Bâkî Divanı’nda Atasözü ve Deyimler

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 1, 403 - 417, 04.02.2020

Bülent Kaya

Öz

Atasözü
ve deyimler sözlü kültür içerisinde önemli bir yere sahiptir. Klâsik Türk
şiirinin ilk dönemlerinden başlamak üzere farklı yüzyıllarda özellikle
Mahallileşme akımı etkisindeki şairlerin şiirlerinde atasözü ve deyim
örnekleriyle çokça karşılaşılır. Deyimler, beyitlerde genellikle mecaz-ı mürsel
ve kinaye sanatıyla kullanılır. Bunun yanında diğer kelimelerle de anlam ilgisi
oluşturacak şekilde yer alır. Atasözü ve deyimler divan şiirini zenginleştiren
ve çeşni katan ögelerdir. XVI. yüzyıl Klâsik Türk Edebiyatı’nın en önemli
şairlerinden olan Bâkî’nin şiirlerinde atasözü ve deyimlerin tespiti, şairin
şiirini zenginleştiren unsurların belirlenmesi noktasında önemlidir. Bu
çalışmanın amacı, Bâkî Divanı’nda tespit edilebilen atasözü ve deyimleri
alfabetik tasnifle vererek şairin atasözü ve deyim kullanımındaki çeşitliliğini
ortaya koymak ve bunları gün yüzüne çıkarmaktır.

Anahtar Kelimeler

Bâkî, Deyim, Atasözü

Proverb and İdioms in Baki Divan

Öz

Sayings
and idioms have an important place in oral culture. Starting from the first periods
of Divan poetry, poems of poets who are influenced by the movement of
localization in different centuries are often encountered with proverbs and
idioms. Idioms, couplets are often used in metaphor and mystery art. In
addition, other words, meaning is involved in meaning. Proverb and idioms are
the elements that enrich the divan poetry and add flavor. XVI. In the poems of
Bâkî, one of the most important poets of classical Turkish literature, the
determination of proverbs and idioms is important in determining the elements
that enrich the poet's poetry. This study is to reveal the verse of the poet in
the use of proverb and idiom by giving the proverb and idioms which can be
determined in the divan of the poet and reveal them.

Anahtar Kelimeler

Bâkî, İdiom, Proverb

Kaynakça

• Arel, A. (1987). “Cincin Köyü’nde Cihanoğullarına ait yapılar”. Beşinci araştırma sonuçları toplantısı bildirileri. Ankara.
• Arel, A. (1992). “Ege Bölgesi Ayânlık dönemi mimarisi: 1989 dönemi yüzey araştırmaları”. Onuncu araştırma sonuçları toplantısı bildirileri. Ankara.
• Arel, A. (1993). “Aydın ve yöresinde bir ayân ailesi ve mimarlık: Cihanoğulları”. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e problemler araştırmalar tartışmalar. Birinci uluslararası tarih kongresi bildirileri. Ankara.
• Arel, A. (1998). “18. yüzyılda İzmir çevresinde mimari ortam”. 18. yüzyılda Osmanlı kültür ortamı sempozyum bildirileri. İstanbul.
• Arık, R. (1974). Yozgat Çapanoğlu Cami. Önasya, 74, 8-11.
• Arık, R. (1975). Resimli Türk evlerinden iki örnek. Sanat Dünyamız, 4,12-19.
• Arık, R. (1975). Anadolu’da bir halk ressamı; Zileli Emin. Türkiyemiz, 16, 8-13.
• Arık, R. (1976). Yozgat’ta resimli bir cami ve bir ev. Sanat Dünyamız, 7, 24-29.
• Arık, R. (1988). Batılılaşma dönemi Anadolu tasvir sanatı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı yayınları.
• Atanur, M. (1993). Kula Emre Köyü Cami süslemeleri. Kültür ve Sanat. 11, 14-16.
• Avcı, O. (2016). Yozgat Başçavuşoğlu Cami ve Süslemeleri Üzerine Düşünceler. Osmanlı mirası araştırmaları dergisi, 3(5), 49-70.
• Baloğlu, A., H. (2006). Şeker Ahmet Paşa’nın sanatı ve sanatçı kişiliği. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Çanakkale: Çanakkale 18 Mart üniversitesi SBE.
• Bağcı, S. Çağman, F. (2006). Osmanlı Resim Sanatı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı yayınları.
• Boppe, A. (1998). XVIII. Yüzyıl Boğaziçi Ressamları. Çeviren: Nevin Yücel Celbiş. İstanbul: Petra Turizm ve Ticaret yayıncılık.
• Bozer, R. (1987). Kula-Emre Köyü’nde resimli bir cami. Türkiyemiz, 53, 15-22.
• Çakmak, Ş. (1991). Denizli ilindeki Türk anıtları (camiler). (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), İzmir: Ege üniversitesi SBE.
• Çakmak, Ş. (1995). Boğaziçi Kasabası Eski Cami (Baklan/Denizli). Dokuzuncu milletlerarası Türk sanatları kongresi. İstanbul.
• Çakmak, Ş. (1994). Belenardıç (Torapan) Köyü Camii (Güney/Denizli). Ege üniversitesi Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi, 7, 19-26.
• Çağlıtütüncigil, E. (2012). Eski Mordoğan (İzmir) Köyü Cami süslemeleri. Süleyman Demirel üniversitesi sosyal bilimler dergisi, 25, 139-162.
• Daş, E. (1995). Dazkırı yakınlarında yayınlanmamış ahşap destekli iki köy camisi. Dokuzuncu milletlerarası Türk sanatları kongresi. İstanbul.
• Eco, U. (2012). Günlük yaşamdan sanata. Çeviren: Kemal Atakay. İstanbul: Can yayınları.
• Eldem, H., S. (1970). Çakırağa Konağı. Türkiyemiz, 1, 11-15.
• Erzen, J., N. (1997). Duvar resmi. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi. 1, 488-489. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi yayınları.
• Eyice, S. (1996). “19. yüzyılda İstanbul’da Batılı mimarlar, ressamlar, edebiyatçılar”. 19. yüzyıl İstanbul’unda sanat ortamı. Habibat ikiye hazırlık sempozyumu, İstanbul.
• Faroghi, S. (2016). Osmanlı İmparatorluğu’nda yollara düşünler: zanaatkârlar, köylüler, tacirler, sığınmacılar, elçiler 16-18. Yüzyıllar. Çeviren: Zülal Kılıç. İstanbul Kitap yayınevi.
• Germaner, S. (1993). “1850 sonrası Türk resminde kaynak ve konular”. Osman Hamdi Bey Sempozyumu, İstanbul.
• Germaner, S. (1996). “Batı tarzı resmin İstanbul yaşamına katılışı ve yer aldığı ortamlar”. 19. yüzyıl İstanbul’unda sanat ortamı. Habibat ikiye hazırlık sempozyumu, İstanbul.
• Germaner, S. (2000). “XIX. yüzyıl sanatından iki etkileşim örneği: Oryantalizm ve Türk resminde batılılaşma”. Sanatta etkileşim sempozyumu, İstanbul.
• Hâfız, N. (1977). Prizren’de Sinan Paşa Camii. Sanat Dünyamız, 11, 19-21.
• İnankur, Z. (1993). “19. yüzyılın ikinci yarısında İstanbul’a gelen batılı sanatçılar”. Osman Hamdi Bey sempozyumu, İstanbul.
• İnce, K. (2011). “Koca Seyfullah Camii-Şaphane / Kütahya”. Anadolu kültürlerinde süreklilik ve değişim Dr. A. Mine Kadiroğlu’na armağan, Ankara.
• İrepoğlu, G. (1986). Topkapı Sarayı Müzesi Hazine Kütüphanesi’ndeki batılı kaynaklar üzerine düşünceler. Topkapı Sarayı Müzesi Yıllığı, 1, 56-72.
• Kuyulu, İnci (1994). Bademli Kılcızade Mehmet Ağa Camii (Ödemiş/İzmir). Vakıflar Dergisi, S. 24, s. 147-158.
• Kuyulu, İ. (2011). Çakırağa Konağı. Birgi tarihi, tarihi coğrafyası ve Türk dönemi anıtları, (Hazırlayan: Rahmi Hüseyin Ünal. Ankara: Kültür Bakanlığı yayınları.
• Sint, E. İrepoğlu, G. (2003). Lâle Devri’nin bir görgü tanığı Jean Babtiste Vanmour. Çeviren: Reyhan Alp ve Sevin Okyay. İstanbul: Koçbank yayınları.
• Mert, Ö. (1980). XVIII. ve XIX. yüzyıllarda Çapanoğulları. Ankara: Kültür Bakanlığı yayınları.
• Nemlioğlu, C. (2008). “Osmanlı mimari eserleri bezemelerinde Üsküdar Sancağı’dan görüntüler”. Altıncı Üsküdar sempozyumu, İstanbul.
• Şener, K., D. (2014). Soma Hızır Bey (Çarşı) Cami duvar resimleri üzerine bir değerlendirme. Turkish Studies, 9 (10), 715-738.
• Okçuoğlu, T. (2003). Manzara Resimli Bir Kütahya Çinisi Üzerine Değerlendirme. Sanat Tarihi Yıllığı, 16, 1-8.
• Orhun, B., F. (2007). “Kaybolan bir kültür değerimiz Çal Ortaköy “Saray Evi” duvar resmi süslemeleri”. Uluslararası Denizli ve çevresi tarih ve kültür sempozyumu bildiriler, İstanbul.
• Orhun, B., F. (1996). Denizli ilinde 19. yüzyılda yapılan duvar resimli yapılar. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Denizli: Pamukkale üniversitesi SBE.
• Orhun, B., F. (1997). Baklan Boğaziçi Eski Cami. Pamukkale üniversitesi. Eğitim fakültesi dergisi, 2, 73-90.
• Önge, Y. (1968). Anadolu sanatında cami motifi. Önasya, 4 (38), 10-12. Özbek, Y. (2006). Duvar resimli bir Ürgüp evi: Sucuoğlu Konağı. Journal of Turkish Studies, 30 (2), 329-356.
• Özbek, Y. (2014). Kapadokya’da Osmanlı dönemi duvar resimlerinde kent tasvirleri. Mediterranean Journal of Humanites”, 4(1), 216-230.
• Özcan, A. (2003). Lâle Devri. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27, 81-84. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı yayınları.
• Pakalın, Z., M. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. 1-2-3, İstanbul.
• Renda, G. (1977). Batılılaşma dönemi Türk resim sanatı 1700-1850. Ankara: Hacettepe Üniversitesi yayınları.
• Renda, G. (2002). Yenileşme döneminde kültür ve sanat. Türkler Ansiklopedisi. 15, 269-272. Ankara: Yeni Türkiye yayınları.
• Sözen, M., Tanyeli, U. (2010). Sanat kavramları ve terimleri sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Tercanlı, A. (2015). Denizli camilerindeki mimari betimlemeler. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Denizli: Pamukkale üniversitesi SBE.
• Uçar, M. (2013). Berat Bekârlar Cami duvar resimleri. The Journal of Academic Social Science Studies, 6(7), 1161-1184.
• Uysal, O., A. (1990). Germiyanoğulları Beyliğinin Mimari Eserleri-I (Metin). (Yayınlanmış doktora tezi9, Ankara: Ankara üniversitesi SBE.
• Yavuz, M. (2009). Doğu Karadeniz Köy camilerinde bezeme anlayışı. Uluslararası sosyal araştırmalar dergisi, 1-17.
• Yenişehirlioğlu, F. (1993). Sanatta Osmanlı imparatorluğu Fransa etkileşimi. Osman Hamdi Bey sempozyumu, İstanbul.
• Yurtsal, T. (2009). Aydın ve Denizli Camilerinde Duvar Resimleri. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Ankara: Gazi üniversitesi SBE.