DÜNYA EDEBİYATLARINDA RÜYA MOTİFİ: KARŞILAŞTIRMALI BİR ANALİZ

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 24, 449 - 458, 26.09.2021

Senem Üstün Kaya

Öz

Psikanalizde bireyin bilinçaltındaki düşüncelerini açıklayan
temel unsurlardan biri olarak kabul edilen rüyalar, edebiyatta
önemli bir yere sahiptir. İlkel dönemlerde, rüyaların, Tanrı
tarafından gelen kehanet, ilahi bir ses veya ruhun bedeni terk
etmesi ve başka âlemlere gitmesi (Yücesoy, 2001: 74-75) olduğuna
inanılmıştır. Modern dönemlerde, özellikle Freud ve Jung
gibi psikanalistlerin çalışmaları sayesinde, rüyaların sebepleri,
yorumlanmaları ve işlevleri insanoğlu için daha açıklayıcı ve
kabul edilebilir hale gelmiştir. Edebî metinlerde sıklıkla karşılaştığımız
“rüya” motifinin birçok amacı vardır. Rüya motifi,
önseme veya ilahi uyarı; içsel yolculuk veya bilinçaltının dışa
vurumu ve yazarın mesajlarını okuyucuya aktarmak adına kullandığı
estetik bir araç olarak yorumlanır. Psikanalizde, bireyin
psikolojik yapısını anlamak için kullanılan “rüya”, edebî metinlerde
de eserlerin bağlamsal ve içerik olarak yorumlanmasına
yardımcı olur. Bu çalışma, edebi eserlerde sıklıkla kullanılan
“rüya” motifini Karşılaştırmalı Edebiyat analizleri çerçevesinde
inceler. Bu bağlamda, belirli edebiyat eserlerindeki “rüya”
motifleri Sigmund Freud ve Carl Gustav Jung’un rüya üzerine
yaptıkları psikanaliz söylemleri doğrultusunda açıklanmıştır.
Çalışmanın ilk kısmında, “rüya” ve edebiyatta motif olarak
kullanım amaçları açıklanmaktadır. İkinci kısımda, dünya
edebiyatlarından örnekler kullanılarak farklı kültürlerdeki rüya
motifi karşılaştırılmıştır. Analizleme bölümünü, Nathaniel
Hawthrone’un “Doğum Lekesi” (“The Birthmark”) hikayesi,
David Herbert Lawrence’ın Tilki (The Fox) novellası, Ahmet
Hamdi Tanpınar’ın Aydaki Kadın romanı ve “Rüyalar” öyküsü,
Charles Dickens’ın “Bir Noel Şarkısı” (“A Christmas Carol”)
hikayesi, Anton Çehov’un “Kunduracı ile İblis” öyküsü ve
Halide Edip Adıvar’ın Handan romanı oluşturmaktadır. Bu çalışmada,
“rüya” kavramının edebiyatta birçok işlevi olduğu ve
farklı kültürlerden birçok yazar tarafından farklı amaçlar için
tercih edildiği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Rüya, Sigmund Freud, Carl Gustav Jung, Karşılaştırmalı Edebiyat, Motif

Dream Motif in World Literature: A Comparative Analysis

Öz

Accepted as one of the major elements of psychoanalysis,
which explains the subconscious thoughts, dreams have an
important place in literature. In ancient times, dreams were
oracles deriving from God, a divine voice, or the soul’s
journey towards different worlds while the body was sleeping
(Yücesoy, 2001: 74-75). In modern periods, due to the studies
of psychoanalysts as Sigmund Freud and Carl Gustav Jung,
the causes, interpretations, and functions of dreams became
more accurate and acceptable. Frequently observed in literary
works, as a motif, “dreams” have many aims. Dream motif
is foregrounded in stylistic analyses and is interpreted as
foreshadowing or God’s warning, inner journey or reflection
of subconsciousness, and the aesthetic device used by the
writer to convey the messages to the readers. “Dream,” used
in psychoanalysis to comprehend an individual’s psychological
state, provides the interpretation of texts in terms of cohesion and
context. This study examines the “dream” motif in significant
literary works in world literature within Comparative Literary
Analysis. Within this scope, the “dream” motif in certain literary
texts is explained following the psychoanalytical discourse of
dreams by Sigmund Freud and Carl Gustav Jung. The first part
of the study involves “dream” and its functions in literature. In
the second part, the dream motif is comparatively analyzed via
samples from the world literature. Nathaniel Hawthrone’s story,
“The Birthmark”, David Herbert Lawrence’s novella The Fox,
Ahmet Hamdi Tanpınar’s novel Aydaki Kadın (The Woman
in the Moon) and short story “Rüyalar” (“Dreams”), Charles
Dickens’s story “A Christmas Carol”, Anton Chekhov’s short
story “The Shoemaker and the Devil” and Halide Edip Adıvar’s
novel Handan constitute the analysis part. The study concludes
that “dream” has many functions as a motif and is vastly
preferred by writers for various purposes in different cultures.

Anahtar Kelimeler

Dream, Sigmund Freud, Carl Gustav Jung, Comparative Literature, Motif

Kaynakça

• ADIVAR, H. E. (2007). Handan. (21. b.). İstanbul: Can Sanat Yayınları. (Orijinal yayın tarihi 1922).
• ADLER, A. (1973). İnsan Tabiatını Tanıma. (Çev. A Yörükan). Ankara: Tur Yayınları.
• AKOT, B. (2010). Freud’un Rüya Yorum Metodu. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 10(1), 213-235.
• BRENNER, C. (1998). Psikanaliz Temel Kavramları. (Çev. İ. Savaşır & Y. Savaşır). Ankara: HYB Yayyınları (2. Baskı). (Orijinal yayın tarihi 1967).
• ÇEHOV, A. P. (2019). “Kunduracı ile İblis”. (Çev. M. Özgül.). İstanbul: İletişim Yayınları. (Orijinal yayın tarihi 1888).
• ÇELEBİ, I. (2008). Rüya. TDV İslam Ansiklopedisi, XXXV, 306- 309. İstanbul: TDV Yayınları.
• DICKENS, C. (1995). Christmas Books. Wordsworth Classics. (Orijinal yayın tarihi 1843).
• DICKENS, C. (2010). Bir Noel Şarkısı. (Çev. M. Camcı). İstanbul: Bordo-Siyah Yayınları. (Orijinal yayın tarihi 1843).
• ERSEVİM, İ. (2002). Psikanalizin Temelleri Üzerine. İstanbul: Assos Yayınları.
• FREUD, S. (1988). Ruh Çözümlemesine Giriş Konferansları. (Çev. E.Kapkın & A. Kapkın). İstanbul: Payel Yayınevi.
• FREUD, S. (2009). Düşlerin Yorumu I. (Çev. E. Kapkın). İstanbul: Payel Yayınları.
• FROMM, E. (1997). Rüyalar Masallar Mitoslar (Çev. A. Arıtan & K. Ökten). İstanbul: Arıtan Yayınları.
• GEÇTAN, E. (2005). Psikanaliz ve Sonrası. (11. Baskı). İstanbul: Metis Yayınları.
• HAWTHORNE, N. (1998). “The Birthmark.” In B. Harding (Ed.), Nathaniel Hawthorne: Young Goodman Brown and Other Tales (ss. 175-192). New York: Oxford UP. (Orijinal yayın tarihi 1843).
• HOWARD, J. (2012). Nathaniel Hawthorne’s “The Birthmark”. The Explicator 70(2), 133-136.
• İMAMOĞLU, A. (2004). Psiko- Sosyal Açıdan Rüya ve İstihare. İstanbul: Değişim Yayınları.
• İMAMOĞLU, A. (2010). Bazı Psikanalistlere Göre Rüyanın İnsan Hayatındaki Rolü. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(22), 21-47.
• İNTERNET: http://tr.wikipedia.org/wiki/Astral_seyahat
• JUNG, C. G. (1960). Psychogenesis in Mental Disease–The Collected Works Vol. 3. H. Read, M. Fordham & G. Adler (Eds.). New York: Pantheon Boks.
• JUNG, C. G. (1997). Din ve Psikoloji. (Çev. C. Şişman). İstanbul: İnsan Yayınları (2. Baskı). (Orijinal yayın tarihi 1969)
• JUNG, C. G. (2001). Anılar, Düşler, Düşünceler (Çev. İ. Kantemir). İstanbul: Can Yayınları.
• JUNG, C. G. (2016). İnsan ve Sembolleri. (Çev. H. Mukaddes İlgün). İstanbul: Kabalcı Yayınları. (Orijinal yayın tarihi 1964)
• KARABULUT, M. (2011). Cahit Sıtkı Tarancı’nın Şiirlerine Psikanalitik Bir Yaklaşım. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Tukic, 6(3), 973-988.
• KÖKSAL, İ. (2008). Rüyaların Fıkhi Boyutu. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2, 35- 53.
• LAWRENCE, D. H. (1942). The Fox (Tilki) (Çev. F. N. Hansoy). İstanbul: İnkılap Kitabevi. (Orijinal yayın tarihi 1922)
• MORAN, B. (1988). Edebîyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: Cem Yayınevi.
• OKAY, O. (2010). Bir Hülya Adamının Romanı, Ahmet Hamdi Tanpınar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• SAMBUR, B. (2005). Bireyselleşme Yolu-Jung’un Psikoloji Teorisi. Ankara: Elis Yayınları.
• SARIKAYA, E. (2016). Eski Türk Edebîyatında İlk Edebî Rüya: Odgurmış’ın Rüyası. Türkiyat Mecmuası, 26(2), 345-370.
• ŞAHİN, İ. (2012). Haz ve Günah. İstanbul: Kapı Yayınları.
• TANPINAR, A. H. (1969). Şiir ve Rüya I- II. Edebîyat Üzerine Makaleler. İstanbul: MEB Yayınları.
• TANPINAR, A. H. (1983). “Rüyalar”. Hikâyeler: Yaz Yağmuru-Abdullah Efendi’nin Rüyaları. İstanbul: Dergâh Yayınları. (Orijinal yayın tarihi 1943).
• TANPINAR, A. H. (1987). Aydaki Kadın. İstanbul: Adam Yayınları.
• TANPINAR, A. H. (2013). Günlüklerin Işığında Tanpınar’la Baş Başa. (Haz. İ. Enginün & Z. Kerman). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• TATÇI, M. ve ÇELTİK, H. (1995). Türk Edebîyatında Tasavvufi Rüya Tabirnameleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• TUĞLACI, P. (1972). Okyanus Ansiklopedik Sözlük. İstanbul: Pars Yayınları.
• YÜCESOY, S. (2001). Uykudaki Bilgelik Rüyalar. İstanbul: Ruh ve Madde Yayınları.