II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİNDE AÇILAN SAĞLIK KURUMU KUDUZ TEDAVİHANESİ (DÂÛLKELP AMELİYATHANESİ)

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 12, 190 - 200, 01.07.2018

Ahmet Uyanıker

https://doi.org/10.17067/asm.425762

Öz

Dünyada belirli aralıklarla devam eden salgın
hastalıklar devletlerin önemli konularından birisi olmuştur. Avrupalı devletler
kolera salgını gibi bulaşıcı hastalıklar nedeniyle XIX. Yüzyılın sonlarından
itibaren koruyucu sağlık hizmetlerine ağırlık vererek mikrobiyoloji bilimindeki
gelişmeleri hızlandırmış ve sağlık teşkilatlarını kurumsallaştırmaya
başlamışlardır. Osmanlı Devleti’nin Balkanlar, Kafkaslar, Anadolu,
Arap Yarımadası, İran, Kuzey Afrika ve Doğu Akdeniz’i birbirine bağlayan
ticaret yollarını içinde barındıran coğrafi konumu idarî, askerî ve ticarî toplumsal hareketliliği besleyen
bir rol oynarken, aynı zamanda salgın hastalıkların yayılmasını kolaylaştıran
bir etken olmuştur. Bu hastalıklara karşı devlet başta karantina tedbirleri
olmak üzere bir takım önlemler alsa da özellikle XIX. Yüzyıldaki kolera
salgınları İstanbul ve Anadolu’nun tamamında etkili olmuş binlerce insanın ölümüne
yol açmıştır. Bu durum Osmanlı Devlet yöneticilerini ve sağlık adamlarını
Avrupa’daki mikrobiyoloji alanındaki gelişmeleri takip etmeye sevk etmiştir. 1885 yılında, Pasteur’ün ilk kuduz aşısı
uygulaması Avrupa’da büyük bir etki uyandırmış dönemin padişahı II. Abdülhamid
tarafından bakteriyoloji biliminin gelişmesi koruyucu hekimliğin temeli olarak
algılanmış ve  Pasteur’un buluşunun
ardından askerî tıbbiyeden bir sağlık ekibi oluşturularak Pasteur’den eğitim
alması için Paris’e gönderilmiştir. 1887 yılı başlarında incelemelerini
tamamlayarak İstanbul’a dönen sağlık ekibi, yanında getirdiği teknoloji ile
Osmanlı Devletinde ilk mikrobiyolojik çalışmaların yapıldığı laboratuvarı
kurarak yerli kuduz ve çiçek aşısını üretmiştir. Burada üretilen kuduz aşıları sayesinde bu hastalığın
tedavisi Osmanlı’da yapılmaya başlanmış hastalar yurt içinde tedavi edilmiştir.
Bu kurum Osmanlı Devleti’nde alanında örnek olmuş 1897’de Şam’da ve
1905’te Selanik’te birer kuduz tedavi merkezi açılmıştır. Bu tedavi
merkezlerini sonraki yıllarda yenileri takip etmiştir. 1917’de Sivas’ta açılan
Sivas kuduz tedavi merkezi, Milli Mücadele’de Türk ordusuna çiçek, tifo ve veba
aşısı hazırlamıştır. Bu çalışmada Osmanlı Devletinde kurulan ilk
modern mikrobiyoloji laboratuvarında yapılan çalışmalar ile bu kurumun Osmanlı
sağlık ve bilim hayatına katkıları üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, II. Abdülhamid, Pasteur, Mikrobiyoloji

Rabies Treatment Health Center Opened ın The II. Abdulhamıd Period (Dâûlkelp Operating Room)

Öz

Epidemic
diseases that continue at certain intervals in the world have become one of the
important issues of the states. European states focused on preventive health
care since the late nineteenth century due to infectious diseases such as
cholera outbreaks, have accelerated the developments in microbiology science
and have started to institutionalize health organizations. Due to its
geographical position, which contained trade routes connecting the Balkans,
Caucasus, Anatolia, the Arabian Peninsula, Iran, North Africa and the Eastern
Mediterranean, the Ottoman State played a role in promoting administrative,
military and commercial social mobility and at the same time this situation
facilitated the dissemination of epidemic diseases. Although the state took
some measures against these diseases, especially the quarantine measures,
cholera outbreaks especially in the 19th century caused the death of thousands
of people and were influential in both Istanbul and Anatolia. This has led the
Ottoman State administrators and health men to follow developments in
microbiology in Europe. In 1885, Pasteur's first rabid vaccination application
provoked a great influence in Europe. The development of bacteriology was
perceived by Abdülhamid as the basis of the preventive medicine, and after
Pasteur's invention, a health team from military medicine was created and sent
to Paris for training from Pasteur. Having completed his studies in 1887 and
returning to Istanbul, the health team produced the domestic rabies and flower
vaccine by establishing the first microbiological studies laboratory in the
Ottoman State. Patients treated with this rabies vaccine in the Ottoman clinic
have been treated in Turkey. This institution was modeled in the Ottoman
Empire, in Damascus in 1897 and in 1905 there was a rabies treatment center in
Thessaloniki. These treatment centers were followed by new ones in the
following years. Sivas rabies treatment center opened in Sivas in 1917 prepared
flowers, typhus and plague vaccine for Turkish National Army in the National
Struggle.This study will focus on the studies carried out in the first modern
microbiology laboratory established in the Ottoman Empire and its contributions
to Ottoman health and science life.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, II. Abdülhamid, Pasteur, Microbiology, Rabies.

Kaynakça

• KAYNAKÇA A. Arşiv Belgeleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)DH. MKT.:Dâhiliye Nezaret, Mektubi KalemiBOA., 5/24/Ra/1304/21Aralık1886.DH. MKT. Dosya No:5 Gömlek Sıra No: 224.BOA., 05/Ca/1304-30 Ocak 1887.DH. MKT. Dosya No:1396 Gömlek Sıra No: 29.BOA., 16/S /1306/22 Ekim 1888. DH. MKT. Dosya No:1556 Gömlek Sıra No: 104.BOA., 27/M /1305 /15 Ekim1887.DH. MKT. Dosya No:1457 Gömlek Sıra No: 87.BOA.,09/Ş /1306/10 Nisan1889. DH. MKT. Dosya No:1615 Gömlek Sıra No: 12.BOA., 27/R /1308-6 Mayıs1891. DH. MKT. Dosya No:1790 Gömlek Sıra No78.İ.DH.:İrade DâhiliyeBOA., 29/S /1306/4 Kasım 1888. İ.DH. Dosya No:1105 Gömlek Sıra No: 86566.M.V.:Meçlisi Vükela MazbatalarıBOA.,27/R /1308-6 Mayıs1889.M.V. Dosya No:43 Gömlek Sıra No: 39.Y.MTV.:Yıldız Evrakı, Mütenevvi MaruzatBOA.,27 R1317/4 Eylül 1899. Y.MTV. Dosya No:193Gömlek Sıra No: 138BOA.,14/Ca/1303/18 Şubat 1886. MTV. Dosya No:20Gömlek Sıra No:20.BOA.,04/L/1303/6Temmuz1886. Y.PRK. SGE. Dosya No:73Gömlek Sıra No:2.
• B.Kitap, Makale ve TezlerKitapBABACAN, Recep.(2013). İmparatorluğun Son Nefesi Ulu Hakan Sultan Abdülhamid Han, Ege Basın Yayın Tesisleri, Denizli.ERGİN, Osman Nuri. (1940). İstanbul Tıb Mektepleri Enstitüleri ve Cemiyetleri, İstanbul Üniversitesi, Tıp Tarihi Enstitüsü Yayını, Osmanbey Matbaası, İstanbul.GÜMÜŞOĞLU, Firdevs.(2001). Türkiye’nin Pasteur’u Dr. Zekai Muammer Tunçman, Berfin Yayınları.HÜSEYİN, Remzi. (1306). Kuduz İlleti ve Tedâvîsi, Mekteb-i Tıbbıyeyi Mülkiye Matbaası, İstanbul.İHSANOĞLU, Ekmeleddin.(2006). Osmanlı Tabii ve Tatbiki Bilimler Literatürü Tarihi, C.1,IRCICA Yayınları, İstanbul.KÂHYA, Esin ve ERDEMİR. (2000). Ayşegül, Bilimin Işığında Osmanlı’dan Cumhuriyete Tıp ve Sağlık Kurumları, Türkiye Diyanet Vakfı Yayını, Ankara.KAZANCIĞİL, Aykut. (2000). Osmanlılarda Bilim ve Teknoloji, Etkileşim Yayını, İstanbul.TUNÇMAN, Zekai Muammer. (1968).“Kuduz Hakkında Nasıl İhtisas Yapmak Zorunda Kalmıştım ” Uluslararası Mikrobiyoloji ve Kuduz Symposimu, İstanbul, Matbaası, İstanbul, Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti Yayını, ss.80-82.UNAT, Ekrem Kadri.(1996). “Muallim Miralay Dr. Hüseyin Remzi Bey ve Türkçe Tıp Dilimiz”, IV. Türk Tıp Tarihi Kongresi Kitabı, İstanbul, 18–20 Eylül, TTK Basımevi Ankara, 2003,ss. 239- 252_______________,(1989).“Türk mikrobiyoloji Tarihinde Önemli Bir Yıl:1886,” Tıp Tarihi Araştırmaları, ss.34-36_______________,(1970).Osmanlı İmparatorluğunda Bakteriyoloji ve Viroloji, İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yayınları, Çelçüt Matbaçılık, İstanbul.Yıldırım, Nuran.(2010). İstanbul’ un Sağlık Tarihi, Ajansfa, İstanbul.ZOEROS Alexsandr.(1315). Dâûlkelb Ameliyathanesi, Nevsal-i Afiyet, Ed.Besim Ömer, İstanbul, ss.96-99.
• DergiARICAN, Işın. (2013). “Antik Çağlardan Gelen Korkulu Bir Rüya Kuduz”, Açık Bilim Aylık Çevirimci Bilim Dergisi, Mayıs.ETKER, Şeref.(2009). “Paul-Louis Simond ve Bakteriyolojihane-i Osmani’nin Çemberlitaş’ta Açılışı 21 Eylül 1911”,Osmanlı Bilimi Araştırmaları.MACAR, Elçin.(2013). “İstanbul’dan Ankara’ya: İstanbul Helen Edebiyatı Cemiyeti (Syllogos) Kütüphanesi’nin İzinde”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimleri Dergisi, 12,(23). ss.139-149.SB,(Sağlık Bakanlığı). 2005. Kuduz Kontrol ve Korunma Yönergesi, 28s
• TezKARACAOĞLU, Emre.(2013). Hüseyin Remzi Bey ve Hüseyin Hüsnü Bey’in Mikrop Adlı Yapıtı ve Türk Tıp Bilimine Katkıları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü ( Felsefe Bilim Tarihi) Anabilim dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.