A Collector in the Shadow of the Great Game: Islam Akhun of Kashgar Deceiving Imperial Actors

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 32, 277 - 296, 25.06.2025

Murat Özkan , Başak Kuzakçı

https://doi.org/10.31455/asya.1674433

Öz

In the 19th century, as archaeology developed into a scientific discipline, it also became a crucial instrument of imperial expansion. The fascination with ancient civilizations that emerged during the Renaissance and the Enlightenment gradually transformed into a mechanism reinforcing the West’s claims to cultural and political superiority. The acceleration of imperial expansion with the Industrial Revolution shifted archaeological discoveries from being purely historical and scientific inquiries to strategies that strengthened the West’s civilizational narrative. During this period, the geopolitical rivalry between Russia and Britain intensified in Turkestan as part of the so-called ‘Great Game’. The strategic location of the region became the centre of the two empires' struggle for economic and political dominance. While Russia advanced towards Turkestan, Britain made various attempts to protect its colonial order in India and increase its influence in the region. In this process, both powers supported archaeological discoveries and scientific studies, claiming the historical heritage and strengthening their legitimacy over the region. Sir Marc Aurel Stein's discoveries revealed the academic and cultural dimension of this rivalry. Archaeological excavations and the collection of historical documents became not only a scientific activity but also a political and ideological tool. The artefacts recovered from the region were exhibited in Western museums and served to reinforce Europe's historical claims on Turkestan. The fact that Islam Akhun, a local merchant operating in Kashgar, produced fake antiquities and sold them to Western collectors revealed the economic dimension of archaeological activities in the region. At the same time, it also revealed the extent to which Western researchers' knowledge of the region was incomplete and open to manipulation. Beyond an individual deception, the trade in forged artefacts was an important process that revealed the contradictory approaches of Western powers to the region and the process of constructing imperial knowledge. This phenomenon was closely tied to the political and cultural struggles stemming from the 19th-century competition between Russia and Britain for dominance in Turkestan.

Anahtar Kelimeler

Russia , Britain , Turkestan , Kashgar , Great Game , Islam Akhun , Sir Marc Aurel Stein

Büyük Oyun’un Gölgesinde Sözde Koleksiyoncu: Emperyal Aktörleri Aldatan Kaşgarlı İslam Akhun

Öz

XIX. yüzyılda arkeoloji, bilimsel bir disiplin olarak gelişirken, aynı zamanda emperyalist genişlemenin önemli bir aracı haline geldi. Rönesans ve Aydınlanma dönemlerinde antik uygarlıklara duyulan ilgi, zamanla Batı’nın kültürel ve politik üstünlük iddiasını destekleyen bir mekanizmaya dönüştü. Sanayi Devrimi ile hızlanan emperyal genişleme, arkeolojik keşifleri yalnızca tarihsel ve bilimsel merakın bir ürünü olmaktan çıkarıp, Batı’nın kendi medeniyet anlatısını güçlendiren bir stratejiye dönüştürdü. Bu süreçte, Avrupa’nın hızla büyüyen müzeleri için yapılan kazılar, kültürel mirası sahiplenme ve bu miras üzerinde tahakküm kurma girişimlerine dönüştü. Bu dönemde, Rusya ve İngiltere arasındaki jeopolitik rekabet, “Büyük Oyun” olarak adlandırılan mücadele kapsamında, Türkistan’da yoğunlaştı. Bölgenin stratejik konumu, iki imparatorluğun ekonomik ve siyasi hâkimiyet mücadelesinin merkezine yerleşti. Rusya, Türkistan’a doğru ilerlerken, İngiltere de Hindistan’daki sömürge düzenini korumak ve bölgedeki etkisini artırmak için çeşitli girişimlerde bulundu. Bu süreçte, her iki güç de arkeolojik keşifleri ve bilimsel çalışmaları destekleyerek, tarihî mirası sahiplenme ve bölge üzerindeki meşruiyetlerini güçlendirme yoluna gitti. Sir Marc Aurel Stein’in keşifleri, bu rekabetin akademik ve kültürel boyutunu gözler önüne serdi. Arkeolojik kazılar ve tarihî belgelerin toplanması, yalnızca bilimsel bir faaliyet değil, aynı zamanda siyasi ve ideolojik bir araç haline geldi. Bölgeden çıkarılan eserler, Batılı müzelerde sergilenerek Avrupa’nın Türkistan üzerindeki tarihsel iddialarını pekiştirmesine hizmet etti. Kaşgar’da faaliyet gösteren yerli bir tüccar olan İslam Akhun’un sahte antik eserler üreterek Batılı koleksiyonerlere satması, bölgedeki arkeolojik faaliyetlerin ekonomik boyutunu ortaya koydu. Aynı zamanda, Batılı araştırmacıların bölgeye dair bilgilerini ne derece eksik ve yönlendirilmeye açık olduğunu da gözler önüne serdi. Sahte eser ticareti, bireysel bir aldatmacanın ötesinde, Batılı güçlerin bölgeye dair çelişkili yaklaşımlarını ve emperyal bilginin inşa edilme sürecini gözler önüne seren önemli bir süreçti. Bu süreç, özellikle XIX. yüzyılda Türkistan üzerinde hâkimiyet kurmaya çalışan Rusya ve İngiltere arasındaki rekabetin yarattığı siyasi ve kültürel mücadelelerle de yakından ilişkiliydi.

Anahtar Kelimeler

Rusya , İngiltere , Türkistan , Kaşgar , Büyük Oyun , İslam Akhun , Sir Marc Aurel Stein

Kaynakça

• Apor, E. (2004). Sir Aurel Stein and his hungarian background. Helen Wang (Ed.), Sir Aurel Stein: proceedings of the British Museum study day, 23 March 2002 (s. 1-4). British Museum Occasional Paper 142, The Trustees of the British Museum.
• Bahrani, Z., Çelik Z., & Eldem E. (2011). Geçmişe hücum; Osmanlı İmparatorluğunda arkeolojinin Oyküsü, 1753-1914. SALT Yayınları.
• Benson, L. (2008). China’s Muslims through western eyes. Etudes Orientales, 25, 1 Semestre, 117-142.
• Borobyeva-Desyatovskaya, M. İ. (2011). Materialı N. F. Petrovskogo v İVR RAN. Pismennıe Pamyatniki Vostoka, 1(14), 184-196.
• Clinch N., & Clinch. E. (2011). Through a land of extremes: The littledales of Central Asia. The Mountaineers Books.
• Curators of the Buddha: the study of Buddhism under colonialism. Donald S. Lopez Jr. (Ed.). University of Chicago Press, 2012.
• Davis, Diana K. (2016). The arid lands: History, power, knowledge. The MIT Press.
• Demirağ, Y. (2014). 1755-1949 yılları arasında Doğu Türkistan. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 3, 229-245.
• Diaz-Andreu, M. (2007). A world history of nineteenth-century archaelogy; Nationalism, colonialism, and the past. Oxford University Press.
• Dillon, M. (2014). Xinjiang and the expansion of Chinese communist power: Kashgar in the early twentieth century. Routledge.
• Edney, M. (1997). Mapping an empire: The geographical construction of British India, 1765-1843. The University of Chicago Press.
• Erdélyi, I. (1999). Sir Aurel Stein: bibliography: 1855-1943. Eurolingua, Arcadia Bibliographica Virorum Eruditorum.
• Ewans, M. (2010). Securing the Indian frontier in Central Asia: confrontation and negotiation 1865-95. Routledge.
• Farrington, S., & Leach. H. (2003). Strolling about on the roof of the world: the first hundred years of the royal society for sian affairs. Routledge.
• Fay, C. R. (1940). Cambridge history of British Empire. C. II, Cambridge University Press.
• Franciska, K. (2014a). Orientalism for the nation: Jews and oriental scholarship in modern Hungary. University of Florida.
• Franciska, K. (2014b). Orientals among the people of the east: nationalism, orientalism and the Jewish question in nineteenth-century Hungary. Antonello Biagini ve Giovanna Motta (Ed.). Empires and nations from the eighteenth to the twentieth century (s. 131-139). Cambridge Scholars Publishing.
• Hanks, W. F. (2010). Converting words: Maya in the age of the cross. University of California Press.
• Hedin, S. (1940). Through Asia: with nearly three hundred illustrations from sketches and photographs by the author: by Sven Hedin, 2, Methuen & Co.
• Hevia, J. L. (2012). The imperial security state: British colonial knowledge and empire- building in Asia. Cambridge University Press.
• Hopkirk, P. (1990). The great game on secret service in high Asia. Oxford University Press. International Dunhuang project original file BLY1_OR13873-2. https://idp.bl.uk/collection/188575B947CA4A70A8669F5B128F29E3/ adresinden 4 Mart 2025 tarihinde erişildi. International Dunhuang Project. https://idp.bl.uk/blog/idp-collections-in-britain/ adresinden 4 Mart 2025 tarihinde erişildi.
• Kain, G. (2018). Aurel Stein and the kiplings: silk road pathways of converging and reciprocal inspiration. Humanities, 7(68), 1-15.
• Karber, P. (2016). Postmarks from a political traveler. Routledge.
• Kelecsényi, Á. 2004). Aurel Stein and the Hungarian academy of sciences. Helen Wang (Ed.). Sir Aurel Stein: proceedings of the British Museum study day, 23 March 2002 (s. 5-8). British Museum Occasional Paper 142, The Trustees of the British Museum.
• King, M. W. (2022). In the forest of the blind: the eurasian journey of faxian’s record of Buddhist Kingdoms. Columbia University Press.
• Kolesnikov, A. (2010). Rus seyyahların gözüyle Kaşgar XIX. yüzyılın ikinci yarısı- XX. yüzyılın başı. Rakhat Abdieva (Çev.). İlyas Kamalov (Yay. Haz.). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ligeti, L. (1998). Bilinmeyen iç Asya. Ankara Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Macartney, L. (1985). An English lady in Chinese Turkestan Lady Macartney. Oxford University Press.
• Mirsky, J. (1977). Sir Aurel Stein: archaeological explorer. The Universtiy of Chicago Press.
• Montety, F. (2019). Mapping other and self: language, space and identity in the modern European geographical imagination of Central Asia. University of Nottingham.
• Nightingale, P., & Skrine. C. P. (2005). Macartney at Kashgar: new light on British, Chinese and Russian activities in Sinkiang 1890-1918. Routledge.
• Özkan, M. (2017). Kaşgar’da bir ingiliz ailesi: Macartney. Asia Minor Studies, 5(10), 74-86. https://doi.org/10.17067/asm.321122
• Petrovskiy, N. F. (2010). Turkestanskie pisma. V. S. Myasnikov (Red.). Rossiyskaya Akademiya Nauk Arhiv Ran.
• Popova, İ. F. (2008). Rossiyskie ekspeditsii v tsentralnuyu Aziyu rubeje XIX-XX vekov. Rossiyskie ekspeditsii v tsentralnuyu Aziyu v kontse XIX-naçale XX veka (s. 11-39). Slaviya.
• Pratt, M. L. (2008). Imperial eyes: travel writing and transculturation. Second edition, Routledge is an imprint of the Taylor & Francis Group.
• Rong, X. (2013). Eighteen lectures on Dunhuang, Translated by Imre Galambos. Brill. Russkiy Turkestan. istoriya, lyudi, nravı. https://samlib.ru/r/rezinowyj_l/6d.shtml adresinden 4 Mart 2025 tarihinde erişildi.
• Sims-Williams, U. (2002). Manuscript forgeries. IDP News, 20, 6-7.
• Sims-Williams, U. (2007). Islam Akhun. Encyclopaedia Iranica, XIV(2), 128-129.
• Stein, A. (1903). Sand-Buried Ruins of Khotan: personal narrative of a journey of archaeological and geographical exploration in Chinese Turkestan; with map. Hurst.
• Stein, A. (1908). Mountain panoramas from the Pamirs and Kwen Lun. Royal Geographical Society.
• Stein, A. (1920). Explorations in the lop desert. Geographical Review, 9/1, 1-34.
• Stein, A. (1923). Memoir on maps of Chinese Turkistan and Kansu from the surveys made during Sir Aurel Stein’s explorations, 1900-1, 1906-8, 1913-5, Trigonometrical survey office, Dehara Dun.
• Stein, A. (1925). Innermost Asia: its geography as a factor in history. The Geographical Journal, 65/5, 377-403.
• Stein, A. (2013). Illustrated rajatarangini: together with Eugen Hultzsch’s critical notes and Stein’s maps. Luther Obrock, Katrin Einicke (Ed.). Universitätsverlag Halle- Wittenberg.
• Tamm, E. E. (2011). The horse that leaps through clouds: a tale of espionage, the Silk Road, and the rise of modern China. 2011.
• Taş, D. (2022). Adım adım Doğu Türkistan Sir Marc Aurel Stein (1862-1943) hayatı ve eserleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İnsan Bilimleri Dergisi, 3(1), 155-182. https://doi.org/10.51533/insanbilimleri.1028367 The Times. 1 Ekim 1901.
• Wang, H. (1998). Stein’s recording angel: miss F. M. G. Lorimer. Journal of the Royal Asiatic Society, 8/2, 207-228.
• Wang, H. (2002). Sir Aurel Stein in the times: a collection of over 100 references to Sir Aurel Stein and his extraordinary expeditions to Chinese Central Asia, India, Iran, Iraq and Jordan in The Times Newspaper 1901-1943. Eastern Art Pub.