TARİHİ TAŞ KÖPRÜ RESTORASYONLARININ İŞLEYİŞ SÜRECİ İLE İLGİLİ BİR DOKTRİN

Yıl 2025, Cilt: 4 Sayı: 1, 1 - 32, 31.07.2025

Barış Baran

Öz

Taşınmaz kültür varlıklarından olan tarihi köprülerin bakım ve onarımını yapmak veya yaptırmak Karayolları Genel Müdürlüğünün görevlerinden biridir. Tarihi köprüler diğer kültür varlıklarına kıyasla daha özel bir alanda yer almaktadır ve bu alanda uzmanlaşan kişi sayısı da oldukça azdır. Literatür kapsamında bu alanla ilgili ulaşılabilen kaynak sayısı da diğer alanlara kıyasla daha sınırlı sayıdadır. Karayolları Genel Müdürlüğüne atanan ve tarihi köprüler alanında çalışmak üzere ilk defa görevlendirilen mimar ve mühendisler, önceden bilgi ve deneyimlerinin bulunmadığı bir çalışma alanıyla karşılaşmaktadırlar. Bu çalışmada, literatür kaynakları ve saha deneyimlerinden elde edilen veriler doğrultusunda, tarihi köprüler alanında çalışmaya yeni başlayacak kişilerin bilmesi gerektiği düşünülen detayların anlatılması amaçlanmıştır. Öncelikle literatür kapsamında bilinmesi gereken mevzuatlar ve yayınlar kısaca açıklanıp devamında bir tarihi köprünün tescilinin yapılmasından, restorasyon projelerinin ve uygulama çalışmalarının tamamlanmasına kadar her bir aşama detaylarıyla anlatılmaya çalışılmıştır. Tartışma ve sonuç kısmında bu alanda kontrollük yapacak yapı denetim görevlilerinin karşılaşabileceği zorluklar belirlenerek bunlarla ilgili öneriler geliştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kültür Varlıkları , Tarihi köprüler , Taş Köprüler , Restorasyon

A Doctrine on the Operational Process of Restorations of Historic Stone Bridges

Öz

The maintenance and restoration of historic bridges, as part of immovable cultural heritage, is among the responsibilities of the General Directorate of Highways. Historic bridges occupy a more specialized area compared to other cultural heritage assets, and the number of experts in this field is quite limited. The number of accessible resources related to this field in the literature is also limited compared to other areas. Architects and engineers who are appointed to the General Directorate of Highways and assigned to work in the field of historic bridges are confronted with a working area where they lack prior knowledge and experience. This study aims to explain the essential details that newcomers to the field of historic bridges should know, based on literature sources and data obtained from field experiences. First, the relevant regulations and publications that should be known within the literature are briefly explained and then, each stage, from the registration of a historic bridge to the completion of restoration projects and implementation works, is described in detail. In the discussion and conclusion section, the challenges that building inspection officers who will oversee this field may face are identified, and suggestions are provided to address these challenges.

Anahtar Kelimeler

Cultural Heritage , Historic Bridges , Stone Bridges , Restoration

Kaynakça

• Avşin, A., Yılmaz, S., Demirci, H., Öztürk Tokel, Ö., Söyler, H., Yaz, M. ve Turan, G. S. 2019. Tarihi Köprüler (Teknik Şartname, Mevzuat, Envanter, Proje, Bakım ve Onarım). Karayolları Genel Müdürlüğü Matbaası, Ankara.
• Avşin, A. 2020. Tarihi Köprülerin Korunmasında Özgünlük Ölçütünün Değerlendirilmesi. Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı, Ankara, Türkiye, 278 s.
• Council of Europe, 1985. Council of Europe, Convention for the Protection of the Architectural Heritage of Europe (Avrupa Mimari Mirasının Korunması Sözleşmesi). https://rm.coe.int/168007a087 (Erişim Tarihi, 26.12.2024).
• Çulpan, C. 2002. Türk Taş Köprüleri (Ortaçağdan Osmanlı Devri Sonuna Kadar). Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• ICOMOS, 1964. Venedik Tüzüğü. https://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0243603001536681730.pdf (Erişim Tarihi, 26.12.2024).
• ICOMOS, 1994. Nara Özgünlük Belgesi. https://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0756646001536913861.pdf (Erişim Tarihi, 26.12.2024).
• ICOMOS, 2003. Mimari Mirasın Analizi, Korunması ve Strüktürel Restorasyonu İçin İlkeler. https://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0033791001536913477.pdf (Erişim Tarihi, 26.12.2024).
• İK 434, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu İlke Kararı (Karar No: 434), 1996. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, Türkiye. https://teftis.ktb.gov.tr/TR-263741/434-nolu-ilke-karari-koruma-kurullarina-sunulacak-projelerin-hazirlanmasinda-uyulmasi-gereken-hususlar.html (Erişim Tarihi, 26.12.2024).
• İK 658, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu İlke Kararı (Karar No: 658), 1999. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, Türkiye. https://teftis.ktb.gov.tr/TR-263742/658-nolu-ilke-karari-arkeolojik-sitler-koruma-ve-kullanma-kosullari.html (Erişim Tarihi, 26.12.2024).
• İK 660, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu İlke Kararı (Karar No: 660), 1999. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, Türkiye. https://teftis.ktb.gov.tr/TR-263743/660-nolu-ilke-karari-tasinmaz-kultur-varliklarinin-gruplandirilmasi-bakim-ve-onarimlari.html (Erişim Tarihi, 26.12.2024).
• İK 662, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu İlke Kararı (Karar No: 662), 1999. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, Türkiye. https://teftis.ktb.gov.tr/TR-263744/662-nolu-ilke-karari-tescil-kaydi-bulunmayan-tasinmaz-kultur-varligi-ozelligindeki-yapilar-ve-yapi-elemanlari.html (Erişim Tarihi, 26.12.2024).
• İK 665, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu İlke Kararı (Karar No: 665), 1999. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, Türkiye. https://teftis.ktb.gov.tr/TR-263747/665-nolu-ilke-karari-korunmasi-gerekli-tasinmaz-kultur-ve-tabiat-varliklari-ile-koruma-alanlari-ve-sit-alanlari-uzerine-konulacak-herturlu-isikli-ve-isiksiz-tabelalar-ile-cevresinde-yapilacak-donanimlar.html (Erişim Tarihi, 26.12.2024).
• İK 680, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu İlke Kararı (Karar No: 680), 2001. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, Türkiye. https://teftis.ktb.gov.tr/TR-298645/680-nolu-ilke-karari13012015-tarih-ve-373-sayili-ilke-karari-ile-degistirilmistir.html (Erişim Tarihi, 26.12.2024).
• İK 716, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu İlke Kararı (Karar No: 716), 2006. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, Türkiye. https://kvmgm.ktb.gov.tr/TR-44330/ilke-karari--karar-no-716--karar-tarihi-03052006.html (Erişim Tarihi, 26.12.2024).
• İK 36, Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu İlke Kararı (Karar No: 36), 2012. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, Türkiye. https://teftis.ktb.gov.tr/TR-263816/36-nolu-ilke-karari-baraj-alanlarindan-etkilenen-tasinmaz-kultur-varliklarinin-korunmasina-iliskin.html (Erişim Tarihi, 26.12.2024).
• İlter, F. 1978. Osmanlılara Kadar Anadolu Türk Köprüleri. Karayolları Genel Müdürlüğü Matbaası, Ankara.
• KGM, 2023. Tarihi Köprülerin Restorasyon Uygulama Projesinin Hazırlanması ve Restorasyon Uygulama Çalışmalarının Yürütülmesine İlişkin Özel Teknik Şartname. Karayolları Genel Müdürlüğü Matbaası, Ankara.
• KGMHHK, Karayolları Genel Müdürlüğünün Hizmetleri Hakkında Kanun (Kanun No: 6001), 2010. Resmi Gazete, Ankara. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6001.pdf (Erişim Tarihi, 26.12.2024).
• KGTKVSTTHY, Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlıklarının ve Sitlerin Tespit ve Tescili Hakkında Yönetmelik, 2012. Resmi Gazete, Ankara. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/03/20120313-6.htm (Erişim Tarihi, 26.12.2024).
• KİK, Kamu İhale Kanunu (Kanun No: 4734), 2002. Resmi Gazete, Ankara. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=4734&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 (Erişim Tarihi, 26.12.2024).
• KİSK, Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu (Kanun No: 4735), 2002. Resmi Gazete, Ankara. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=4735&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 (Erişim Tarihi, 26.12.2024).
• KK, Kıyı Kanunu (Kanun No: 3621), 1990. Resmi Gazete, Ankara. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=3621&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 (Erişim Tarihi, 26.12.2024).
• KTVKK, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu (Kanun No: 2863), 1983. Resmi Gazete, Ankara. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.2863.pdf (Erişim Tarihi, 26.12.2024).
• Sert, H., Partal, E. M., Demirci, H., Akbulut, T., Avşin, A., Üste Doğan, C., Yılmaz, S., Nas, M., Kasap, F., Turan, G. S. ve Korkmaz, H. İ. 2009. Tarihi Köprüler (Teknik Şartname, Mevzuat, Envanter, Proje, Bakım ve Onarım). Karayolları Genel Müdürlüğü Matbaası, Ankara.
• Tunç, G. 1978. Taş Köprülerimiz. Karayolları Genel Müdürlüğü Matbaası, Ankara.
• UNESCO, 1972. Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme. https://www.unesco.org.tr/Pages/161/177 (Erişim Tarihi, 26.12.2024).