Sanat Komplosu Yeni Sanat Düzeni ve Çağdaş Estetik

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 2, 305 - 307, 25.12.2019

Ayşem Yanar

Öz

Dünyaca tanınan Fransız
düşüncesinin önde gelen simalarından Jean Baudrillard, çözümlemelerini, çağdaş
Fransız düşüncesinin temel problemlerine cevap bulmak amacıyla ve Batı
dünyasının içinde olduğu durumu tespit etmek maksadıyla ortaya koyup radikal eleştiriler
yapmıştır. 1996 yılında Sanat Komplosu başlıklı
makalesini yayınladığında, çağdaş sanatın varlık nedeni kalmadığını ilan etmiş
ve uluslararası sanat camiasında skandala yol açmıştır. Baudrillard az
rastlanır türde bir filozoftur, her şeyin kolayca teorileştirildiği Fransa’da
yazdıkları ve yaptıkları arasında fark bulunmayan, kendi kavramlarını pratiğe
geçiren bir sanatçıdır.

Günümüz sanatı uzak ya
da yakın geçmişe, hatta bugüne ait tüm formları ve eserleri az çok oyuncul, az
çok kitsch bir yolla sahip olmaya başladığını savunan Baudrillard’a göre, bugün
resimden söz etmek güçtür, çünkü resmi görmek zordur. Çoğu zaman artık
görülmeyi değil görsel olarak soğurulmayı ve ardında iz bırakmadan dolaşıma
girmeyi istemektedir. Bu imkansız bir takasın basitleştirilmiş estetik
formudur. Öyle ki, nesnenin hakkını verecek en iyi söylem söyleyecek hiçbir şey
olmayan bir söylem olabilir. Nesne olmayan bir nesnenin eş değeridir, ama nesne
olmayan kesinlikle bir hiç değildir; boş ve gayri mevcudiyetiyle insana durmadan
musallat olmaktadır. Bu hiçliği, hiçliğin sınırlarında maddileştirmek, boşluğun
sınırlarında boşluğun filigranını takip etmek, kayıtsızlığın sınırlarında
kayıtsızlığın gizemli kurallarına göre oynamaktadır.

Soyutlama, modern
sanatın büyük bir macerasıdır. Özne, nesnenin parçalanmasıyla, yani nesneyi yok
ederek kendi kayboluş sınırlarına doğru ilerlemektedir. Simülasyon,
tersinmezdir, simülasyonun ötesine geçiş yoktur, artık bir olay bile değildir,
mutlak bayağılık, kültürün tüm formlarını şuursuzca tekrarlanmasıdır. 19. ve
20. yüzyılın bütün ütopyaları hayata geçirilirken gerçekliği gerçeklikten
kovarak insanları anlamdan yoksun bir hipergerçekliğe terk etmiştir. Sonuçta
gerçeklikten ve derinlikten yoksun bir yüzey kalmıştır.

Dünyanın belirsizliği,
akıldışılığını yansıtan eleştirel ayna olmak artık öznenin görevi değil,
öznenin yokluğunun ve şeffaflığının yansıdığı, dünyanın kendisinin ve çevredeki
nesnesel ve yapay dünyanın yansıdığı bir aynadır artık.

Günümüzde her şey
kendini gösterme çabası içindedir. Teknik, endüstriyel her türden yapıntı ifade
edilmek, görülmek, okunmak, kaydedilmek istiyor. Sırf kendi zevkimiz için
okuduğumuzu, fotoğrafını çektiğimizi düşünsek bile aslında nesnenin kendisi
fotoğrafının çekilmesini ve okumamızı istiyor. İnsan bu durumda sadece bir
figüran oluyor. Baudrillard, artık dünyanın kendi tasvirini yansıtan özne
olmadığını, nesnenin özneyi kırılmaya uğrattığını ve tüm teknolojinin
kullanılarak nesnenin kendi varlığını rastlantısal formlarını sinsice
dayattığını ifade etmektedir. Bayağı nesneler, teknolojik nesneler, sanal
nesneler, anlamsız, yanılsamasız, aura’sız, değersiz dünyanın radikal yanılsama
kaybının aynası olan fetiş nesneler olarak görmektedir tıp ki Andy Warhol’un
imgeleri gibi ironik olarak saf nesneler.

Çağdaş sanatın büyük
kısmı, bayağılığa, atıklara, vasatlığa, değer ve ideolojiye el koymak suretiyle
nesnenin kayboluşunu kullanarak büyük eserler vermektedir. Çağdaş sanatın bütün
riyakarlığının da bu olduğunu öne süren Baudrillard hükümsüzlüğe, anlamsızlığa
ve saçmalığa talip olan çağdaş sanatın hükümsüz iken hükümsüz olmak için
çırpınması olarak görüyor.

Kısacası Baudrillard,
sanatla ilgisi olmayan her şeyin sanata, ticari bir işletme gibi, kariyer
fırsatları, karlı bir yatırım olanağı sunan tüketim nesnelerine dönüştüğünü
ifade etmektedir. İnsanlar önüne sunulan kadarıyla yaşıyor hayal etme gücü
sınırları aşmaya bile yetemiyor. Dünyanın oluşumundan bu yana estetiğin var
olduğunu düşünürsek aslında bunun bir yanılsama ayna olduğunu kabul etmekteyiz.
Günümüzde estetiğin, aynanın yok olduğu öznenin gittiği ve nesnenin var olduğu
gerçeği…

Matrix, Inception,
Truman Show gibi filmlerde de dünya aynasını yanılsamasını yutmuş, şeffaflığın
içinde dünyanın olmadığı algısı var yani nesne öznenin yokluğunu dünyanın
kendisinin çevremizdeki nesnesel yansıdığı ayna artık nesne, yapay, sanal ve
ironik…Artık sadece fikrin önemli olduğu bir sanat anlayışı var. Sadece
varoluşumuz gerçek…

Sanata farklı bakış
açısı getiren düşünürün kitabı okunmaya değer. Baudrillard kitabında Françoise
Gaillard ile Andy Warhol üzerine Genevivre Breerette, Catherine Francblin, Ruth
Scheps ile yaptığı söyleşilere de yer vermektedir.

 

 

 

Anahtar Kelimeler

sanat, modern sanat

Kaynakça

• Jean Baudrillard. Sanat Komplosu Yeni Sanat Düzeni ve Çağdaş Estetik 1, İstanbul: İletişim Yayınları 1510, 2018, ISBN-13:978-975-05-0800-4. 98 sayfa