Cumhuriyetin İlk Yıllarında İzmir’de Turizmi Geliştirme Faaliyetleri ve Tanıtma Çalışmaları (1923-1939)

Yıl 2023, Cilt: 34 Sayı: 3 - Cumhuriyetin 100. Yılında Türk Turizmi Özel Sayısı, 422 - 441, 29.10.2023

Yasin Kayış , Eda Avcı

https://doi.org/10.17123/atad.1316657

Öz

1923-1939 yılları arasında İzmir’deki turizmi geliştirme faaliyetleri ile tanıtma çalışmalarını incelemek amacıyla gerçekleştirilen araştırmada, nitel araştırma yönteminden faydalanarak telif-tetkik eserlerin yanı sıra birincil kaynak niteliğindeki süreli yayınlar, turizm rehberleri ve T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi’ndeki belgeler kaynak olarak kullanılmıştır. Yapılan incelemeler sonucunda, ekonomik potansiyeli yüksek olan İzmir’in dönemin vizyoner yöneticileri ve hükümetin de desteği ile turizm olgusunu da kısa sürede gündeme almayı başarabildiği görülmüştür. Cumhuriyetin ilk yıllarında İzmir’deki turizm çalışmaları kamu ve sivil mahiyetteki kurumların iş birliği ile gelişmiş ve çok yönlü olarak sürdürülmüştür. Kentin alt yapı ve üst yapı olanaklarının tamamlanma çalışmalarının yanı sıra, kültür turizmi, sağlık turizmi, etkinlik turizmi ve kruvaziyer turizmi geliştirilmeye çalışılmıştır. Yine turizm tanıtım çalışmaları ve nitelikli personelin yetiştirilmesi ile ilgili önemli girişimlerde bulunulmuştur. 1930’lara gelindiğinde İzmir’i ziyaret edecek seyyahların milyonlara ulaşması için planlar mevcuttur. 1939’dan itibaren II. Dünya Savaşı’nın etkileri turizm faaliyetleri üzerinde derin bir etki yaratmıştır.

Anahtar Kelimeler

İzmir Tarihi, Turizm, Tanıtma, Türkiye Turing ve Otomobil Kulübü.

Tourism Development Activities and Promotion Effords in Izmir in the First Years of the Republic (1923-1939)

Öz

In this research which aims to examine the tourism development and promotion activities in İzmir between 1923 and 1939, the qualitative research method was utilized, and in addition to copyrighted works, periodicals as primary sources, tourism guides, and documents in the Republican Archive of the Presidency of the Republic of Turkey State Archives Presidency were used as sources. The analysis reveals that İzmir, with its high economic potential, was able to put tourism on the agenda in a short period of time with the support of visionary administrators and the government. In the early years of the Republic, tourism activities in Izmir were developed in cooperation with public and civil institutions and carried out in a multifaceted manner.In addition to the completion of the city’s infrastructure and superstructure facilities, efforts were made to develop cultural tourism, health tourism, event tourism and cruise tourism. Important initiatives were also taken to promote tourism and train qualified personnel. By the 1930s, there were plans for millions of travelers to visit Izmir. From 1939 onwards, the effects of World War II had a profound impact on tourism activities.

Anahtar Kelimeler

Izmir history, Tourism, Promotion, Turkey Touring and Automobile Club

Kaynakça

• Akşam Gazetesi (1934a/ 12 Nisan). Tenezzüh Seyahatleri. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Akşam Gazetesi (1934b/ 27 Aralık). Memleket 3 Seyyah Mıntıkasına Ayrılıyor. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Akşam Gazetesi (1935a/ 27 Ocak). Seyyah Getirtmek İçin 10 Senelik Program. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Akşam Gazetesi (1935b/ 24 Mart). İzmir: Seyyah Şehri. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Akşam Gazetesi (1935c/ 23 Mayıs). Ödemiş ve Bozdağına Yapılan Seyahatler. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Akşam Gazetesi (1935d/ 29 Mayıs). Bozdağ’da Kış sporu Yapılacak. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Akşam Gazetesi (1936/ 9 Nisan). Bozdağ’da Kayak Sporları Başlıyor. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Akşam Gazetesi (1937/ 31 Ağustos). Bozdağ ve Gölcük yaylasına Rağbet Artıyor. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Akşam Gazetesi (1938a/ 25 Temmuz). İzmir ve Civarında Turist Otelleri İnşa Ettirilecek. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Akşam Gazetesi (1938b/ 9 Eylül). İzmir Fuarı Müthiş Kalabalık Oluyor. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Akşam Gazetesi (1939/ 2 Ağustos). İzmir’in Ilıcaları ve İçme Suları. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Akşam Gazetesi (1940/ 16 Mart). Bozdağ’da Kayak Sporu. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Altan, T.E. (2015). İzmir Fuarı, Kültürpark ve Türkiye’nin İnşası. İçinde; A. Yılmaz, K.Kılınç, B.Pasin (Editörler) İzmir Kültürpark’ın Anımsa(ma)dıkları-Temsiller, Mekânlar, Aktörler (ss.165-187). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Anadolu Gazetesi (1935/8 Mayıs). Bozdağ Güzel Bir Sağlık Yuvası Oldu. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Anadolu Gazetesi (1938a /18 Eylül). Fuarı Gezenler. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Anadolu Gazetesi (1938/ 19 Mayıs). Bergama Kermesine İzmir’den Gidecek Çoktur. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Anadolu Gazetesi (1936/ 2 Nisan). Beyaz Çarşaf Keyfini Tatman Gerek. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Anadolu Gazetesi (1937a/ 8 Haziran). Otellerin Teftişi. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Anadolu Gazetesi (1937b/ 9 Nisan). Turist Oteli. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Anadolu Gazetesi (1938/23 Mart). Ödemişin En Güzel Nahiyesi Birgi. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Arı, K., Gözcü, A. ve Çakmak, F. (2014). Körfezin Mavi Kucağında Konak. İzmir: Konak Belediyesi Kültür Yayınları.
• As, E. (2013). Cumhuriyet Dönemi Ulaşım Politikaları (1923-1960). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Atilla, A. N. (2002). İzmir Demiryolları. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Aziz (1927). Efezus-Ayasuluğ Rehberi. İzmir: İzmir ve Havalisi Asar-ı Atika Muhibleri Cemiyeti Yayınları.
• BCA/Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (13 Mayıs 1927). Fon No:30-10-0-0, 80. Kutu, 525-13. Sıra.
• BCA/Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (13 Eylül 1939a). Fon No: 30-18-1-2, 88. Kutu, 90-16. Sıra.
• BCA/Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (4 Aralık, 1939b). Fon No: 30-18-1-2, 89. Kutu, 144-5. Sıra.
• BCA/Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (30 Mayıs 1940). Fon No: 30-10-0-0, 22. Kutu, 126-6. Sıra.
• Berber, E. (2008). İzmir 1876 ve 1908. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Coral, M. (2008). Ateşin Gelini. İstanbul: Doğan Kitap.
• Cumhuriyet Gazetesi (1935/ 16 Mayıs). Memleketi Tanımak. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Cumhuriyet Gazetesi (1939/ 20 Ağustos). İzmir Fuarı Bugün Açılıyor. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Çakmak, Z. (2009). Batı Anadolu’da Gerçekleştirilen Yunan Mezalimi Hakkında Yüzbaşı İsmail Hakkı Efendi Tarafından Hazırlanmış Askeri Bir Rapor, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19 (1): 209-221.
• Çoruh, S. (1983). Turizm, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt:9 (ss. 2552-2564). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Dirik, K. D. (2008). Atatürk’ün İzinde Vali Paşa Kâzım Dirik, Bandırma Vapuru’ndan Halkın Kalbine. İstanbul: Gürer Yayınları.
• Er, R. Ş. (2019). İzmir’de Bir Vali Kâzım Dirik Paşa (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Kütahya: Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
• Evcin, E. (2016). Türkiye Turizm Tarihinde Öncü Bir Eser: Turizm Kılavuzu 1934-1935, Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 27 (1): 7-24.
• Evcin, E. (2017). Cumhuriyet Tarihinde Turizm Teşkilatlanması ve Türkiye’nin Turistik Tanıtımı. İçinde; E. Ünlen (Editör) Türkiye Cumhuriyeti’nin Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Cilt: II. (ss.1770-1817). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Evcin, E. (2020). Türkiye’de Turizm ve Tanıtma (Tarihî İncelemeler). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Feyzioğlu, E. (2006). İzmir Fuarı. İzmir: İZFAŞ Yayınları.
• Genç Acar, D. (2017). 1929-1939 Yıllarında İzmir (Sosyal, Ekonomik ve Gündelik Yaşam) (Basılmamış Doktora Tezi), İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.
• Gökdemir, O. (2009). Cumhuriyet İzmir’i, İzmir Kent Tarihi. İzmir: İzmir Valiliği Yayını.
• Gözcü, A. (2013). İzmir İktisat Kongresi, İzmir Kent Ansiklopedisi-Tarih, Cilt: II, İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları: 15-31.
• Güneş, G. ve Kocamaz, M. (2011). Cumhuriyetin İlk Yıllarında Taşrada Turizm Politikaları Arayışı: Bergama Kermesi, Belgi, 2 (1): 205-212.
• İnan, A. (2018). İzmir İktisat Kongresi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İzmir Asarı Atika Muhipleri Cemiyeti (1927). İzmir ve Havalisi Âsar-ı Atika Muhibleri Cemiyeti Nizamnamesi. İzmir: Hafız Ali Matbaası.
• İzmir Asarı Atika Muhipleri Cemiyeti (1932). İzmir Müzesi Rehberi. İstanbul: İzmir Asarı Atika Muhipleri Cemiyeti Yayını.
• İzmir Asarı Atika Muhipleri Cemiyeti (1934). İzmir Rehberi. İstanbul: İzmir ve Havalisi Asarıatika Muhipleri Cemiyeti Yayını.
• İzmir Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2023). İzmir-Agora. https://izmir.ktb.gov.tr/TR-77098/izmir---agora.html Erişim Tarihi: 14.
• İzmir Valiliği Halkla İlişkiler Müdürlüğü (1994). İzmir İl Yıllığı’94. İzmir: İzmir Valiliği Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları.
• İzmir Vilâyeti İstatistik Müdürlüğü (1930). İzmir Vilâyet i İstatistik Yıllığı 1929-1930. İzmir: İzmir Vilâyeti İstatistik Müdürlüğü Yayını.
• İzmir Vilâyeti İstatistik Müdürlüğü (1933). İstatistik Yıllığı 1931-1932. İzmir: İzmir Vilâyeti İstatistik Müdürlüğü Yayını.
• Kayın, E. (2015). Anımsama ve Unutmanın Temsilleri: İzmir Enternasyonel Fuarı ve Kültürpark’ın Hafıza Katmanları. İçinde; A. Yılmaz, K. Kılınç, B. Pasin (Editörler) İzmir Kültürpark’ın Anımsa(Ma)Dıkları-Temsiller, Mekânlar, Aktörler (ss.35-76). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kayın, E. (2000). İzmir Oteller Tarihi. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını.
• Kayış, Y. (2021). Ragıp Kemal Cantürk’ün Gezi Yazılarında Bursa. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(41): 1371-1419.
• Keskin, M. A. (1992). İzmir Valileri. İzmir: Memleket Gazetecilik ve Matbaacılık.
• Köker, O. (2009). Bir Zamanlar İzmir. İstanbul: Birzamanlar Yayıncılık.
• Kurun Gazetesi (1935/ 28 Mayıs). İzmir’de Turing Kulübünün Gezileri Rağbette. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Kültür Gazetesi (15 Haziran 1938). Kermese Giderken. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Nezaret-i Maarif-i Umumiye (1899). Salnâme-i Nezaret-i Maarif-i Umumiyye. İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Oktayer, N., Susam, N. ve Çak, M. (2007). Türkiye’de Turizm Ekonomisi. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
• Ökçün, G. (1997). Türkiye İktisat Kongresi 1923-İzmir, Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu Yayını.
• Pınar, İ. (2001). Hacılar, Seyyahlar, Misyonerler ve İzmir: Yabancıların Gözüyle Osmanlı Döneminde İzmir (1608-1918). İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Serçe, E. (2002). İzmir ve Havalisi Âsar-ı Atika Muhibleri Cemiyeti ve İzmir Arkeoloji Müzesi’nin Kuruluşu, İzmir Kent Kültürü Dergisi, (5): 318-328.
• Serçe, E., Yılmaz, F. ve Yetkin, S. (2003). Küllerinden Doğan Şehir. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları. Son Posta Gazetesi (1935a/ 14 Nisan). İzmir’de Yeni İmar Planının Tatbikine Hazırlanılıyor. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Son Posta Gazetesi (1935b/ 10 Mayıs). İzmir’de Turing ve Otomobil Kulüp Bir Yaz Programı Hazırladı. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Son Posta Gazetesi (1935c/ 1 Haziran). İzmir Turing Kulübü. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Son Posta Gazetesi (1935d/1 Temmuz). İzmir’e Gelecek Turistler. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Son Posta Gazetesi (1935e/8 Ağustos). Arsı Ulusal İzmir Panayırı. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Son Posta Gazetesi (1938a/ 19 Haziran). Turizm İşleri Üzerine Tetkiklere Başlanıldı. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Son Posta Gazetesi (1938b/ 7 Temmuz). İzmir Modern Bir Turist Şehri Haline Geliyor. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Son Posta Gazetesi (1938/ 20 Ağustos). İzmir Fuarı. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Son Posta Gazetesi (1939a/ 1 Haziran). İzmir Müzesi. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Son Posta Gazetesi (1939b/ 1 Haziran). İzmir’in Turizm Faaliyeti İnkişaf Ediyor. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Son Telgraf Gazetesi (1938/ 18 Eylül). İzmir Belediyesi Tam Manası ile Modern ve Ucuz Bir Turist Oteli Yaptırıyor. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Şahbaz, R.P. (2009). Türkiye’de Turistik Amaçlı Ulaştırma Sektörünün Gelişimi. İçinde; Ş. Çavuş, Z. Ege ve O.E. Çolakoğlu (Editörler) Türk Turizm Tarihi (ss. 137-161). Ankara: Detay Yayınları.
• T.C. Resmî Gazete (1938/ 9 Temmuz). İzmir Vilâyeti Turistik Yollarının İnşası Hakkında Kanun. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/3955.pdf Erişim Tarihi: 8 Şubat 2023.
• Timur, A. (2006). Geçmişten Bugüne İzmir Turizminin Genel Değerlendirilmesi. İçinde İzmir Turizm Sempozyumu (18-19 Nisan 2006/İzmir), (ss.17-26). İzmir: T.C. İzmir Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. Tör, V. N. (1976). Yıllar Böyle Geçti. Milliyet Yayıncılık.
• Turan, M. (2006). Yunan Mezalimi, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Türkiye Turing ve Otomobil Klöbü (1935/ Nisan). İzmir Şubemizin Çalışmaları, TTOK Belleteni: 1.
• Türkiye Turing ve Otomobil Klöbü (1937a/ Nisan). İzmir Turing ve Otomobil Klöbünün 1936 Raporu, TTOK Belleteni: 13.
• Türkiye Turing ve Otomobil Klöbü (1937b/ Haziran). İzmir’de Turistik Yollar ve Plajlarda Modern Tesisler Yapılıyor, TTOK Belleteni:10.
• Türkiye Turing ve Otomobil Klöbü (1938a/ Nisan). 1938’de Akdeniz’de Yapılacak Kruvaziyerlerin Listesi, TTOK Belleteni: 2.
• Türkiye Turing ve Otomobil Klöbü (1938b/ Haziran). İzmir Şubesi 1937 Senesi Raporu, TTOK Belleteni: 5.
• Türkiye Turing ve Otomobil Klöbü (1938c/ Ağustos). İzmir Fuarı, TTOK Belleteni:17-18.
• Türkiye Turing ve Otomobil Klöbü (1938d/ Ağustos). İktisat Vekaletinin 09.06.1938 Tarihli 24519 Sayılı Yazısı, TTOK Belleteni: 3.
• Türkiye Turing ve Otomobil Klöbü (1939a/ Şubat). Turizm Havadisleri, TTOK Belleteni: 12.
• Türkiye Turing ve Otomobil Klöbü (1939/ Nisan). İzmir Komitesinin 1938 Yılı Faaliyetini Gösterir Rapor, TTOK Belleteni: 14.
• Türkiye Turing ve Otomobil Klöbü (1939c/ Ağustos). İzmir Fuarı Hazırlığı, TTOK Belleteni: 14-18.
• Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu (1983). Türkiye'nin Turing ve Otomobil Kurumu 60.Yıl. İstanbul: Apa Yayınları.
• Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu (2022). Turing’in Tarihçesi https://www.turing.org.tr/turingin-tarihcesi/ Erişim Tarihi: 15 Kasım 2022.
• Ulus Gazetesi (1938/5 Eylül). Egenin Turizm Davası. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Uz, B. (2007). Atatürk’ün İzmiri-Bir Kentin Yeniden Doğuşu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yeni Asır Gazetesi (1935/19 Mayıs). Ödemiş Gezintisi. İzmir: İzmir Milli Kütüphane Gazete Arşivi.
• Yıldırım, S ve Zeynel, B. K. (2010). TBMM Albümü 1920-2010.Cilt I. Ankara: TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayını.
• Yılmaz, A. (2016). Türkiye’de Turizm Alanında Düzenlenen İlk Kongre: Beynelmilel Turizm Kongresi (31 Mayıs-05 Haziran 1930). İçinde; O.Bahar (Editör) 17.Ulusal Turizm Kongesi/Akademi Sektör Buluşması (20-23 Ekim 2016) Bodrum-Muğla. (ss. 1190-1199): Ankara: Detay Yayınları.