II. Abdülhamit Döneminde Bir Eğitim Meselesi: Kafkas Muhacir Çocuklarının Eğitimi

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 2, 107 - 132, 30.12.2020

Habibe Polat

Öz

Osmanlı topraklarına Kafkasya ve Balkanlar’dan kitle göçlerinin yaşandığı (1856 Kırım Harbi, 1863 Büyük Çerkes Göçü ve 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi) savaşlar neticesinde Osmanlı Devleti yeni bir mesele ile karşı karşıya kalmıştır ki bu da muhacirlerin sevk ve iskânı meselesidir. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sürecinde Osmanlı tahtında olan II. Abdülhamit, “Müslümanların Halifesi” sıfatıyla, Kafkasya’dan ve Balkanlar’dan Osmanlı topraklarına göç etmek zorunda kalan bu muhacirlerin uygun yerlere yerleştirilmesi ve sonrasında hayatlarını idame etmeleri için birçok girişimde bulunmuştur. Başta İstanbul olmak üzere Anadolu’nun uygun yerlerine iskân edilen muhacirler için devlet, gerekli arazi tahsisini sağlamış, tarım için hayvan, araç-gereç vs. temin etmiş ve muhacirlerin tüketici bir çoğunluktan üretici bir topluluk haline gelmelerini hızlandırmıştır. Bu makalede muhacir çocukların eğitim meselesi, dönemin eğitim politikaları bağlamında, alınan tedbirler ve yapılan çalışmalar hakkında bir değerlendirme yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kafkas, Osmanlı, Muhacir, Çocuk, Eğitim

Destekleyen Kurum

tarih

Proje Numarası

0000-0003-3501-6515

Teşekkür

Berna Burcu Kurucu

Kaynakça

• As, İzzettin, Bir Sosyal Hizmet Kurumu Olarak Darüleytam, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Anabilim Dalı Doktora Tezi, İstanbul 2020.
• Demirel, Muammer, “Türk Eğitiminin Modernleşmesinde Rüştiye Mektepleri”, Türkler XV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.44-60.
• Erdem, Ufuk, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Muhacir Komisyonları ve Faaliyetleri (1860-1923), Ankara:Türk Tarih Kurumu, 2018.
• Ergin, Osman, Türk Maarif Tarihi III-IV, İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
• Erkan, Süleyman, Kırım ve Kafkas Göçleri, Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Kafkasya ve Orta Asya Ülkeleri Uygulama ve Araştırma Merkezi, 1996.
• Erkan, Süleyman, Kırım Kafkasya ve Doğu Anadolu Göçleri (1878-1908), On Dokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Doktora Tezi, Samsun 1993.
• Gelişli, Yücel, “Osmanlı İlköğretim Kurumlarından Sıbyan Mektepleri (Kuruluşu, Gelişimi ve Dönüşümü)”, Türkler XV, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.35-43.
• Gündüz, Mustafa, Osmanlı Eğitim Mirası, Ankara:Doğu Batı Yayınevi, 2015.
• Gündüz, Mustafa, Maariften Eğitime,Ankara: Doğubatı Yayınevi, 2016.
• Habiçoğlu, Bedri, Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler ve İskânları, İstanbul: Nart Yayıncılık, 1993.
• İnüs, Esma, II. Abdülhamid Dönemi Eğitim Sistemi, Eğitim Yapıları ve Askeri Rüştiyeler, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Tarihi ve Kuramı Doktora Programı Tezi, İstanbul 2008.
• İpek, Nedim, İmparatorluktan Ulus Devletlere Göçler, Samsun: Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2013.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi VIII, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2011.
• Karataşer, Büşra, “Sultan II. Abdülhamid Dönemi Eğitim Politikası Hakkında Bir Değerlendirme”, The Journal of Social Science, Yaz 2017, s.423-434.
• Karpat, Kemal, İslamın Siyasallaşması, çev. Şiar Yalçın, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniveresitesi Yayınları, 2005.
• Kocacık, Faruk, “Balkanlar’dan Anadolu’ya Yönelik Göçler (1878-1890)”, Osmanlı Araştırmaları I, İstanbul 1980, s.137-190.
• Kocacık, Faruk, “XIX. Yüzyılda Göçmen Köylerine İlişkin Bazı Yapı Özellikleri”, Tarih Dergisi F:27, s.416-1001.
• Kodaman, Bayram, Abdulhamid Devri Eğitim Sistemi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1991.
• Saydam, Abdullah, Kırım ve Kafkas Göçleri (1856-1876), Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1997.
• Somel, Selçuk Akşin, Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908), çev. Osman Yener, İstanbul: İletişim Yayınları, 2015. Taşbaş, Erdal, Halifenin Gölgesine Sığınanlar, Ankara: Berkan Yayınevi, 2017.
• Yüksel, Hasan, “Kafkas Göçmen Vakıfları”, Vakıflar Dergisi, 24, 1994, s.475-490. s.475-490.