The Christianity And Christians İn Persia Mesopotamia And Caucasia İn Sassanid Period

Yıl 2016, Cilt: 3 Sayı: 10, - , 01.12.2016

Ulaş Töre Sivrioğlu

Öz

Under the administration of Sassanian Dynasty that
dominated Mesopotamia and Persia for 400 years lived any a communitiy belongig
to a different ethinicity and religion.In this cosmopolitan network, Christians
constitued an important part, too, in spite of the fact that tehere was no
unity among themselves and they disintegrated into various sects such as
Gregorian, Nestorian, Jacobite, and the Greek-Orthodox Church in time,
Christians represented the fastest progressing population to thedetriment of
other religious communities in Sassanian Empire. Although holding them down at
times, Sassanian Shahs didi’nt ignore benefitting from the talents of Christian
people in craftsmanship and trade. The qualitative and quantitave force of
Christianity increased especially in the last century of Sassanian Dynasty;
moreover, this situtaion even led to rumors that the majoritiy of the last
shahs had been bapitzed. Just before the historical intervention of Islam,
Christianity had been the most widespred religion in Persia. In this text, not
only is the history of Persian/Sassanian Christians analyzed, but the reasons
of the success of christendom in Sassanian Persia are tired to be explained as
well.

Anahtar Kelimeler

Sassanians, Persia, Christianity, Nestoriansim, Gregorian and Albanian Church

Sāsāni İmparatorluğu Döneminde İran, Mezopotamya ve Kafkasya’da Hıristiyanlık ve Hıristiyanlar

Öz

400 yıl boyunca Mezopotamya ve İran’a hâkim olan
Sāsānilerin idaresi altında pek çok etnik köken ve inançtan halk yaşamaktaydı.
Bu kozmopolit ağ içinde Hıristiyanlar da önemli bir yer teşkil etmekteydiler.
Kendi aralarında bir birlik olmamasına ve zaman içinde Gregoryen, Nasturî,
Yakubî, Rum-Ortodoks gibi farklı kiliselere bölünmelerine rağmen,
Hıristiyanlar, Sāsāni imparatorluğu içinde diğer dinlerin aleyhine olarak en
hızlı ilerleyen kitleyi temsil etmekteydiler. Kimi zamanlarda Hıristiyanları
baskı altında tutmalarına rağmen; genel olarak Sāsāni
Şahları Hıristiyanların zanaat ve ticaretteki yeteneklerinden yararlanmayı
ihmal etmiyorlardı. Hıristiyanlığın nitel ve nicel gücü Özellikle Sāsānilerin
son asırlarında artmış; hatta bu durm son Şahların birçoğunun vaftiz olduğu söylentisine
bile yol açmıştı. İslâm’ın tarihsel müdahalesinden hemen önce Hıristiyanlık
İran’da en canlı yayılım gösteren din hâline gelmiş durumdaydı. Bu metinde bir
yandan İran/Sāsāni Hıristiyanlarının tarihi incelenirken; bir yandan da
Hıristiyanlığın Sāsāni İran’ındaki başarısının nedenleri açıklanmaya
çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sāsāniler, İran, Hıristiyanlık, Nasturîlik, Gregoryen ve Alban Kilisesi

Kaynakça

• ALICI, Mehmet, 2015, Sāsānī İmparatorluğu’nun Erken Döneminde Hıristiyanların Konumu ve İlk Sinodlar, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 56:1, ALTUNGÖK, Ahmet, 2014, Sâsânî Kültür Ve Medeniyetinin İslâm Kültür Ve Medeniyetine Etkileri, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXIX / 2, ASMUSSEN,J. P., 2006, “Christian in Iran”, The Cambridge History of Iran, Volume 3(2) The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods, ed.Ehsan Yarshater, Cambridge University Press, Cambridge-New-York. ASMUSSEN, J. P. , “Afrahat,” Encyclopædia Iranica, I/6, p. 570. ATİYA, Aziz, 2005,Doğu Hıristiyanlığı Tarihi Çeviren Nurettin Hiçyılmaz. Doz, İstanbul. AUGUSTİNUS, 2010,İtiraflar, Çevirmen: Çiğdem Dürüşken, Kabalcı Yayınevi, İstanbul. BARNES, T.D. ,1985),Constantine and Christians of Persia,” The Journal of Roman Studies, Vol. 75 . BROSSET, Marie Félicité, 2003,Gürcistan (Kartli) Tarihi, Çevirmen: Hrand Andreasyan, TTK Yayınları, Ankara. BROWN Peter, 2000,Geç Antikçağ’da Roma ve Bizans Dünyası, Çeviren: Turhan Kaçar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul. BUCK, Christopher, 1996, “The Universality of the Church of the East: How Persian was Persian Christianity?” The Journal of the Assyrian Academic Society 10:1. BÜNYADOV, Ziyad, 2007,Azərbaycan Vıı-Ix Əsrlərdə, Şərq – Qərb,Bakı ÇAM, Nusret, 1999,İslâm da Sanat, Sanat da İslâm, Akçağ Yayıncılık, Ankara.
• DADESTAN-İ DENİG, 1882,Translated by E. W. West, from Sacred Books of the East, volume 18, Oxford University Press. DARYAEE, Touraj, 2008,Sasanian Iran (224-651 CE), Portrait of a Late Antique Empire, Mazda Publisher, California. DARYAEE, Touraj, 2009,Sasanian Persia, The Rise and Fall of an Empire, I. B. Tauris, New York. DEDEYAN, Gerard, 2015,Ermeni Halkının Tarihi, çeviren: Şule Çiltaş, Ayrıntı Yayınları, İstanbul. DODGEON, Michael-LİEU, Samuel N.C., 1991,The Roman Eastern Frontier and thePersan Wars AD 226-363, A Documentary History, Routlege, London and New York. DUCHENSNE-GUİLLEMİN , J., 2006, “Zoroastrian Religion” The Cambridge History of Iran, Volume 3(2) The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods, ed.Ehsan Yarshater, Cambridge University Press, Cambridge-New-York. EILERS, Wilhelm, 2006 ,“Iran and Mesopotamia” The Cambridge History of Iran, Volume 3(1) The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods, ed.Ehsean Yarshater, Cambridge Universty Press, Cambridge-New-York. ELİADE, Mircea, 2003,Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi, Gotama Budha’dan Hıristiyanlığın Doğuşuna, Cilt II, Kabalcı Yayınevi, İstanbul. ERBİL VEKÂYİNÂMESİ, 2002,Derleyen: Mşiha Zha, Çeviren: Erol Sever, Yaba Yayınları, İstanbul. EUSEBİOS, 2011,Kilise Tarihi, İncil’den Dördüncü Yüzyıla Hıristiyanlık, Çev. Furkan Akderin, Çiviyazısı Yayınları, İstanbul. FİRDEVSİ, 1994,Şahname Cilt I, .- Necati Lugal’ın Önsüzü-MEB Yayınları, İstanbul. FRYE, R. N. ,2006, “The Political History of Iran Under the Sasanians”, The Cambridge History of Iran, Volume 3(1) The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods, ed.Ehsean Yarshater, Cambridge Universty Press, Cambridge-New-York. GARSOĪAN, Nina, 2006,Byzantium and the Sasanians, CHI vol. 3(1), Ed: E. Yarshater, Cambridge University Press, Cambridge. GROUSSET, René, 2006,Başlangıcından 1071’e Ermenilerin Tarihi, Aras, Sosi Dolanoğlu İstanbul. GUTAS, Dimitri, 2003,Yunanca Düşünce, Arapça Kültür, Bağdad’ta Yunanca-Arapça Çeviri Hareketi ve Erken Abbasî Toplumu, Kitap Yayınları, İstanbul. HERRENSCHMİDT Clarisse and Jean KELLLENS, 1993, “Daiva”, Encyclopædia Iranica Vol. VI, Fasc. 6, pp. 599-602. HİTTİ, K. Philip, 1980,Siyâsal ve Kültürel İslâm Tarihi I ve II. Cilt, Boğaziçi Neşriyat. İstanbul.
• HOPKINS, Keith, 1980,Brother-Sister Marriage in Roman Egypt”, Comparative Studies in Society and History Vol 22 No 3, Jul pp. İBNÜ’L ESİR, 1985,El Kamil Fi’t-Tarih Terfcümesi, Cilt II, Bahar Yayınları, İstanbul,. KALANKATUKLU, Moisey, Albaniya Tarixi, Hazırlayan: Mxitar Qoş, Avrasiya Press Bakı, 2 0 06. KALANKATLI MOSES, 2006, Alban Tarihi, Son Hunlar, Hazarlar, Ermeniler, Terekemeler, Türkiye Türkçesine çeviren: Yusuf Gedikli, Selenge Yayınları, İstanbul. KELLENS, Jean, 1993, “Daiva”, Encyclopædia Iranica Vol. VI, Fasc. 6. LANG, David M., 2006,“Iran, Armenia and Georgia”, The Cambridge History of Iran, Volume 3(1) The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods, ed.Ehsan Yarshater, Cambridge University Press, Cambridge-New-York. LERNER, Judith, 1991, “Christianity ii. In Pre-Islamic Persia: Material Remains,” in Encyclopædia Iranica, vol. V, fasc. 5, Costa Mesa. LUPIERI, Edmondo F., 2012,"Mandaeans i. History," Encyclopædia Iranica, online edition, 2012, available at http://www.iranicaonline.org/articles/mandaeans-1 (accessed on 20 January .
• MALANDRA, William W., 1983,An İntroduciton to Ancient Iran Religion, Redaing from Avesta and teh Achaemenid Inscription,University of Minnesota Press, Minneapolis. MƏMMƏDOV, T. M., 2006,Kafkaz Albania’sı, İlk ve Orta Əsirlərdə,Təhsil Nəşriyatı, Bakı. MESUDÎ, 2004,Altın Bozkırlar-Murûc ez-Zeheb, Selenge Yayınları, Çev. Ahsen Batur, İstanbul. NİZAMİ, 2012, Hüsrev ile Şirin, Çeviren Sabri Sevsevil, Kabalcı Yayınları, İstanbul OSTROGORSKY, 1999, Bizans Devleti Tarihi, Çeviren: Fikret Işıltan, TTK Yayınları, Ankara. POURSHARİATİ, 2008, Parvaneh Decline and Fall of the Sasanian Empire: The Sasanian-Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran, International Library of Iranian Studies. PROCOPİUS, History of Wars I, II,1-5, English Translation: H. B. Dewing, Harvord Un. Press, London MCMLXXI. RAPP JR,Stephen 2014, H. New Perspectives on “The Land of Heroes and Giants”: The Georgian Sources for Sasanian History,Sasanika 13. RUSSELL, James R., 1991, “Christianity In Pre-Islamic Persia Literary Sources”, Encyclopædia Iranica, vol. V, fasc. 5, Costa Mesa. SCHÖFFLER Heinz Herbert, 2008, Gundi-Şapur Akademisi, Aristoteles Doğu Yolunda, Yaba Yayınları, İstanbul . SEBEOS, 2000,The Armenian History, Attributted to Sebeos Part I, Translated, with Notes, by R. W. Thomson, Historical commentary by J. Howard-Johnston Liverpool University Press. SHAKED, Shaul, 2008, “Religion in the Last Late Sasanian Period: Eran, Aneran and other Religious Designaitons”, The Sasanian Era (The Idea of Iran), Volume III, ed. Vesta Sarkosh Curtis and Sarah Sewart, I. B. Tauris, London. SHAKED, Shaul, Middle Persian Translations of the Bible, EI, Vol. IV, Fasc. 2. SİİRT VEKÂYİNAMESİ ve Doğu Süryani Nasturi Kilisesi Tarihi, 2010, İstanbul, Derleyen: Adday Şer, Çeviren: Celal Kabadayı, İstanbul. SİVRİOĞLU, u. 2014, Pehlevice (orta farsça)Bir Tarihî Coğrafya Metni:Šahrestānīhā ī Ērānšahr.академическая история и мысль-ıssn:2148-2292, 1(3), 20-47. retrieved from http://www.akademiktarihvedusunce.org/atdd/index.php/atdd/article/view/102. SİVRİOĞLU, Ulaş Töre, 2015, Bizans İmparatorluğu’nda Yahudiler (M.S.330-1453) History Studies, Volume 7 Issue 2, Special Issue on Byzantine, p. 99-132, March. SKJÆRVØ ,2007, Prods Okto, The Videvdad: It’s Ritual-Mythical Significiance” The Age of the Parthian, Ed. Sarkosh Curtis and S. Stewart, The Idea of Iran Vol. 2,Middle Easr Institue, London. SKJÆRVØ, 2013,Prods Oktor Next-Of -Kin Marriage In Zoroastrianism”Last Updated: January 30, http://www.iranicaonline.org/articles/marriage-next-of-kin.
• SÖNMEZ, Zekiye, 2012, İslâm’ın ortaya Çıktığı Dönemde Arap Yarım Adası’nda Hıristiyanlık, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara. SPRENGLİNG, M. 1953,Third Century in Iran Sapor and Kartir, Oriental Institute University of Chicago, Chicago. SUNDERMANN, Werner, 1991, “Christ in Manicheism,” in Encyclopædia Iranica, vol. V, fasc. 5, Costa Mesa. TARAPOLOREWALA Irach J.I, 2009, Zerdüşt Dini, Zerdüşt’ün Gathaları Üç Unutulmuş Din, Mitraizm, Maniheizm, Mazdakizm, Çev. Nice Damar, Avesta Yayınları, İstanbul. TEZCAN, Mehmet, 2007, V. YÜZYILDA ERMENİ – SASANİ SAVAŞLARI VE ERMENİLERE HUN DESTEĞİ, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Sayı 32 Erzurum. THEOPHANES, 1997, The Chronicle of Theophanes Confessor, Byzantine and Near Eastern History, AD 284-813, Translated: Cyril Mango and Roger Scott, Clarendon Press, Oxford. TİEFENBACH Hanspeter, 2012, Anadolu’nun Azizleri, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul. ULANSEY, David, 2008, Mitras Gizlerinin Kökeni, Antik Dünyada Kozmoloji ve Din, Çeviren: Hüsnü Ovacık, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul. UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı, 1988, Büyük Osmanlı Tarihi, Cilt III, TTK Yayınları, Ankara. VƏLİXANLI, Nailə (ed), 2007,Azərbaycan Tarixi, III-XIII əsrin, II. Cild, Bakı. WIDENGREN,G., 2006, “Manichaeism and It’s Iran Background, The Cambridge History of Iran, Volume 3(2) The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods, ed.Ehsan Yarshater, Cambridge University Press, Cambridge-New-York. WIESEHOFER, Josef, 2003, Antik Pers Tarihi, Çeviren: Mehmet Ali İnci, Telos Yayınları, İstanbul. WILLIAMS, A.V. 1996, “Zoroasterians and Christians in Sasanian Iran” Bulletin of the John Rylands University Library of Manchester 78. YARSHATER, Ehsan, 2006 ,“Mazdakism” The Cambridge History of Iran, Volume 3(2) The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods, ed.Ehsan Yarshater, Cambridge University Press, Cambridge-New-York. YARSHATER, Ehsan, 2006, “Iranian Common Beliefs And World-View”, The Cambridge History of Iran, Volume 3(2) The Seleucid, Parthian and Sasanian Periods, ed.Ehsan Yarshater, Cambridge University Press, Cambridge-New-York. ZARRĪNKŪB, Abd Al-Hussain, 2007, The Arab Conquest of Iran and its Aftermath, CHI, Vol. 4, Ed: R. N. Frye, Cambridge Universtiy Press. ZHA, Mşiha, 2002, Erbil Vakayinâmesi, Çeviren Erol Sever, Yaba Yayınları, İstanbul.