AHLAT YÖRESİ TAŞ USTALIĞI GELENEĞİNİN SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRAS AÇISINDAN ÖNEMİ VE YAPI USTASI TAHSİN KALENDER

Yıl 2015, Cilt: 3 Sayı: 7, 48 - 80, 15.07.2015

Mahmut Davulcu

https://doi.org/10.33692/avrasyad.509195

Cited By: 2

Öz

Taş malzeme, günümüz Türkiye topraklarında Neolitik dönemden itibaren yapı
faaliyetlerinde kullanılmaya başlanmış olup, XI. yüzyılda Anadolu’ya yerleşen Türkler tarafından
da özellikle anıtsal yapıların inşasında yaygın olarak uygulanmıştır. İşlenmeye müsait taş
malzemenin bolluğu, değişik taş türlerinin mevcudiyeti, geçmiş uygarlıklardan devralınan yapı
teknolojisi ve kadim geleneklerin varlığı Anadolu-Türk mimarisinin büyük ölçüde taşa dayalı bir
mimarlık olarak gelişmesini sağlamıştır.
Türkiye’de taş işçiliğinin en önemli merkezlerinden birisi Ahlat’tır. Doğu Anadolu
Bölgesinde Van gölünün kenarında kurulu bulunan, Bitlis iline bağlı bir ilçe merkezi olan Ahlat,
Ortaçağ’da önemli bir yerleşim alanı olarak karşımıza çıkar. Ahlat’ın taş işçiliği açısından güçlü
bir merkez olmasının en önemli nedeni yakın çevreden kolaylıkla temin edilebilen Ahlat taşının
varlığıdır. Van Gölü havzasında bir çok mimari yapıt Ahlat taşından inşa edilmiş olup, taşın
kullanımı bugün de devam etmektedir.
Ahlat, Ortaçağ’dan itibaren yetiştirdiği sanatkârlarla ün yapmıştır. Mimarlık tarihimiz
açısından önemli yer tutan bir çok eser Ahlatlı mimar ve ustaların eseridir. XVI. yüzyıldan sonra
gerilemeye başlayan ve günümüze mahalli bir karakter taşıyarak da olsa gelmeyi başaran Ahlat
taş ustalığı geleneği modern yapı teknikleri ve malzemelerinin yaygınlaşması, endüstriyel
gelişmeler, taş işçiliğinin geçmişteki fonksiyonunu büyük ölçüde kaybetmesi, göç olgusu ve
sosyo-ekonomik değişim nedeniyle bugün yok olma aşamasına doğru ilerlemektedir. Bununla
birlikte Ahlatlı ustalar mesleklerini tüm olumsuz şartlara rağmen devam ettirmeye çalışmaktadır.
Ahlat taş ustalığı geleneğinin modern zamanlardaki en önemli temsilcisi Tahsin
Kalender’dir. 1928 yılında dünyaya gelen ve 1948 yılından itibaren taş ustalığı ile ilgilenmeye
başlayan Tahsin Kalender meslek hayatı boyunca Ahlat ve çevresinde konut, türbe, okul, cami,
minare gibi farklı yapı tiplerinde 500’ü aşkın eser meydana getirmiştir. Kalender tarafından inşa
edilmiş olan yapılar özenli işçiliği, sağlamlığı ve estetiği ile diğerlerinden kesin olarak
ayrılmaktadır. Kalender “yapı ustası” ya da “taş ustası”ndan ziyade geleneksel mimariyi icra
eden bir “mimar” olarak nitelenebilecek meziyetlere sahiptir. Tahsin Kalender’e ait en önemli
eser Ahlat’ta yer alan Abdurrahman Gazi Türbesidir.
Ahlat’ta 2010 yılı içerisinde gerçekleştirilen saha çalışması sonucunda elde edilen
materyal ve bilgiler ışığında hazırlanan bu makale, Ahlat yöresi taş ustalığı geleneğini somut
olmayan kültürel miras perspektifi doğrultusunda analiz ederek ortaya koymayı ve Yaşayan
İnsan Hazinesi Tahsin Kalender’in bu sanata olan katkılarını anlatmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ahlat, taş ustalığı, halk mimarisi, geleneksel meslek, somut olmayan kültürel miras

Kaynakça

• AFYONCU, Fatma (2001), XVII. Yüzyılda Hassa Mimarları Ocağı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.