KUTADGU BİLİG’İ “PEK, ÇOK” ANLAMLI SÖZCÜKLER BAKIMINDAN DEĞERLENDİRME*

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 15, 436 - 452, 28.11.2018

İ. Gülsel Sev

https://doi.org/10.33692/avrasyad.510082

Öz

Kutadgu Bilig, 6645 beyit 3000’e yakın sözcük çeşidiyle İslamiyet sonrası
Türkçesinin ilk ve en zengin edebî eserdir. Eserde, bu zengin söz varlığını büyük ölçüde
Türkçe sözcükler oluşturmaktadır. Bu yazıda, Kutadgu Bilig’de “pek, çok” anlamında
kullanılan sözcükler ele alınacaktır. Türkiye Türkçesinde “pek, çok” sözcükleri kullanım
yerine göre sıfat ve zarf görevindedir. Zarfın bir çeşidi olarak azlık çokluk zarfı, sıfatın bir
çeşidi olarak ise belirsizlik sıfatıdır. Azlık çokluk zarfı bir sıfatta, bir zarfta, bir oluş veya
kılışta azlık çokluk gösteren miktar ve derece bildiren zarflardır. Belirsizlik sıfatı ise
kişileri, nesneleri ve diğer kavramları karşılayan adları; sayı, miktar vb. bakımlardan
kabataslak gösteren sıfattır. Kutadgu Bilig’in söz hazinesindeki çeşitlilik çalışmanın
konusunu oluşturan sözcüklerin kullanımında da etkilidir: iđi, keđ, öküş, köp, artuķ, telim,
çoķ gibi. Çok, eserde hapax legomenon (tek kullanımlık) dur. Makalede eserdeki “pek,
çok” anlamlı sözcüklerin hangi sözcük ve sözcük gruplarıyla ne şekilde kalıplaştığı (iđi
yaķşı aymış, iđi eđgü, iđi keđ; kerek keđ…keđ kerek; öküş ögdi, öküş söz, öküş neng;
telim beg, telim türlüg …) çoğu yan yana olacak şekilde aynı dizelerde (iđi keđ, iđi ök
öküş, iđi ök telim, iđi artuķ; keđ artuķ, artuķ telim, artuķ öküş…) nasıl hendiadyoin
oluşturduğu hususları ile anlam ortaklığına rağmen ayrı dizelerdeki (iđi/keđ, iđi(ök)/öküş,
iđi/telim, iđi(ök)/artuķ; artuķ/iđi(ök), artuķ/keđ; köp/çoķ, köp/öküş; telim/öküş; öküş/telim,
öküş/artuķ, öküş/keđ; iđi (ök) öküş/keđ, öküş/artuķ telim) sözcük çeşitliliği ve kullanım
özelliklerine dikkat çekilecektir.

Anahtar Kelimeler

Karahanlı Türkçesi, Kutadgu Bilig, pek/çok, azlık çokluk zarfı, belirsizlik sıfatı

Kaynakça

• AĞCA, Ferruh, (2013), “Eski Türkçe Metinlerde Anlamsal ve Fonksiyonel Açıdan idi ve ige, iye, ie Sözcükleri Üzerine”, Bengü Beläk, Ahmet Bican Ercilasun Armağanı (Editör: Bülent Gül), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara, 65-79.