Atatürk’ün Vefatı Sonrası Deniz Kuvvetlerindeki Hazırlıklar ve Gemi Jurnalleri Işığında Donanmanın Atatürk’e Vedası

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 3, 1867 - 1913, 30.09.2020

Ferdi Uyanıker

Öz

Bu makale Mustafa Kemal Atatürk’ün vefatı sonrası düzenlenen deniz cenaze töreni sırasında Türk Deniz Kuvvetlerinin icra ettiği faaliyetler hakkında bilgi vermeyi amaçlamaktadır. Atatürk’ün vefatı sonrasında ona görkemli bir cenaze töreni hazırlamak için süratle çalışmalara başlanmıştır. Yapılan plana göre törenin önemli bir kısmı denizde icra edilecektir. 19 Kasım 1938 tarihinde yapılan tören için Türk Deniz Kuvvetleri ciddi bir hazırlık içine girmiştir. Atatürk’ün naaşının İstanbul’dan İzmit’e nakledilmesi şeklinde icra edilen tören için Türk Donanmasından Yavuz ve Hamidiye kruvazörleri, Zafer ve Tınaztepe muhripleri, Dumlupınar ve Gür denizaltıları ile Denizkuşu ve Martı hücumbotları görev almıştır. Ayrıca törende; İngilizlerin Malaya kruvazörü, Fransızların Emil Bertin kruvazörü, Almanların Emden kruvazörü, Sovyetlerin Moskova muhribi, Romenlerin Regina Maria muhribi ve Yunanlıların Hydra muhribi bulunmuştur. Bu araştırmada bahsi geçen süreç, dönemin arşiv belgeleri ve gazeteleri ile irdelenirken, bir ilk olması açısından önemli olduğu değerlendirilen Türk Donanmasına ait harp gemilerinin jurnalleri ışığında analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Atatürk, Donanma, Cenaze Töreni, Şirketi Hayriye, Denizbank

Turkish Navy Preparations for Atatürk’s Funeral and Navy’s Farewell to Atatürk in The Light of Warship Archive Documents

Öz

This article aims to provide information about the activities carried out by the Turkish Navy during the naval (maritime) funeral held after the death of Mustafa Kemal Atatürk. Following Atatürk’s death, preparations were quickly made for a splendid funeral. According to the plan, a significant part of the ceremony would be performed at sea. Turkish Navy entered into a serious preparation for the ceremony to be held on 19 November 1938. The ceremony included the transfer of Atatürk's body from Istanbul to İzmit. For this task, cruisers from the Turkish Navy; Yavuz and Hamidiye cruisers, Zafer and Tınaztepe destroyers, Dumlupınar and Gür submarines, and Seabird and Seagull attack boats took part. Furthermore, foreign navies including British Malayan cruiser, French cruiser Emil Bertin, German cruiser Emden, the Moscow destroyer of the Soviets, Regina Maria destroyer of the Romanians and the Hydra destroyer of the Greeks took part in the ceremony. The process mentioned in this study will be analyzed in the light of the archives of the Turkish Navy warships, which are considered to be important in terms of being the first in the field, while examining other archive documents and newspapers of the period.

Anahtar Kelimeler

Atatürk, Navy, Funeral, Şirketi Hayriye, Denizbank

Kaynakça

• APATAY, Çetinkaya, İstanbul ve Cumhuriyet, Deniz Basımevi, İstanbul 2009.
• ATABEY, Figen, Geçmişten Günümüze Bahriye Kıyafetleri 1390-2005, Deniz İkmal Grup Komutanlığı Matbaası, Ankara 2005.
• ATABEY, Figen, “Atatürk’e Denizden Yapılan Cenaze Töreni”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.28, S.83, Ankara 2012, s. 17-38.
• BAL, N. ve ATABEY, F., Türk Deniz Kuvvetleri Bin Yılın Güncesinden Seçmeler, Deniz Basımevi Müdürlüğü, İstanbul 2009.
• Belgelerle Atatürk, Milli Savunma Bakanlığı Yayını, Ankara 1999.
• BÜYÜKTUĞRUL, Afif, “Türkiye Cumhuriyeti Donanmasının Ellinci Yılı”, Belleten, C.XXXVII, S.148, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1973.
• BÜYÜKTUĞRUL, Afif, Büyük Atamız ve Türk Denizciliği, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara 1969.
• BÜYÜKTUĞRUL, Afif, Osmanlı Deniz Harp Tarihi ve Cumhuriyet Donanması, C.IV, Deniz Basımevi, İstanbul 1984.
• BÜYÜKTUĞRUL, Afif, Cumhuriyet Donanmasının Kuruluşu Sırasında 60 Yıl Hizmet (1918-1977), C.I, Deniz Basımevi Müdürlüğü, İstanbul 2005.
• BÜYÜKTUĞRUL, Afif, Cumhuriyet Donanması (1923-1960), Deniz Basımevi, İstanbul 1967.
• BÜYÜKTUĞRUL, Afif, “Büyük Atatürk’ün Deniz Politikası”, Deniz Kuvvetleri Dergisi, C.97, S.514, Temmuz 1981.
• Cumhuriyet Ansiklopedisi 1923-1940, Yapı Kredi Yayınları, C.I, İstanbul 2003.
• ÇAĞLAR, Behçet Kemal, “Son Gün, Saniye Saniye İzinde”, Yücel Dergisi, C.VIII, S.46, İstanbul 1938.
• ÇAĞLAR, Behçet Kemal, Dolmabahçe’den Anıtkabir’e, Sel Yayınları, İstanbul 1955.
• Denizde Görünür Haberleşme Dersi Öğrenci Rehberi, Deniz Astsubay Meslek Yüksek Okulu Komutanlığı, Deniz Basımevi Müdürlüğü, İstanbul 2014.
• Donanma Komutanlığı Tarihçesi, Donanma Komutanlığı Matbaası, Kocaeli 1995.
• E.Dz.Kur.Alb. Celal Denizalp’in Anıları, Gölcük Deniz Tarihi Arşiv Müdürlüğü Yayını, Kocaeli 2002.
• E.Dz.Kur.Alb. Şemsi Bargut’un Anıları, Gölcük Deniz Tarihi Arşiv Müdürlüğü Yayını, Kocaeli 2002.
• E.Sey.Kd.Bçvş. Turgut Müstecaplıoğlu’nun Anıları, Gölcük Deniz Tarihi Arşiv Müdürlüğü Yayını, Kocaeli 2005.
• GÜLER, Ali, “Atatürk’ün Ölümü, Cenaze Namazı ve Defin İşlemi”, Türkler Ansiklopedisi, C.XVI, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.
• GÜLERYÜZ, A. ve YÜCE, H., Şirket-i Hayriye’nin Boğaziçi Vapurları, Denizler Kitabevi, İstanbul 2002.
• IŞIN, Bülent, Cumhuriyet Bahriyesi Kronolojisi 1923’ten 2005’e, Deniz Basımevi, İstanbul 2006.
• KOCATÜRK, Utkan, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi (1918-1938), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2000.
• METEL, Raşit, “Atatürk’ün Ardından”, Deniz Kuvvetleri Dergisi, C.97, S.514, Temmuz 1981.
• METEL, Raşit, Atatürk ve Donanma, Deniz Basımevi, İstanbul 2005.
• ORHAN, M. Celaleddin, Askerlik Hatıralarım, Deniz Basımevi, İstanbul 1982.
• OSMA, Kıvanç, Cumhuriyet Dönemi Anıt Heykelleri, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2003.
• SARGUT, Tevfik, “Atatürk’ün İstiklal Savaşı’ndan Sonra İstanbul’a İlk Gelişi- Fani Dünyaya Gözlerini Kapaması”, Deniz Kuvvetleri Dergisi, C.97, S.514, Temmuz 1981.
• SERİ, Burhanettin, Denizcilik Ansiklopedisi, Deniz Basımevi, İstanbul 2009.
• SONYEL, Salahi, "İngiliz Belgelerinin Işığı Altında Atatürk'ün Son Günleri," Belleten, C.XXV S.140, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1971.
• SOYSAL, İsmail, Türkiye'nin Siyasal Andlaşmaları (1920-1945), C.I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2000.
• ŞİMŞİR, Bilal, Malta Sürgünleri, Bilgi Yayınevi, Ankara 1985.
• T.Fred Jane’s, All The World Fighting Ships 1937-1938, Francis E., McMurtie, London, England 1938.
• Tarihte Gölcük Gölcük’te Tarih, Gölcük Belediyesi Kültür Yayınları, Kocaeli, Tarihsiz.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 5, İçtima 4, 11 Kasım 1938, C.27.
• TURAN, Şerafettin, Mustafa Kemal Atatürk, Bilgi Yayınevi, Ankara 2008.
• TUTEL, Eser, Seyr-i Sefain Öncesi ve Sonrası, İletişim Yayınevi, İstanbul 2000.
• TUTEL, Eser, Gemiler, Süvariler, İskeleler, İletişim Yayınevi, İstanbul 1998.
• Türk Deniz Kuvvetleri Tarihçesi 1935-1950, Cilt II, Dosya III, Lalahan Deniz Genel Arşiv Müdürlüğü, Lalahan Ankara.
• Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, C.II, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 2004.
• Uluslararası İşaret Kod Kitabı, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Seyir Hidrografi ve Oşinografi Dairesi Başkanlığı Yayını, İstanbul 2011.
• UYANIKER, F., “II.Dünya Savaşı Sürecinde Türk Donanmasındaki Gelişmeler”, Doktora Tezi, İstanbul 2019.
• UZUN, Hakan, “Liderine Ağlayan Bir Ulus: Atatürk’ün Ankara’daki Cenaze Töreni”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S.43, Ankara 2009.