Pezdevi’s Human Attitudes

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 3, 997 - 1026, 08.10.2022

Fatma Pınar

Öz

The issue of human freedom is a situation that many thinkers have tried to understand throughout history. This subject is related to the belief of destiny in the science of kalam and is examined in terms of human attitudes. What determines the presence of this issue is whether the servants are free in their behavior in the face of Allah’s absolute knowledge, will, and power. Many Islamic scholars have tried to explain the extent of the relationship between divine attitude and human behavior from different perspectives. While some of these scholars ignore the freedom of the servant in order not to limit the knowledge, power and will of Allah, others have argued that people are free in their behavior by Allah’s principle of justice. Scholars who support this view claim that the servants are the creators of their behavior. The first of these is Jabriyyah, and the second of these is Mu’tazilah. Some have taken a more moderate path about these two views. These are Maturidiyyah and Ash’ariyyah. Pezdevi is one of the Maturidiyyah scholars who included these different views in Islamic thought and gave some evaluations on them. In short, they tried to ground human freedom. In this study, we will try to present the subject of human behavior and freedom from Pezdevi’s point of view.

Anahtar Kelimeler

Human attitudes, Ash’ariyyah, Maturidiyyah, Mu’tazilah

Pezdevî’de İnsan Fiilleri

Öz

İnsan özgürlüğü konusu tarih boyunca birçok düşünürün açıklık getirmeye çalıştığı tartışmalı bir meseledir. Kelâm ilminde bu konu kader meselesiyle ilişkilendirilerek insan fiilleri açısından incelenmiştir. Allah’ın mutlak ilim, irade ve kudreti karşısında kulların fiillerini işlemede özgür olup olmadıkları bu meselenin özünü teşkil etmiştir. Birçok İslâm âlimi ilahî fiil ve insanî fiil arasındaki ilişkinin boyutunu farklı açılardan tespite çalışmıştır. Bunlardan bazıları Allah’ın ilim, kudret ve iradesini sınırlamamak adına kulun özgürlüğünü yok sayarken, bazıları ise Allah’ın âdil olduğu ilkesinden hareketleinsanın fiillerinde tamamen özgür olduğunu temellendirmek adına kulun kendi fiilinin yaratıcısı olduğunu iddia etmiştir. Bunlardan ilki Cebriyye ikincisi ise Mu’tezile’dir. Ayrıca bu iki görüş arasında daha mutedil olanlar davardır ki bunlar da Mâtürîdiyye ve Eş’ariyye’dir. Mâtürîdiyye âlimlerinden olan Ebü’l Yüsr Muhammed el-Pezdevî (ö. 493/1100) İslâm düşüncesinde ortaya çıkan bu farklı görüşlere yer vermiş, bunlar üzerinden bir takım değerlendirmelerde bulunmuş, insanın özgür ve sorumlu bir varlık olduğunu aklî ve naklî delillerle temellendirmeye çalışmıştır. Bu makalede insan fiilleri ve özgürlüğü konusu Pezdevî’nin bakış açısından değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İnsan Fiilleri, Eş’ariyye, Mâtürîdiyye, Mu’tezile.

Kaynakça

• CÜVEYNÎ, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf, Kitâbû’l-İrşâd, (thk. Ahmed Abdurrahim es-Sayih ve Tevfik Ali Vehbe), Mektebetü's-Sekafeti'd-Diniyye, Kahire 2009.
• ÇELEBİ, İlyas, İslâm İnanç Sisteminde Akılcılık ve Kâdî Abdülcebbâr, Rağbet Yayınları, İstanbul 2002.
• EBÛ HANÎFE, Nu’mân b. Sâbit, “el-Fıkhü’l-Ekber”, İmam-ı Azâm Ebû Hanife ve Eserleri, (çev. Abdülvahap Öztürk), Milat Yayınları, İstanbul 2012.
• EBÛ HANÎFE, Nu’mân bin Sâbit, “el-Fıkhü’l-Ebsat”, İmam-ı Azâm Ebû Hanîfe ve Eserleri, (çev. Abdülvahap Öztürk), Endülüs Yayınları, İstanbul 2012.
• EL-HANEFÎ, İbn Ebi’l-İzz, el-Akîdetü’t-Tahâviyye ve Şerhi, (çev. M. Beşir Eryarsoy), Guraba Yayınları, İstanbul 2008.