II. Meşrutiyet’in Diyarbakır’a Yansımaları

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 18, 293 - 306, 23.12.2018

Edip Bukarlı

Öz

Osmanlı Devleti, 19. yüzyılda siyasi,
iktisadi ve kültürel başta olmak üzere birçok alanda değişim ve dönüşüme sahne
olmuştur. Tanzimat ile başlayan değişim ve dönüşüm II. Meşrutiyet ile hız
kazanmıştır. II. Meşrutiyet’in ilan edilmesiyle hürriyet ortamı doğmuştur.  II. Meşrutiyet, II. Abdülhamid’in istibdat
dönemini yıkmış yerine Jön Türkleri iş başına getirmiştir. Meşrutiyet,
Türkiye’nin demokratikleşme noktasında attığı önemli bir adımdır. Bu dönemin
sağladığı hürriyet ortamı, Osmanlı coğrafyasının birçok yerinde coşku ve
sevinçle karşılanmıştır. Bununla birlikte Diyarbakır’da da Ziya Gökalp
öncülüğünde Meşrutiyet’in ilan edilmesi sevinç ve gösterilerle kutlanmıştır. Bu
hürriyet ortamında Osmanlı topraklarının pek çok yerinde olduğu gibi
Diyarbakır’da da çeşitli dernek ve cemiyetler kurulmuş aynı zamanda gazete ve
dergiler çıkarılmıştır. Bu dönemde aydınlar, Diyarbakır’da basın yayın
aracılığıyla fikirlerini özgür bir şekilde dile getirmişlerdir. Böylece doğu
bölgesinin siyasi, sosyal ve iktisadi gibi birçok alanda ihmal edildiğini
belirterek bölgenin kalkınması noktasında çaba göstermişlerdir.Bu dönemde
farklı etnik unsurlar arasında milliyetçilik belirginleşmeye başlamıştır. Bu
milliyetçilik akımından doğu vilayetleri özellikle de Diyarbakır’da bulunan
farklı etnik unsurlar etkilenerek, etnik bir arayış içerisine girmişlerdir.Bu
çalışmada birinci ve ikinci el kaynaklardan yararlanılarak, II. Meşrutiyet’in
Diyarbakır’a yansımaları üzerinde durulmuş ayrıca Diyarbakır ve çevresinin
Meşrutiyete karşı verdiği tepkilerin incelenmesi hedeflenmiştir.

 

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, II. Meşrutiyet, Diyarbakır

Reflections of Second Constitutionalism of Ottoman Empire on Diyarbakir Province

Öz

Ottoman Empire witnessed to change and
transformation in 19^th century in a lot of areas including
political, economical and cultural ones. The change and transformation which
began with the Tanzimat (a period of reform in the Ottoman State between 1839
and 1876) accelerated with the Second Constitutionalism (a period of
constitutional monarchy between 1908 and 1918 in Ottoman Empire). Upon
declaration of the Second Constitutionalism, liberty (freedom) atmosphere
ensued. The Second Constitutional Period demolished Abdulhamid II’s period of
autocracy and instead of him, put the Young Turks into power. Constitutionalism
(Constitutional monarcy) is an important step that is taken by Turkey about
democratisation. Freedom (liberty) atmosphere, provided by this period, was
welcomed with enthusiasm and joy in a lot of places of Ottoman geography. In
addition to this, declaration of the constitutionalism under the guidance of
Ziya Gökalp was also welcomed with joy and demonstrations in Diyarbakir
province. On this liberty atmosphere, various associations and societies were
established also in Diyarbakır as was in a great deal of places of Ottoman
territories, and at the same time newspaper and journals were published. During
this period, intellectuals expressed their thoughts freely by means of press
and publication in Diyarbakir province. Thus, by stating that the east region
was neglected in many such areas as political, social and economical, they made
an effort for development of the region. Nationalism began to become apparent
among ethnical elements during this period. Eastern provinces, particularly
different ethnical elements in Diyarbakir province, were influenced by this
nationalist movement and embarked on a ethnical quest. In this study, by making
use of first- and second-hand sources, we dwelt upon reflections of the Second
Constitutionalism on Diyarbakir province and aimed at examining reactions of Diyarbakir
and its surroundings against the Constitutionalism.

 

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Second Constitutionalism, Diyarbakir

ПРОЯВЛЕНИЕ II КОНСТИТУЦИОННОЙ МОНАРХИИ В ДИЯРБАКЫРЕ

Öz

В XIX - ом  веке Османская Государство было ареной
перемен и преобразований во многих областях, особенно в политической,
экономической и культурной сфере. Изменения и преобразование, начиная с Османской
Реформы усилился с II Конституционной Монархией.
С провозглашением II Конституционной Монархии появилась
 свободная среда. С II – м
Конституционной Монархией был
свергнут деспотический режим II-го  Абдулхамида, за дело взялись  Младотурки. Конституционноя Монархия является важным
шагом в
демократизации Турции. Среда свободы, обеспеченная этим периодом, была
встречена с радостью и энтузиазмом во многих частях Османской империи. Также в Диярбакыре объявление о Конституционной
Монархии, под
руководством Зия Гокалпа было встречено с радостью и демонстрациями. В этой
среде свободы, как и во многих местах Османской
территории  и в Диярбакыре были созданы различные
ассоциации и общества, были выпущены газеты и журналы. В этот период в
Диярбакыре, интеллектуалы
свободно выражали свое мнение через средства массовой издании. Таким образом, они приложили
усилия для
развития многих сфер восточного региона, таких как политические,
социальные и экономические. В этот период началось
проявление национализма среди
разных этнических элементов. В этот
период этнические группы
восточных провинций, особенно в Диярбакыре, находитлис под влиянием этнического
движение и вступили в этнические поиски. В этом
исследовании используя первоначальных и последующих источников особое внимание было уделено на изучение
проявлению Конституционной Монархии в Диярбакыре и реакции
Диярбакыра и его окрестностей на Конституционную систему.

Anahtar Kelimeler

диярбакыр, османская, Свобода

Kaynakça

• MERCAN, M., Anadolu’da Gazetecilik ve Diyarbekir Basını, Diyarbekir: Güneydoğu Gazeteciler Cemiyeti Yayınları, 1998. OKUMUŞ, E., “Evliya Çelebi’nin Seyahatname’sinde Diyarbakır”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 4, sy. 7 (2012): 14-51.
• SABRİ, M. ve BEYTAR, E., Geleneğin Açmazı ile Modernist Savrulma Karşısında Said-i Nursi’nin Sivil Muhalefeti, 1. Baskı, İstanbul: Çıra Yayınları, 2009.
• TÖRELİ, T. ve DÖŞKAYA, F. Ç., “Amerikan Board Misyoneri Olive L. Parmelee Andrus ve Mardin.” Geçmişten Günümüze Tarihten İzler, Ed: Doğan Karacoşkun ve Osman Köse, Ankara: Berikan Yayınevi, 2018.
• UZUNÇARŞILI, İ, H., Osmanlı Tarihi, c. II, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1983.
• YILMAZÇELİK, İ., “Osmanlı Hâkimiyeti Sürecinde Diyarbakır Eyaleti Valileri (1516-1838).” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10, sy. 1 (2000): 233-387.
• TUNAYA, T. Z., Türkiye’de Siyasi Partiler: Cilt 1 (İkinci Meşrutiyet Dönemi 1908-1918), İstanbul: İletişim Yayınları, 2015. ÜLKEN, H. Z., Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul: Ülken Yayınları, 2001.