UTU İNANCININ MEZOPOTAMYA TOPLUMLARINA ETKİSİ

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 10, 4 - 33, 01.07.2024

Yasemin Yıldırım

https://doi.org/10.56448/ataddergi.1483599

Öz

Mezopotamya’da yaşamın kaynağı olarak görülen güneş, insanlığın merkezini oluşturmuş, toplum içerisindeki mevcut konumu güneşin tanrısal güç olarak algılanmasını beraberinde getirmiştir. Tanrılar panteonunda öneme sahip olan Utu güneşle özdeşleştirilmiştir. Mezopotamya toplumlarında farklı isimlerle bilinen güneş tanrısı Sümerler döneminde Utu, Babiller döneminde Šamaš ismiyle anılmıştır. Dünya ve öteki alemdeki intizamın sağlanmasıyla görevlendirilen, Sippar ve Larsa şehirlerinin baş tanrısı olan Güneş Tanrısı adalet, kehanet, saltanat ve egemenlik gibi konularda yol gösterici rol üstlenmiştir. Bunun yanı sıra güneşin tarımsal faaliyetlerde verimliliği sağlamasıyla bağlantılı olarak tanrı üretimle ilişkilendirilmiştir. Krallar siyasi otoritelerini sağlamlaştırmak ve hakimiyetleri altında bulunan bölgelerde Güneş Tanrısının himayesini kazanmak amacıyla tapınak inşa ve restorasyon faaliyetlerinde bulunmuşlardır. Çeşitli sembollerle temsil edilen tanrı birçok Mezopotamya mit ve ritüelinde konu edilmiştir.Kötücül güçlerin uzaklaştırılması amacıyla gerçekleştirilen ritüellerde tanrının yardımı istenmiştir. Mitlerde kahramanlar yaşamış oldukları olumsuz durumlar neticesinde ortaya çıkan sıkıntıların çözümü için tanrıya başvurmuşlardır. Bu çalışmada Güneş Tanrısının Mezopotamya toplumları üzerindeki siyasi, kültürel ve dini etkisi incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mezopotamya, İnanç, Güneş, Tanrı, Utu/ Şamaş

The Influence Of The Sun Cult On Mesopotamian Societies

Öz

The Sun wich was seen as the source of life in Mesopotamia, formed the center of human life and it current position in the society brought about percepiton of the sun as divine power. Utu who is important in the panteon of gods is identified with the sun. The sun god know by different names in Mesopotamian societies was called Utu during the Sumerian period and Shamash during the Babylonian period. The sun god cheif deity of the cities of Sippar and Larsa who was charged with ensuring order in the world played and guiding role in matters such as justice, prophecy, reign and sovereignty. In addition god has been associated with produciton in connection with the sun ability to ensure efficiency in agricultural activities. The kings build and restored temples in order to consolidate their political authority and to gain patronage of the sun god in the regions under their rule. The god represented by various symbols, is the subject of many Mesopotamian myths and rituals. Gods help was sought in the rituals performed for the removal of evil forces. In myths the heroes appealed the god for the solition of the troubles that arose as a result of the unfavourable situations they experienced. This study analyses the political, cultural and religious influence of the sun god on Mesopotamian societies.

Anahtar Kelimeler

Mesopotamia, Belief, sun, god, Utu/ Shamash

Kaynakça

• Acı, Mehmet, “Akdeniz Havzasında Kahramanlık Mitosları”. Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü ,2016.
• Altuncu Abdullah, “Sümerler’in Dini Tarihi”, Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü ,2011.
• Arslan, Sema, (2022), “Eski Mezopotamya Kültürlerinde Lapus Lazuli Taşının Yeri ve Taşın Bazı Türleri”, Journal of History Studies, C.5,S.2, (2009): 138-163.
• Bellecen, Rıza, “Eskiçağ’da Mezopotamya İnanç Sisteminde Tapınakların (Zigguratların) Yeri ve İşlevi”, Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir Hacı Bektaşi Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016.
• Black, Jeremy ve Antohny Green, Mezopotamya Mitoloji Sözlüğü: Tanrılar, İfritler Semboller, (İstanbul, Aram Yayıncılık,2003).
• Bottero, Jean , Gılgamış : Ölmek İstemeyen Büyük İnsan , çev. Orhan Suda, (İstanbul: Yapı Kredi Yayınları,2013).
• Bottero, Jean ve Samuel Noah Kramer, Mezopotamya Mitolojisi, çev. Alp Tümertekin, (İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları,2006).
• Bottero, Jean, Mezopotamya: Yazı, Akıl ve Tanrılar, çev. Mehmet Emin Özcan, Ayten Er, (Ankara: Dost Kitabevi Yayınları,2012).
• Bottero, Jean,.(2005), Eski Yakındoğu çev.Adnan Kahiloğulları, Pınar Güzelyürek, Lale Arslan Özcan ,( Ankara: Dost Yayınları,2005).
• Çığ, Muazzez. İlmiye . Ortadoğu Uygarlık Mirası I, (İstanbul, Kaynak Yayınları,2010).
• Demirci, Kürşat , Eski Mezopotamya Dinleri Giriş: Tanrılar, Ritüel, Tapınak, İstanbul: Ay Işığı Yayınları,2013).
• Eco, Umberto , Antik Yakındoğu ,çev. Leyla Tonguç Basmacı, İstanbul: Alfa Yayınları,2015).
• Eliade, Mircea , Dinler Tarihine Giriş , çev. Lale Arslan, İstanbul: Alfa Yayınları,2000).
• Erdem Fatih, “Eski Mezopotamya’da Kehanet Geleneği”, Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,2020.
• Etgü, Yıldız Tilbe ve Okay Pekşen,”Sümerlilerde Din Anlayışı ve Tanrı Algısı”, Gaziantep University Journal of Social Sciences, C.22,S.2, (2023):511-525.
• Gailani Werr, Lamia Al (1986), “The Sippar Workshop of Seal Engraving”, American Journal of Archaelogy, C.90,S.2, (1986):461-463.
• Gezgin, Deniz,(2019), Hayvan Mitosları, (İstanbul: Sel Yayıncılık,2019).
• Gökçek, L. G. (2015), Asurlular, (Ankara, Bilgün Kültür Sanat Yayınları,2015).
• Hill Jane A. , Jones Philip and Moraless Antonio J., (2013), Experiencin Power, Generating, Authority: Cosmos, Politics and the Ideology of Kingship in Ancient Egypt and Mesopotamia, (Pennsylvania: University of Pennsylvania Press).
• Hooke, Samuel Henry, Ortadoğu Mitolojisi ( Aleaddin Şenel Çev.), (Ankara: İmge Kitabevi Yayınları,1993).
• Huot, Jean Louis, Paul Jean Thalmann, Dominique Valbelle, Kentlerin Doğuşu, çev. Ali Bektaş Girgin, (Ankara: İmge Kitabevi,2000).
• Jastrow, Morris, The Religon of Babylion and Assyria , Boston: Gınn Company Publishers,1898).
• Kahya, Ömer, “Çivi Yazılı Kaynaklar Işığında Mezopotamya’da Rüya”, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Kahya, Ömer, “Eski Mezopotamya’da Rüya Türleri, Terimleri ve Tanrıları”, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü, S.45,(2020):33-39.
• Karaoğlu Demirci, Gözde, “Eski Mezopotamya’da Kehanet Kültürü ve Anadolu’daki Yansımaları”, Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,2018.
• Khurt, Amelie , Eskiçağ’da Yakındoğu I-II ,çev. Dilek Şendil , (İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları,2010).
• Kınal, Firuzan, Eski Mezopotamya Tarihi, (Ankara: Ankara Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Yayınları,1983).