Öz
Özbeklere karşı yapılan Türbet-i Câm Muharebesi, Safevî ordusunun Çaldıran Muharebesi’nde öğrendiği ateşli silahlara dayalı yeni taktik yöntemleri sahada uyguladığı ilk meydan savaşıdır. Safevî ordusu muharebede “wagenburg” düzenini ilk defa sahada uygulamış ve ateşli silahlardan elde ettiği güçle geleneksel bir orduya karşı galip gelmiştir. Bu bakımdan muharebenin Safevî harp tarihi açısından önemi yadsınamayacak düzeydedir. Safevîler savaşta rakiplerini yenilgiye uğratmış olmalarına rağmen sahada kazandıkları zaferden stratejik bir üstünlük sağlayamamışlardır. Nitekim savaştan sonra Horasan’daki Özbek tehdidini ortadan kaldırmayı uman Safevîler, Özbeklerin bölgedeki saldırılarıyla karşılaşmaya devam ettiler. Bununla beraber Özbekler savaştan sonra Safevî askeri üstünlüğünü kabul etmişler ve Safevî ordusuyla tekrardan bir meydan muharebesine girmekten kaçınmışlardır. Özbeklerin savaştan sonra rekabet tarzında değişikliğe giderek düşmanlarına karşı daha ziyade yıpratma savaşı yöntemleriyle mücadele etmeye başladıkları görülmektedir.
Bu makalede söz konusu muharebenin sebepleri, seyri ve sonuçları askeri bir bakış açısıyla değerlendirilmeye alınmış, bu amaçla Safevîler döneminde yazılmış birincil kaynak niteliğindeki kroniklerden olabildiğince istifade edilmeye çalışılmıştır. Tarihi kaynaklardan elde edilen bilgiler mukayeseli bir yaklaşımla ele alınarak savaşa dair her türlü konunun açıklığa kavuşturulmasına özen gösterilmiş, böylece makalenin ana amacı olan Câm Muharebesi’nin Safevî harp tarihi bakımından öneminin ortaya konulmasına gayret edilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Horasan Tahmasb ateşli silahlar wagenburg tabur cengi zarbzen barut korçular
Kaynakça
- AYDOĞMUŞOĞLU, Cihat; Safevi Devleti Tarihi, Yason Yayınları, Ankara, 2014.
- BABUR, Gazi Zahîreddin Muhammed; Baburnâme (Vekayi), çev. R. R. Arat, Kabalcı Yayınevi,İstanbul, 2006.
- BLACK, Jeremy; Top, Tüfek ve Süngü: Yeniçağda Savaş Sanatı 1453-1815, çev. Y. Alogan, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2003.
- CHASE Kenneth; 1700’e Kadar Ateşli Silahlar Tarihi, çev. Füsun Tayanç ve Tunç Tayanç, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2008.
- DAFTARY, Farhad; Şii İslam Tarihi, çev. A. Fethi, Alfa Yayınları, İstanbul, 2016.
- DİHHODÂ, Ali Ekber; Lugatnâme-yi Dihhodâ, Cilt VI, VII, IX, XI, Muessese-yi İntişârât ve Çâp-ı Dânişgâh-ı Tahran, Tahran, 1998.
- EMÎNİ-İ HEREVÎ; Emîr Sadreddîn İbrâhîm, Fütûhât-ı Şâhî (Târîh-i Safevî Ez Âgâz Tâ Sâl-i 902 H. K.), Haz. Doktor M. N. Nasirî, Muessese-yi Çâp ve İntişârât-ı Dânişgâh-ı Tahran, Tahran, 1383.
- FLOOR, Willem; Safavid Government Institutions, Mazda Publishers, California 2001.
- GAFFÂRÎFERD, Abbâskulu; Revâbıt-ı Safeviye ve Özbekân (913-1301 H. K.), Muessese-yi Çâp u İntişârât-ı Vizâret-i Umûr-i Hârice, Tahran, 1376.
- HACKER, Bart; “Mounted Archery and Firearms: Late Medieval Muslim Military Technology Reconsidered”, Vulcan, 3 (2015).
- HANDMÎR, Emîr Mahmûd; Târîh-i Şah İsmâil ve Şah Tahmasb-ı Safevî (Zeyl-i Târîh-i Habîbü’s-siyer), haz. Doktor Muhammed Ali Cerrâhî, Neşr-i Gostere, Tahran, 1370.
- HAYRENDÎŞ, A.-TEBRÎZNİYÂ TEBRÎZÎ, M., “Topçibaşi Der Asr-ı Safevî Ez Fensâlâr Tâ Mensebdârî”, Pijûhişhâ-yı Ulûm-i Târîhî, 11/2 (1398).
- HEREVÎ, Emîr Mahmûd b. Handmîr-i; İrân Der Şah İsmâil ve Şah Tahmasb-ı Safevî, Haz. G. Tabatabâî Mecîd, İntişârât-ı Mevkûfât-ı Doktor Mahmûd Efşâr, Tahran, 1390.
- HÜSEYNÎ, Hurşâh b. Kubâd; Târîh-i İlçi-yi Nizâmşâh, Haz. Mohammed R. Nasirî, Encomen-i Âsâr ve Mefâhir-i Ferhengî, Tahran, 1379.
- İŞRÂKÎ, İhsân; “Arz-i Sipâh-i Şah Tahmasb ve Mukâyese-yi Ân bâ Arz-i Sipâh-i Uzun Hasan-ı Akkoyunlu”, Berresîhâ-yı Târîhî, 52 (1353).
- KALKAŞANDÎ, Ahmed b. Ali; Cogrâfyâ-yı Târîhî-yi İrân Der Karn-ı Nohom-i Hicrî, çev. M. Üzzüveyri, Merkez-i Esnâd ve Târîh-i Diplomasi, Tahran, 1380.
- KARADAĞ ÇINAR, Gülay; Safevî-Özbek Siyasî İlişkileri ve Osmanlı’nın Tesiri (1524-1630), Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Afyonkarahisar 2011.
- KAZVÎNÎ, Yahyâ b. Abdullatif-i; Lubbu’t-tevârîh, Haz. M. H. Muhaddis, Encomen-i Âsâr ve Mefâhir-i Ferhengî, Tahran, 1386.
- PARKER, Geoffrey; Cambridge Savaş Tarihi, çev. F. Tayanç, T. Tayanç, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2017.
- RUMLU, Hasan Big-i; Ahsenü’t-tevârîh, Cilt II, Haz. A. Nevâî, İntişârât-ı Esâtir, Tahran, 1389.
- SÜTÇÜOĞLU, Okay; Türk Topçuluğunun ABC’si 14.-19. Yüzyıl, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2023.
- ŞAH TAHMASB b. İsmâil b. Hayderiü’s-safevî; Tezkîre-yi Şah Tahmasb, İntişârât-ı Şark, Tahran, 1363.
- TÜRKMEN, İskender Bey Münşi-yi; Târîh-i Âlem-ârâ-yı Abbâsî, Cilt I, çev. Ali Genceli, Haz. İsmail Aka, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2019.
- TÜRKOĞLU, İsmail; “Şeybânî Han”, TDV İslam Ansiklopedisi, C 39, İstanbul, 2010.
- YAŞAROĞLU, M. Kamil; “Muharrrem”, TDV İslam Ansiklopedisi, C 31, İstanbul, 2010.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Yeniçağ Askeri Tarih |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Aralık 2024 |
| Gönderilme Tarihi | 10 Şubat 2024 |
| Kabul Tarihi | 26 Aralık 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024 Cilt: 22 Sayı: 36 |
