (2023): 17-30.
• İpek, Önder - Aydın, Murat - Gerçek, Semih ve İşleroğlu, Hafize Hande. “Ortaköy-Şapinuva 2023 Yılı Çalışmaları”, 44. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sonuçları Sempozyumu. 27-31 Mayıs 2024, Nevşehir, (Basımda). Korbel, G. Die spätbronzezeitliche Keramik von Norşuntepe. (Institut für Bauen und Planen in Entwicklungsländern. Mitteilungen 4) Hannover: 1985.
• Koşay, Hamit Zübeyr. “1964 Alaca Höyük Kazısı Raporu [Bericht über die Grabung in Alaca Höyük im J. 1964]”, Tarih Araştırmaları Dergisi 14, (1965): 161-215.
• Koşay, Hamit Zübeyr ve Akok, Mahmut. Alaca Höyük Kazısı 1963-1967 Çalışmaları ve Keşiflere Ait İlk Rapor. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, V. Seri, Sayı 28, 1973.
• Kulakoğlu, Fikri ve Selmin Kangal. Anadolu’nun Önsözü Kültepe Kaniş Karumu, İstanbul: 2011.
• Laroche, Emmanuel. Les hiéroglyphes hittites 1 L'écriture. Paris: 1960.
• Martino, Stefano de ve Süel, Aygül. The "Great itkalzi Ritual". The Šapinuwa Tablet Or 90/1473 and its Duplicate ChS I/1 5. Firenze: Eothen 22, 2017.
• Müller-Karpe, Andreas. Altanatolisches Metallhandwerk. Neumünster: 1994.
• Müller-Karpe, Andreas. “Untersuchungen in Kuşaklı 1997”, Mitteilungen der Deutschen Orient-Gesellschaft zu Berlin (MDOG) 130, (1998): 93-174.
• Müller-Karpe, Andreas. “Zur Metallverarbeitung bei den Hethitern”. Anatolian Metal I, Der Anschnitt Zeitschrift für Kunst und Kultur ım Bergbau. Beiheft 13, 113-124, Bochum, 2000.
• Müller-Karpe, Andreas. “Hititler’de Metal Külçeler”. Ünsal Yalçın, R. Pulak Slotta (ed.). Uluburun Gemisi 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti. 487-494, Bochum, 2006.
• Özgüç, Tahsin. “Koloni Devrinin Geç Safhasına (Ib) Ait Bir Atölye Hakkında”, Belleten XIX-73, (1955): 73-79. Özgüç, Tahsin. Kültepe-Kaniş II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, V. Dizi, Sayı 41, 1986.
• Özkalalı Ekmen, Fadile Gülden. Acemhöyük'te Asur Ticaret Kolonileri Çağı Metal Eşya Üretimi. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
• Perçin Gerçek, Pınar ve Pişkin, Evangelia. “Animal Economy And Consumption In The Administration Sector Of Hittite Capital Šapinuwa”, Anadolu 48, (2022): 69-101.
• Push, E. “Metallverarbeitende Werkstätten der frühen Ramaessidenzeit in Qantir-Piramesse/Nord”, Ägypten und Levante I, (1990): 75-113.
• Scheel, B. Egyptian Metalworking and Tools. Aylesbury:1989
• Süel, Aygül. “1989 yılı Çorum İli Yüzey Araştırmaları”. VIII. Araştırma Sonuçları Toplantısı. 91-110, Ankara, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1991.
• Süel, Aygül. “Ortaköy: Eine Hethitische Stadt mit Hethitischen und Hurritischen Tontafelentdeckungen”. Hittite and other Anatolian and Near Eastern Studies in Honour of Sedat Alp, 487-492, Ankara, 1992.
• Süel, Aygül. “Ortaköy’ün Hitit Çağındaki Adı”, Belleten LIX/225, Ankara, (1995): 271-283.
• Süel, Aygül. “Ortaköy-Şapinuwa Arşivleri”. 1996 yılı Anadolu Medeniyetleri Müzesi Konferansları. 93-99, Ankara, 1997.
• Süel, Aygül. “Ortaköy - Šapinuwa Tabletlerinin Tarihlendirilmesi”. III. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri. 16-22 Eylül 1996 Çorum, 551-558, Ankara, 1998a.
• Süel, Aygül. “Ortaköy-Şapinuwa: Bir Hitit Merkezi”, TÜBA Arkeoloji Dergisi 1, Ankara, (1998b): 37-61.
• Süel, Aygül. “Hitit Devleti’nin Bir Diğer Başkenti: Şapinuva”, Taner Tarhan, Aksel Tibet, Erkan Konyar (ed.). Muhibbe Darga Armağanı. 457-474, İstanbul, Sadberk Hanım Müzesi Yayını, Şubat 2008.
• Süel, Aygül. “Another Capital City of Hittite State: Šapinuwa”. Central-North Anatolia in the Hittite Period: New Perspectives in Light of Recent Research, Acts of the International Conference Held at the University of Florence (7-9 February 2007), Studia Asiana 5. 193-205, Roma 2009.
• Süel, Aygül. “Workshops Found at Tepelerarası Area of Ortaköy-Šapinuwa”, Mesopotamia 52, (2017): 65-74.
• Süel, Aygül. “Hitit İmparatorluğu’nun Diğer Başkenti Ortaköy/Şapinuva Hitit Şehri”, YÖK Yükseköğretim Dergisi 18, (2020a): 27-31.
• Süel, Aygül, “A Mould from Ortaköy/Šapinuwa”. Michele Cammarosano, Elena Devecchi and Maurizio Viano (ed.). talugaeš witteš Ancient Near Eastern Studies, Presented to Stefano de Martino on the Occasion of his 65th Birthday. 421-432, Zaphon-Münster, Kasion 2, 2020b.
• Süel, Mustafa. “Ortaköy-Şapinuva‚ ‚D’ Yapısı: Hitit Dini Mimarisinde Değişik Bir Yorum“. V. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri Kitabı. 687-700, Ankara, 2005.
• Süel, Mustafa. “Ortaköy-Şapinuva’da bulunan bir Grup Kalıp“, Taner Tarhan, Aksel Tibet, Erkan Konyar (ed.). Muhibbe Darga Armağanı. 475-484, İstanbul, Sadberk Hanım Müzesi Yayını, Şubat 2008.
• Süel, Mustafa. “Ortaköy-Şapinuva’da Bulunan Bronz Bir Miğfer“, Aliye Öztan, Şevket Dönmez (ed.). Karadeniz’den Fırat’a Bilgi Üretimleri, Önder Bilgi’ye Armağan Yazılar. 415-424, Ankara, Bilgin Sanat Kültür Yayınları, 2011.
• Süel, Mustafa. “Ortaköy-Şapınuva 2014 Yılı Çalışmaları”. 5.Çorum Kazı ve Araştırmaları Sempozyumu. 169-184, Çorum, 2015.
• Süel, Mustafa. “Ortaköy-Şapinuva 2015 Kazı Çalışmaları”. 6.Çorum Kazı Araştırmaları Sempozyumu. 53-64, Çorum, 2020.
• Süel, Aygül - Ayyıldız, Sedef - Aydın, Murat ve Gerçek, Semih. “Ortaköy-Şapinuva 2016 Kazı Çalışmaları”. 7.Çorum Kazı Araştırmaları Sempozyumu, 195-207, Çorum, 2021.
• Süel, Aygül ve Süel, Mustafa. “2000 Yılı Ortaköy-Şapinuva Kazı Çalışmaları”. 23. Kazı Sonuçları Toplantısı. I. Cilt, 28 Mayıs-01 Haziran 2001, 413-418, Ankara, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları 2002.
• Süel, Aygül ve Süel, Mustafa. “2002 Yılı Ortaköy-Şapinuva Kazı Çalışmaları”. 25. Kazı Sonuçları Toplantısı. 2. Cilt, 26-31 Mayıs 2003, 229-234, Ankara, 2004.
• Süel, Aygül ve Süel, Mustafa. “Başkent Şapinuva: Hitit Dünyasındaki Yeri ve Önemi”. I. Çorum Kazı ve Araştırmalar Sempozyumu. 93-110, 2011, Çorum.
• Süel, Aygül ve Süel, Mustafa. “Šapinuwa: Hitit Devleti'nin Başka Bir Başkenti / Šapinuwa: Another Capital City of Hittite State”, Meltem Doğan-Alparslan, Metin Alparslan (ed.), Hititler: Bir Anadolu İmparatorluğu / Hittites: An Anatolian Empire. Anadolu Uygarlıkları Serisi 2, 178-195, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2013.
• Süel, Aygül ve Süel, Mustafa. "Bir Hitit Şehrinin Keşfi: Ortaköy-Şapinuva İdentifikasyonu (Özdeşleşmesi) ile Hitit Coğrafyasındaki Değişiklikler ve Yenilikler". Fikri Kulakoğlu – Tayfun Yıldırım – Tunç Sipahi - Vasıf Şahoğlu – H. Levent Keskin (ed.), Anadolu Uğur Silistreli Anı Kitabı: Anadolu Arkeolojisi Üzerine Yazılar / In Memoriam Uğur Silistreli: Studies on Anatolian Archaeology. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih – Coğrafya Fakültesi Arkeoloji Bölümü Dergisi, Anatolia, Ek dizi III.3, Anı-Armağan Dizisi, 297-315, Ankara, 2019.
• Süel, Aygül ve Weeden Mark. “A Silver Signet-Ring from Ortaköy-Sapinuwa”. And I Knew Twelve Languages. A Tribute to Massimo Poetto on the Occasion of His 70th Birthday. 661-668, Warsaw, 2019.
• Tekin, Halil. Eski Anadolu Madenciliği, Arkeolojik Verilerin Işığı Altında Başlangıcından Demir Çağı’na Kadar. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları, 2015.
• Tylecote, R.F. “From Pot Bellows to Tuyeres”, Levant XIII, (1981): 107-118.
• Yalçın, Ünsal. “Anadolu Madencilik Tarihine Toplu Bir Bakış”, MT Bilimsel Yer Altı Kaynakları Dergisi 5/9, (2016): 3-13.
• Yıldırım, Tayfun. “Kaniş Karumunun Ib Katına Ait Bir Körük”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi XXXVII-1, 2, (1995): 683-691.
• Wilhelm, Gernot ve Süel, Aygül. “The Hittite Hurrian Offering Ritual for Tašmišarri” Or.97/1”, KASKAL Rivista di storia, ambient e culture del Vicino Oriente Antico, Vol. 10, Firenze, (2013): 149-168.
• Woolley, Sir Charles Leonard. Alalakh, an Account of the Excavations at Tell Atchana in the Hatay, 1937-1949. Oxford:1955.