KRONİK BÖBREK YETERSİZLİĞİNDE HEMODİYALİZE GİREN HASTALARDA GÖRÜLEN SEMPTOMLAR VE HEMŞİRELİK BAKIMI

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 13, 153 - 158, 11.06.2025

Emine Ceylan , Dilek Baykal

https://doi.org/10.54270/atljm.2025.86

Öz

Kronik böbrek yetmezliği geri dönüşümü olmayan bir hastalıktır ve tedavisinde hemodiyaliz uygulanmaktadır. Hemodiyaliz, böbreklerin görevini yapamadığı durumlarda yarı geçirgen bir membran aracılığıyla hastanın kanı ve diyaliz solüsyonu arasındaki değişimi gerçekleştirir. Kronik böbrek yetersizliği olan hastalarda gerek hastalığa gerekse de tedaviye bağlı bazı komplikasyonlar görülebilmektedir. Bu semptomlar gastrointestinal (bulantı-kusma, konstipasyon, iştahta azalma, diyare), kardiyo-pulmoner (öksürük, ayaklarda şişme, dispne), nörolojik (ayaklarda uyuşukluk ya da karıncalanma, baş ağrısı, konsantrasyon güçlüğü, baş dönmesi), endokrin (cinsel istekte ve ilgide azalma), ağrı (eklem-kemik-kas ağrıları, kas krampları, göğüs ağrısı), dermatolojik (ağız kuruluğu, ciltte kuruluk ve kaşıntı), uyku (uykuyu başlatmada zorluk, uykuda kalmada zorluk, huzursuz bacak sendromu, yorgunluk veya enerjide azalma) ve psikolojik (endişe, anksiyete, üzüntü, sinirlilik) alanlarda gelişebilmektedir. Hemşireler tüm bu semptomların yönetiminde, hasta eğitiminde ve danışmanlıkta aktif rol almaktadır. Hemşirelerin kronik böbrek yetersizliği olan hemodiyalize giren hastalarda sorunları saptamaları, hastaya uygun yöntemleri belirlemesi ve bireyselleştirilmiş non-farmakolojik yöntemleri sunması önemlidir. Bu derlemede hemodiyaliz tedavisi alan hastalarda görülen semptomlar ve hemşirelik bakımları ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

kronik böbrek yetmezliği, hemodiyaliz, semptom, hemşirelik bakımı

Symptoms Observed in Hemodialysis Patients with Chronic Kidney Failure and Nursing Care

Öz

Chronic kidney failure is an irreversible disease, and hemodialysis is applied in its treatment. Hemodialysis performs the exchange between the patient's blood and dialysis solution through a semi-permeable membrane when the kidneys are unable to function properly. In patients with chronic kidney failure, various complications may arise due to both the disease and the treatment. These symptoms can affect different systems, including gastrointestinal (nausea-vomiting, constipation, loss of appetite, diarrhea), cardiopulmonary (cough, swelling in the feet, dyspnea), neurological (numbness or tingling in the feet, headache, difficulty concentrating, dizziness), endocrine (reduced sexual desire and interest), pain (joint-bone-muscle pain, muscle cramps, chest pain), dermatological (dry mouth, dry and itchy skin), sleep (difficulty falling asleep, difficulty staying asleep, restless leg syndrome, fatigue or reduced energy), and psychological (anxiety, sadness, irritability). Nurses play an active role in the management of these symptoms, patient education, and counseling. It is essential for nurses to identify problems in hemodialysis patients with chronic kidney failure, determine appropriate methods for the patient, and provide individualized non-pharmacological interventions. This review addresses the symptoms observed in patients undergoing hemodialysis and the related nursing care.

Anahtar Kelimeler

Chronic kidney disease, hemodialysis, symptom, nursing care

Kaynakça

• Türkiye Böbrek Hastalıkları Önleme ve Kontrol Programı Eylem Planı (2018-2023) [Internet]. T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü; 2018 [cited 2025 Feb 13]. Available from: https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/kronik-hastaliklar-ve-yasli-sagligidb/Dokumanlar/Kitaplar/Turkiye_Bobrek_Hastaliklari_Onleme_ve_Kontrol_Programi_2018-2023.pdf
• Chu CD, Chen MH, McCulloch CE, et al. Patient awareness of CKD: A systematic review and meta-analysis of patient-oriented questions and study setting. Kidney Medicine, 2021;3(4): 576-85.
• Akça N. Hemodiyaliz Tedavisi Alan Hastalarda Sık Karşılaşılan Cilt Sorunları ve Hemşirelik Bakımı. Nefroloji Hemşireliği Dergisi, 2019;14(1): 26-32
• Akdemir N. İç Hastalıkları ve Hemşirelik Bakımı. Ankara: Akademisyen Kitabevi; 2023:758-83
• Karabey T, Karagözoğlu Ş. Hemodiyaliz Sürecinde Semptom Yönetimi ve Hemşirelik Bakımı. TOGÜ Sağlık Bilimleri Dergisi, 2021;1(1): 21-9
• Özkan ZK, Ünver S, Çetin B, Ecder T. Hemodiyaliz tedavisi alan hastaların sıvı kontrolüne yönelik uyumlarının belirlenmesi. Nefroloji Hemşireliği Dergisi, 2019;14(1):10-6.
• Kes D, Ovayolu N, Tuna T. Hemodiyaliz Hastalarında Sık Karşılaşılan Problemler ve Çözüm Önerileri. Nefroloji Hemşireliği Dergisi, 2018;13(1):17-25
• Eskimez Z, Tosunöz İK, Keskin A, et al. Hemodiyaliz tedavisi uygulanan kronik böbrek yetmezliği hastalarında hemşirelik tanıları. Sağlık Akademisi Kastamonu, 2021;6(2):29-44.
• Nurjannah I, Mailani F. The most frequent diagnosis on patients under going hemodialysis. International Journal of Research in Medical Sciences, 2016;4(10): 4453-57
• Chronic Kidney Disease (CKD): Practice Essentials, Pathophysiology, Etiology [cited2023 Nov 22]. Available from:https://emedicine.medscape.com/article/238798-overview?form=fpf
• O’Hare AM, Choi AI, Bertenthal D, et al. Age affects outcomes inchronic kidney disease. J Am SocNephrol JASN [Internet]. 2007 ;18(10):2758–65.
• Nişel RN, Çınar A, Ekizler H. Hemodiyaliz hastalarının yaşam kalitesinin uluslararası mukayeseli analizi. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2016;38(1):249-259.
• Şanlıtürk D, Ovayolu N, Kes D. Hemodiyaliz hastalarında sık karşılaşılan problemler ve çözüm önerileri, Nefroloji Hemşireliği Dergisi, 2018;1(13):17-25
• Kalantar-Zadeh K, Jafar TH, Nitsch D, et al. Chronic kidney disease. The Lancet, 2021;398(10302):786-802
• Fleishman TT, Dreiher J, Shvartzman P. Patient-reported outcomes in maintenance hemodialysis: a cross-sectional, multicenter study. Quality of Life Research. 2020;29(9):2345–54. doi:10.1007/s11136-020-02508-3
• Ahsen A. Hemodiyalizin Akut Komplikasyonları. Kocatepe Tıp Dergisi. 2011; 12(1): 54-60.
• Tayaz E, Koç A. Hemodiyaliz tedavisi alan kronik böbrek yetmezliği hastalarında semptom yönetimi ve hemşirelik. Journal of Anatolia Nursing and Health Sciences. 2020. 23(1):147-56
• Tezel A, Karabulutlu E, Şahin Ö. Depression and perceived social support from family in Turkish patients with chronic renal failure treated by hemodialysis. Journal of Research in Medical Sciences. 2011; 16(5): 666-73.
• You AS, Kalantar SS, Norris KC, et al. Dialysis symptom index burden and symptom clusters in a prospective cohort of dialysis patients. Journal of Nephrology, 2022;35(5):1427-36.
• Mehrotra R, Davison SN, Farrington K, et al. Managing the symptom burden associated with maintenance dialysis: conclusions from a Kidney Disease: Improving Global Outcomes (KDIGO) Controversies Conference. Kidney International, 2023; 104(3): 441-454
• Yu IC, Huang JY, Tsai YF. Symptom cluster among hemodialysis patients in Taiwan. Applied Nursing Research. 2012; 25(3): 190-6.
• Amne DA, Özer Z. Hemodiyaliz tedavisi uygulanan hastalarda umut, psikolojik dayanıklılık ve yaşam kalitesi arasındaki ilişki/relationship between hope, psychological resilience, and quality of life in patients undergoing hemodialysis treatment. Nefroloji Hemşireliği Dergisi, 2025;20(1):1-13.
• Turgut M, Fidan C, Işıkçelik F, Ağırbaş İ. Hemodiyaliz hastalarında yaşam kalitesi ile depresyonun değerlendirilmesi ve aralarındaki ilişkinin incelenmesi. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2023;25(2): 769-88.
• Alikari V, Tsironi M, Matziou V, et al. The impact of education on knowledge, adherence and quality of life among patients on haemodialysis. Quality of Life Research, 2019;28:73-83.
• Hasan H, Rahman MH, Haque MA, et al. Nutritional management in patients with chronic kidney disease: a focus on renal diet. Asia Pacific Journal of Medical Innovations, 2024;1(1):34-40.
• Agarwal P, Garg V, Karagaiah P, et al. Chronic Kidney Disease-Associated Pruritus. Toxins, 2021;13(8): 527.
• Omotunde SM, Omotunde OO. Oral hygiene practice, dental profile and dental service utilization of chronic kidney disease patients. Magna Scientia Advanced Research and Reviews, 2022;4(1): 068-077.
• Metzger M, Abdel-Rahman EM, Boykin H, Song MK. A narrative review of management strategies for common symptoms in advanced CKD. Kidney International Reports, 2021;6(4): 894-904.
• El Geziry A, Toble Y, Al Kadhi F, et al. Non-Pharmacological pain management. Pain Management in Special Circumstances, 2018; 1-14.
• Pandey RK, Arya TVS, Kumar A, Yadav A. Effects of 6 months yoga program on renal functions and quality of life in patients suffering from chronic kidney disease. Int J Yoga 2017; 10:3-8.
• Chowdhury GR, Kumar Y. Non-pharmacological intervention approaches for common symptoms in advanced chronic kidney disease patients on haemodialysis: Narrative review. Indian Journal of Continuing Nursing Education, 2023;24(2): 133-38.
• Al-Barshomy SM, El-Antony NG, Sakr M, El Sokary RH. Epidemiology of central venous catheters infection in hemodialysis patients. The Egyptian Journal of Hospital Medicine, 2021;82(2):225-30
• Koştu N, Ok D. Katater Enfeksiyonu Gelişen Hemodiyaliz Hastasının Fonksiyonel Sağlık Örüntülerine Göre Hemşirelik Bakımı: Olgu Sunumu. Hemşirelik Bilimi Dergisi, 2021;4(2): 95-102.
• Çetin Ş, Çiğdem Z, Özsoy H. Hemodiyaliz Hastalarında Vasküler Erişim Yolları ve Hemşirelik Bakımı. Turkiye Klinikleri Journal of Nursing Sciences, 2018; 10(2).
• Kalenderer Ö, Özen A, Divrik T, Karaçelik M. Kateter uygulamaları ve bakım rehberi. 2013. İzmir: T.C. Sağlık Bakanlığı Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi.