Hindistan Ofisi’nin ‘Osmanlı İmparatorluğu’nun Entelektüel ve Politik Güçleri Üzerine’ Başlıklı Raporu ve Eleştirel Analizi

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 1, 181 - 207, 25.03.2024

Ferdi Ertekin

https://doi.org/10.11616/asbi.1392775

Öz

The British Library’de, Hindistan Ofisi tarafından hazırlanan “Osmanlı İmparatorluğu’nun Entelektüel ve Politik Güçleri Üzerine” başlıklı bir rapor mevcuttur. Rapor, Britanya ile Osmanlı Devleti, I. Dünya Harbi’nde savaşa devam ederken İngiliz Başbakanı David Lloyd George’un talebi üzerine, Ocak 1917’de oluşturulmuştur. Doğru bilgilerin yanı sıra hatalı bilgilerin ve manipülatif çarpıtmalarında da yer aldığı bu rapor 1916’da kurulan Arap Büro başta olmak üzere, İngiliz istihbaratının farklı birimlerinden temin edilen müstakil raporlardan derlenmiştir. Bu ‘derleme rapor’un İngiliz Başbakanı’na sunuluş tarzından, Britanya’nın bu dönemde II. Abdülhamid’i, Türk-Alman ittifakını, İttihat ve Terakki Cemiyeti’ni, 31 Mart Vakası’nı, Babıâli baskınını, Ermeni meselesini vs. nasıl ‘değerlendirdiği’ne dair kıymetli bilgiler edinmek mümkündür. Hindistan Ofisi’nin İttihat ve Terakki idaresindeki ‘düşman Osmanlı Devleti’ne bakış açısını ortaya koyan bu rapor, 1908-1917 tarihleri arasında İngiltere’nin Türk politikasının temel yapıtaşlarını, hassasiyetlerini ve zafiyetlerini açığa çıkarması açısından da önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

İttihat ve Terakki, Cemal Paşa, Farmasonluk, Arap Büro, Hindistan Ofisi.

A Critical Analysis of the Report of the India Office entitled ‘’On the Intellectual and Political Forces of the Ottoman Empire"

Öz

A report entitled ‘Memorandum on Intellectual and Political Forces in the Ottoman Empire’, prepared by the India Office, is held by the British Library. The report was written in January 1917 at the request of British Prime Minister David Lloyd George, as Britain and the Ottoman Empire continued to fight in the First World War. This report, which contains accurate information as well as inaccuracies and manipulative distortions, was compiled from autonomous reports from various units of British intelligence, notably the Arab Bureau, established in 1916. From the way this ‘compilation report’ was presented to the Prime Minister, it is possible to gain valuable information about how Britain ‘assessed’ Abdülhamid II, the Turkish-German alliance, the Committee of Union and Progress, the military mutiny of 13 April 1909, the 1913 coup d’état, the Armenian question, etc. during this period. This report, which reveals the Indian Office's view of the 'enemy Ottoman Empire' under the administration of the Committee of Union and Progress, is important in revealing the basic building blocks, sensitivities and weaknesses of Britain’s Turk policy between 1908 and 1917.

Anahtar Kelimeler

Committee of Union and Progress, Cemal Pasha, Freemasonry, Arab Bureau, India Office.

Kaynakça

• Annuaire de Législation Française/Publié par la Société de Législation Comparée. (1902). Paris.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I. (1997). Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Aycan, İ. (1996). Haccâc b. Yûsuf es-Sekafî, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 14, İstanbul, s. 447- 448.
• Balkan Savaşları’na Katılan Komutanların Yaşam Öyküleri (Alay ve Daha Üst Birlik Komutanları), (2004). Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Bardakçı, M. (2015). Enver, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Baubérot, J. (2000). Histoire de la Laïcité en France, Paris: Presses Universitaires de France, Humensis.
• Birinci, A. (2002). 31 Mart Vak’asının Bir Yorumu, Türkler Ansiklopedisi, 13, (Ed., Hasan Celâl Güzel, Prof. Dr. Kemal Çiçek, Prof. Dr. Salim Koca), s. 335-375, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Birinci, A. (2010). Mehmet Şerif Paşa (1865-1951), Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 39, İstanbul, s. 1-2.
• Britannica. (2023a, 21 Haziran). Hierophant, Erişim adresi: https://www.britannica.com/topic/hierophant?utm_campaign=b- extension&utm_medium=chrome&utm_source=ebinsights& utm_content=hierophant
• Britannica. (2023b, 20 Mayıs). Propaganda. Erişim adresi: https://www.britannica.com/topic/propaganda
• Britannica. (2023c, 28 Mayıs). Dominance and Dominions. Erişim adresi: https://www.britannica.com/place /British-Empire/Dominance-and- dominions#ref86627%20(Eri%C5%9Fim%20Tarihi:%2011.%2008.%202023
• Buzpınar, Ş. T. (2020). Azîz Ali Mısrî, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 30, Ankara, s. 2-3.
• Cemal Paşa, (2006). Hatıralar, Haz. Alpay Kabacalı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Çiçek, M. T. (2012). Cemal Pasha’s Governorate in Syria, 1914-1917, Doktora Tezi. Sabancı Üniversitesi, İstanbul.
• Diyanet İslam Ansiklopedisi, (1988). Kölemen Abdullah Paşa, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul, 128.
• Doessant, S. (2009). Le général Louis André, l’affaire Dreyfus et l’affaire des Fiches, Bulletin de la Sabix, Société des amis de la Bibliothèque et de l’Histoire de l'École polytechnique, 43, s. 26-27.
• Duralı, Ş. T. (2013). Çağdaş Küresel Medeniyet: Anlamı, Gelişimi, Konumu, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Efganî, U. (1322/1906-1907), Kavm-İ Cedid’de Salavat Bahsine Mu’teriz Olanlara Kur’an’ı Azimü’ş-Şanın İnzar Ve İhtarı, İstanbul: Şems Matbaası.
• Efganî, U. (1331/1905-1906), Kavm-i Cedid, İstanbul: Dersaadet Matbaası.
• Elmas, M. (2020). I. Cihan Harbi’nde Osmanlı Devleti Üzerindeki Yahudi Etkisi, Yüksek Lisans Tezi. Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya.
• Ergül, S. (2019). Cemâleddin Efganî ve Fikirleri, İstanbul: Stratejik Düşünce ve Analiz Merkezi.
• Ertekin, F. (2021), Tarihte Yöntem Problemi Üzerine Bazı Düşünceler, Tarih Düşüncesi Yazıları, Yay. Haz: Arzu İbişi Temelli, Cemalettin Ergün, Ayhan Bıçak, s. 98-107.
• Ertekin, F. (2022a). 31 Mart Vakası Sonrası Hareket Ordusu'yla İstanbul’u Kuşatan Manastır Milli Taburu’nda Görevli Bir Subayın Günlüğü, Harp Tarihi Dergisi, 6, s. 65-94.
• Ertekin, F. (2022b). İngiliz İstihbaratı ve Osmanlı İmparatorluğu, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Fergusson, T. G. (1984). British Military İntelligence 1870-1914: The Development Of A Modern İntelligence Organization, University Publications of America.
• Foreign Office (FO) 881/5168A.
• Foreign Office (FO) 195-2323/26.
• Foreign Office (FO) 195-2323/29.
• Foreign Office (FO) 882-25, No.3, No. 23, No. 29.
• Gilmour, D. (2004). George Nathaniel Curzon (1859-1925), Oxford Dictionary of National Biography: From The Earliest Times To The Year 2000, Ed: H.C.G. Matthew &Brian Harrison, C. 14, Oxford University Press, 792-799.
• Gökbayır, S. (2012). Gizli Bir Cemiyetten İktidara: Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin 1908 Seçimleri Siyasi Programı, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3 (1), s. 61-96.
• Göl, H. (2021). Belgelerle Mahmut Şevket Paşa Suikastı, Tarih ve Gelecek Dergisi, 7 (1), s. 334-362.
• Hanioğlu, Ş. (1989). Notes on the Young Turks and the Freemasons, 1875-1908, Middle Eastern Studies, 25 (2), s. 186-197.
• India Office Records and Private Papers IOR/L/PS/18/B267.
• India Office Records and Private Papers IOR/L/PS/18/B309.
• Karaman, H. (1994). Cemâleddin Efganî, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 10, İstanbul, s. 465-466.
• Kedourie, E. (1971). Young Turks, Freemasons and Jews, Middle Eastern Studies, 7 (1), s. 89- 104.
• Koloğlu, O. (1992). Celal Nuri’nin Jeune Turc Gazetesi ve Siyonist Bağı, Tarih ve Toplum, 18 (108), s. 46-48.
• Kuneralp, S. (1999). Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839-1922), İstanbul: İsis.
• Kurşun, Z. (2000). İbrahim Hakkı Paşa, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 21, Ankara, s. 311-314.
• Küçük, C. (1991). Bâbıâli Baskını, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 4, s. 389-390.
• Mohs, P. A. (2008). Military Intelligence and the Arab Revolt: The First Modern Intelligence War, London and New York: Routledge.
• Ortaylı, İ. (1981), İkinci Abdülhamid Döneminde Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman nüfuzu, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No: 479.
• Oxford Dictionary of National Biograpy: From The Earliest Times to the Year 2000. (2004). Ed: H. C. G. Matthew & Brian Harrison, 50, Oxford: Oxford University Press.
• Polat, Ü. G. (2010). Türk-Alman Propagandası Karşısında Arap Bürosu’nun Kuruluşu, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 26 (76), s. 97-132.
• Polat, Ü. G. (2023), İhanet mi Taktik mi? Cemal Paşa’nın Suriye Krallığı Meselesi, Tarih İncelemeleri Dergisi, 38 (1), s. 207-230.
• Saini, R. K. (2018), England Failed To Do Her Duty towards Them: the India Office And Pauper Indians in the Metropole, 1857–1914, The Journal of Imperial and Commonwealth History, 46 (2), s. 226-256.
• Selvi, H. (2023, 28 Mayıs) ABD Büyükelçisi Henry Morgenthau Öyküsü ve Gerçekler, Erişim adresi:https://turksandarmenians.marmara.edu.tr/tr/abd-buyukelcisi-henry-morgenthau-oykusu- ve- gercekler/
• Sezer, S. (2017), Osmanlı Suriyesi’nde Islahat Tartışmaları ve Birinci Dünya Savaşı Öncesinde İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Suriye Siyaseti, Doktora Tezi. Galatasaray Üniversitesi, İstanbul.
• Sursockhouse, (2023, 3 Nisan). Early History. Erişim adresi: https://sursockhouse.com/early- history/#:~:text=The%20Sursock%20family%20is%20a,within%20the%20flourishing 20Ottoman%20Empire
• The National Archives (TNA). (2023, 15 Ocak). Browse. Erişim adresi: https://discovery.nationalarchives.gov.uk/browse/r/h/9c89500d-be8b-4d4d-9d40- a74cfd8f7de7
• The National Archives (TNA). (Ocak 1916). CAB 42/7, Establisment of an Arab Bureau in Cairo.
• Tunaya, T. Z. (1988). Türkiye’de Siyasal Partiler, C. I, İkinci Meşrutiyet Dönemi. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
• Tunç, S. (2011), Quai D’orsay Belgelerinin Işığında II. Meşrutiyet’in İlanından Sonra Suriye’de Ayrılıkçı Eğilimli Bir Muhtariyet Girişimi: Reşit Mutran olayı, Tarih İncelemeleri Dergisi, 26 (2), s. 475-506.
• Türkmen, Z. (2003), Mahmud Şevket Paşa, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 27, Ankara, s. 384- 386.
• Uçarol, R. (1995). Siyasi Tarih (1789-1994), İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Vaultier, J. B. (2006). Émile Combes, Vulgarisation et Politique de la Préhistoire, Annales de Bretagne et des pays de l’Ouest, 113 (2), s. 7-28.
• Westrate, B. (1992) The Arab Bureau: British Policy in the Middle East 1916-1920, Pennsylvania: The Pennsylvania State University.
• Yozgat, N. ve Kartın, C. (2021). Arap Bürosu’nun Gizli Raporları: Arap Bülteni, Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (2), 247-286.