Yazılıkaya (Eskişehir) Jeomorfositlerinin Değerlendirilmesi

Yıl 2025, Cilt: 36 Sayı: 1, 55 - 76, 14.05.2025

Mehmet Ali Özdemir , Hülya Kaymak

https://doi.org/10.17123/atad.1545046

Öz

Eskişehir ilinin güneyinde yer alan Yazılıkaya ve çevresi, Miyosen’de oluşan volkanik tüfler üzerinde gelişen ve birbirinden ilginç yer şekillerinin (peribacaları, kale tepeler, ayrışma çukurları, tafoniler vb.) en güzel örneklerinin görüldüğü alanlardan biridir. Tüf kayasının üzerinde oluşan bu topoğrafya, MÖ 9. ve MÖ 6. yüzyıllar arasında Anadolu’ya yerleşmiş olan Frigler’e ait özgün ve nadir jeoarkeolojik eserleri (kale tipi yerleşmeler, kaya yerleşimleri ve mezarları, altar, fasad, niş gibi kült anıtları, sarnıçlar vb.) barındırmaktadır. Dağlık Frigya olarak adlandırılan bu sahada jeoarkeolojik eserlerle ilgili çok sayıda çalışma bulunmasına rağmen, bu kültürel varlıkları bulunduran yer şekilleriyle ilgili araştırmalar ihmal edilmiş, yeterli düzeyde saha ile ilgili jeomorfolojik araştırma yapılmamıştır. Bu nedenle, çalışmada jeomorfosit niteliği taşıyan yer şekilleri incelenmiş, kültürel sitler ile yer şekilleri arasındaki ilişkiler değerlendirilmiş, sahanın jeomorfositleri ortaya konulmuştur. Arazi gözlemlerimize göre, sahayı en iyi karakterize eden dokuz jeomorfosit belirlenmiş, bunlar Kubalíková’nın (2013) değerlendirme yöntemi esas alınarak incelenmiştir. Değerlendirme sonuçlarına göre, bu yer şekilleri kültürel, bilimsel ve eğitsel değerler bakımından oldukça önemlidir. Bu özellikleriyle jeoturizm açısından değerlendirilebilecek önemli bir destinasyon olan Yazılıkaya ve çevresinde, kullanım ve koruma değerleri açısından daha fazla altyapı çalışmasına ihtiyaç vardır. Birbirinden ilginç yer şekillerinin ve özelliklerinin tanıtıldığı bu çalışma, bölgedeki turizm faaliyetlerine, kültürel mirasın korunmasına bilimsel temel oluşturacaktır.

Anahtar Kelimeler

Jeomorfosit, Turizm, Yazılıkaya, Eskişehir

Assessment of Yazılıkaya (Eskişehir) Geomorphosites

Öz

Yazılıkaya and its surroundings, located in the south of Eskişehir, are among the most beautiful places to see various interesting landforms (such as fairy chimneys, castle hills, weathering pits, tafoni, etc.) developed on volcanic tuffs formed during the Miocene. The topography formed on these tuff rocks hosts unique and rare artifacts (fortified settlements, rock dwellings and tombs, cultural monuments such as altars, facades, niches, cisterns, etc.) belonging to the Phrygians, who settled in Anatolia between the 9th and 6th centuries BCE. Despite the presence of many studies on geoarchaeological artifacts in this area known as Mountainous Phrygia, research focusing on the landforms containing these cultural features has been neglected, and sufficient geomorphological research on the area has not been conducted. Therefore, in this study, the landforms exhibiting geomorphosite characteristics were examined, the relationships between cultural sites and these landforms were evaluated, and the geomorphosites of the area were identified. Based on field observations, nine geomorphosites best representing the area were identified and analysed using Kubalíková’s (2013) geomorphosite assessment criteria method. According to the evaluation results, these landforms are highly significant in terms of cultural, scientific, and educational values. With these characteristics, Yazılıkaya and its surroundings, which can be considered an important destination for geotourism, require further infrastructure development to enhance usage and conservation values. This study, which introduces fascinating landforms and features will provide a scientific foundation for tourism activities and the preservation of cultural heritage in the region.

Anahtar Kelimeler

Geomorphosite, Tourism, Yazılıkaya, Eskişehir

Kaynakça

• Binal, A., Kasapoğlu, K.E. ve Gökçeoğlu, C. (1998). Eskişehir-Yazılıkaya Çevresinde Yüzeylenen Volkanosedimanter Kayaçların Donma-Çözülme Etkisi Altında Bazı Fiziksel ve Mekanik Parametrelerinin Değişimi, Yerbilimleri, 20: 41-54.
• Bollati, I., Pelfini, M. ve Pellegrini, L. (2012). A Geomorphosites Selection Method for Educational Purposes: a Case Study in Trebbia Valley (Emilia Romagna, Italy). Geografia Fisica e Dinamica Quaternaria, 35: 23-35.
• Bouzekraoui, H., Barakat, A., Touhami, F., Mouaddine, A. ve El Youssi, M. (2017). Inventory and Assessment of Geomorphosites for Geotourism Development: a Case Study of Aït Bou Oulli Valley (Central High-Atlas, Morocco), Area, 50 (3), 1-13.
• Brilha, J. (2016). Inventory and Quantitative Assessment of Geosites and Geodiversity Sites: a Review. Geoheritage, 8: 119-134.
• Bruschi, V. M. ve Cendrero, A. (2005). Geosite Evaluation; Can We Measure Intangible Values? II Quaternario, 18 (1), 293-306.
• Bussard, J., Martin, S., Monbaron, M., Reynard, E. ve El Khalki, Y. (2022). Les Paysages Géomorphologiques du Haut Atlas Central (Maroc): Potentiel Éducatif et Éléments Pour la Médiation Scientifique. Géomorphologie: Relief, Processus, Env., 28 (3), 173-185.
• Canpolat, E., Çılğın, Z. ve Bayrakdar, C. (2020). Jeomorfoturizm Potansiyeli Bakımından Emecik Kanyonu – Şelalesi (Çameli, Denizli), Jeomorfolojik Araş. Dergisi, 5: 64-86.
• Cocean, G. ve Cocean, P. (2017). An Assessment of Gorges for Purposes of Identifying Geomorphosites of Geotourism Value in the Apuseni Mountains (Romania), Geoheritage, 9: 7-81.
• Clivaz, M. ve Reynard, E. (2018). How to Integrate Invisible Geomorphosites in an Inventory: A Case Study in the Rhone River Valley (Switzerland), Geoheritage, 10: 527-541.
• Comănescu, L., Nedelea, A. ve Dobre, R. (2012). The Evaluation of Geomorphosites from the Ponoare Protected Area. Forum Geografic. Studii și Cercetări de Geografie și Protecția Mediului, XI(1): 54-61.
• Coratza, P. ve Giusti, C. (2005). Methodological Proposal for the Assessment of the Scientific Quality of Geomorphosites. II Quaternario, 18(1): 305-313.
• Coratza, P., Ghinoi, A., Piacentini, D. ve Valdati, J. (2008). Management of Geomorphosites in High Tourist Vocation Area: an Example of Geo-Hiking Maps in the Alpe di Fanes (Natural Park of Fanes-Senes-Braies, Italian Dolomites), GeoJournal of Tourism and Geosites, 2 (2): 106-117.
• Costamagna, A. (2005). A Geomorphosites Inventory in Central Piemonte (NW Italy): First Results, Italian Journal of Quaternary Sciences, 18 (1): 23-37.
• Çıngay, B., Ataşlar, E. ve Koyuncu, O. (2017). Eskişehir Yazılıkaya Vadisi ve Çevresi Florası, Biological Diversity and Conservation, 10 (3): 43-57.
• Dowling, R. K. (2011). Geotourism’s Global Growth, Geoheritage, 3: 1-13.
• Erhatic, B. (2010). Geomorphosite Assessment. Acta Geographica Slovenica, 50 (2): 296-309.
• Hatipoğlu, Ş. C. ve Bahadır, M. (2020). Altınordu (Ordu) İlçesindeki Jeosit ve Jeomorfositlerin Turizm Potansiyellerinin “Preliminary Geosite Assessment Model (GAM)” ile Ölçümü, Mavi Atlas, 8 (2): 548-564.
• Helvacı, C. ve Yücel, Ö. Y., Seghedi, I. ve Palmer, M. R. (2021). Post-volcanic Activities in the Early Miocene Kırka-Phrigian Caldera, Western Anatolia – Caldera Basin Filling and Borate Mineralization Processes, International Geology Review, 63(14): 1719-1736.
• García-Veigas, J. ve Helvacı, C. (2013). Mineralogy and Sedimentology of the Miocene Göcenoluk Borate Deposit, Kırka District, Western Anatolia, Türkiye, Sedimentary Geology, 290: 85-96.
• Kanbur, N. (2019). Yeni Araştırmalarla Yazılıkaya/Midas Vadisi Seramiklerinin Değerlendirilmesi (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karadurak, S. ve Bağcı, H. R. (2022). Durağan’ın (Sinop) Jeoturizm Açısından Değerlendirilmesi, Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, 8: 1-27.
• Khalaf, E. E. D. A. H. (2022). Karst Heritage as a Tourist Attraction: a Case Study in the White Desert National Park, Western Desert, Egypt, Geoheritage, 14(94): 1-30.
• Kortanoğlu, R. E. (2016). Notes on Façade Architecture and Ornamental Elements on Monumental Rock - Cut Tombs in Highland of Phrygia in Hellenistic and Roman Imperial Periods, Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi, 19: 243-267.
• Kubalíková, L. (2013). Geomorphosite Assessment for Geotourism Purposes, Czech Journal of Tourism, 2 (2): 80-104.
• Mant, M. S. (2018). Frig Vadisi Kaya Görünümlerinin Sanatsal Uygulamaları ve Değerlendirmeleri, İdil Sanat ve Dil Dergisi, 7 (52): 1507-1512.
• Memiş, E. (2022). Eski Anadolu Tarihinde Frigler ve Çözüm Bekleyen Bazı Sorunlar, Near East Historical Review, 12 (1): 1-14.
• Meteoroloji Genel Müdürlüğü (MGM) (2014-2023). Han Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar Tüm Parametreler Bülteni.
• Özcan, S. ve Kortanoğlu, S. M. (2023). Phryg Vadisinde Yer Alan Kaya Anıtlarının Korunması ve Sunumu: Sorunlar ve Öneriler, Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (3): 923-942.
• Özdemir, M.A., Kaymak, H. (2023). Dağlık Frigya’da Anıt Şekillerden Yapıldak Asar Kalesi (Seyitgazi-Eskişehir) Jeositi, Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, 11: 71-94.
• Özdemir, M. A., Kaymak, H. ve Kulaksız, E. E. (2023). Inventory of Geomorphosites and Cultural Assets for the Development of Tourism in the Ayazini Region of the Mountainous Phrygia (Afyonkarahisar, Turkey), Geoheritage, 16: 1-22.
• Özdemir, M. A. ve Kaymak, H. (2024). İhsaniye (Afyonkarahisar) İlçesi Jeomorfosit ve Kültürel Sitler Envanteri, Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, 12: 54-91.
• Öztaşkın, G. K. ve Evcim, S. (2010). Frigya Bölgesi Kaya Kiliseleri. İçinde; Y. Olcay Uçkan (Editör). Frigya (Phrygia) Bölgesinde Bizans Dönemi Kaya Mimarisi kitabı (s. 37-129). Eskişehir: Alp Ofset Matbaacılık.
• Panizza, M. (2001). Geomorphosites: Concepts, Methods and Examples of Geomorphological Survey, Chinese Science Bulletin, 46: 4-5.
• Pelfini, M. ve Bollati, I. (2014). Landforms and Geomorphosites Ongoing Changes: Concepts and Implications for Geoheritage Promotion. Quastiones Geographicae, 33 (1): 131-143.
• Pereira, P., Pereira, D. ve Caetano Alves, M.I. (2007). Geomorphosite Assessment in Montesinho Natural Park (Portugal), Geographica Helvetica, 62: 159-168.
• Pereira, P. ve Pereira, D. (2010). Methodological Guidelines for Geomorphosite Assessment, Géomorphologie: Relief, Processus, Environnement, 6: 215-222.
• Polat, Y. ve Altan, M. (2012). Yazılıkaya-Midas Vadisi’nde Yer Alan Kalelerin Konumsal İlişkilerinin 2 ve 3 Boyutlu Modellenmesi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12 (1): 131-142.
• Polat, Y. (2020). Phrygler Dinsel Mekanlarını Nasıl Koruyordu? Midas Vadisi Kaleleri, Turkish Studies – Social Sci., 15 (2): 317-344.
• Polat, Y. ve Avşar, A. O. (2020). Yazılıkaya/Midas Anıtı: Anıtta Gözlemlenen Bozulmalar ve Koruma Önerileri, Amisos, 5 (8): 103-121.
• Pralong, J. P. (2005). A Method for Assessing Tourist Potential and Use of Geomorphological Sites. Geomorphologie: Relief, Processus, Environnement, 1 (3): 189-196.
• Reynard, E., Fontana, G., Kozlik, L. ve Scapozza, C. (2007). A Method for Assessing the Scientific and Additional Values of Geomorphosites. Geogr. Helvetica, 62 (3): 148-158.
• Reynard, E. (2009). Geomorphosites: Definitions and Characteristics. İçinde; E. Reynard, P. Coratza ve G. Regolini-Bissig (Editörler), Geomorphosites (ss. 9-20). München: Verlag Dr. Friedrich Pfeil.
• Rubira-Gómez, G., Malavé-Hernández, J., Jaya-Montalvo, M., Candell-Soto, J., Caicedo-Potosí, J., Merchán-Sanmartín, B., Aguilar-Aguilar, M. ve Morante-Carballo, F. (2024). Sustainable Design for Geotourism Interpretation Centres: Enhancing the Santa Elena Peninsula Geopark Project Experience, Heritage, 7: 499-516.
• Safarabadi, A. ve Shahzeidi, S. S. (2018). Tourism Silence in Geomorphosites: A Case Study of Ali-Sadr Cave (Hamadan, Iran), GeoJournal of Tourism and Geosites, 21 (1): 49-60.
• Serrano, E., ve Gonzáles-Trueba, J. J. (2005). Assessment of Geomorphosites in Natural Protected Areas: the Picos de Europa National Park (Spain). Géomorphologie: Relief, Processus, Environnement, 1 (3): 197-208.
• Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü. (2018). Eskişehir İli, Seyitgazi ve Han İlçeleri, Frig Vadisi Doğal Sit Alanı Tescil İlanı. https://tvk.csb.gov.tr/eskisehir-ili-seyitgazi-ve-han-ilceleri-frig-vadisi-dogal-sit-alani-tescil-ilani-duyuru-363128, Erişim Tarihi: 07.03.2025.
• Tamsü, P. R. (2018). Yazılıkaya/Midas Vadisi Akpare Kale Mezarları. OLBA, 26: 249-284.
• Tamsü, P. R., Polat, Y., Sancaktar, H. ve Yürük, M. B. (2019). Eskişehir İli Yazılıkaya/Midas Vadisi Yüzey Araştırması 2017, AST, 36 (3): 361-278.
• Tufănoiu, I., Simion A., Maruntelu A., Teriș B. ve Grecu, A. (2020). The Geomorphosites Assessment for Determinating the Geotourism Potential. Case Study on the Natural Park Putna-Vrancea Romania, International Scientific Conference GEOBALCANICA içinde (ss. 499-512), Ohrid, Kuzey Makedonya.
• Turoğlu, H. (2020). Karasu Grabeni (Hatay, Türkiye) Bazalt Morfolojisinde Volkanik Jeomorfosit Değerlendirmesi, Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, 4: 62-80.
• Tüfekçi, S. T. (1997). Eskişehir - Afyonkarahisar - Kütahya İl Sınırları İçindeki Phryg Kaya Anıtları (Basılmamış Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yalçın, H. (1988). Kırka (Eskişehir) Yöresi Volkanosedimanter Oluşumlarının Mineralojik-Petrografik ve Jeokimyasal İncelenmesi (Basılmamış Doktora Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Yücel, Ö. Y. ve Akal, C. (2023). İdrisyayla Volkanitlerinde (Kırka-Eskişehir) Gözlenen Sferulitik Riyolitlere Ait İlk Petrografik Dokusal Veriler, Türkiye Jeol. Bülteni, 66: 59-74.
• Zouros, N. (2007). Geomorphosite Assessment and Management in Protected Areas of Greece. Case Study of the Lesvos Island - Coastal Geomorphosites. Geogr. Hel., 62 (3): 169-180.