TÜRK DESTANLARINDA KADINA YÖNELİK TEMEL TOPLUMSAL CİNSİYET ROLLERİ

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 22, 362 - 370, 15.06.2020

Ülkü Kara

https://doi.org/10.33692/avrasyad.677664

Öz

Tarihin karanlık evrelerinden nispeten bilinen devirlere gelindiğinde anahanlık döneminden ata erkil döneme geçişin yaşandığı ve bu devrin genel itibarla ilk evresini destan devrinin şekillendirdiği ifade edilir. Türk kültürü açısından belirleyici zaman dilimlerinden biri olarak kabul edilecek destan devri kendi koşulları içerisinde kendi sosyal normlarını, sosyo ekonomik, sosyo kültürel ve sosyo politik koşullarını beraberinde geliştirmiş ve şekillendirmiştir. Kendinden önceki binlerce yıllık sürecin izleri olarak kabul edilecek mitik metinlerden izler taşıyan ve geleceğe bu izleri aktaran destanlar kendilerinden sonraki ve önceki dönemin yorumlanmasında temel materyalleri barındırırlar. Bu dönemin en temel unsuru doğal olarak kahraman merkezli bir bakış açısı ve bu çerçevede kozmosun kaosa dönüşmesini engellemek adına kahramanlara verilen görev ve sorumluluklardır. Türk coğrafyasının genişliği ve medeniyet dairesindeki etkileşim öğelerinin farklılığı nedeniyle zaman ve uzam açısından farklılıklar taşıması mümkün olmakla birlikte temel kök değerler açısından destanı oluşturan gerek erkek gerekse kadın kahramanın fonksiyonlarının büyük oranda ayniliği dikkat çekicidir. Milletleşme süreci açısından önemli bir evre olarak kabul edilecek bu dönemde, belirli öz değerler korunmakla birlikte birey ve toplum yaşamında çeşitli farklılıklar doğmuştur. Bu çalışma bu değişimleri ve değişimlerin arka planına yönelik öğeleri belirlemeyi hedeflemektedir. Bu amaçla mitik metinlerden başlanarak, Türk coğrafyasının farklı zaman dilimlerinden ve bölgelerinden ancak büyük oranda tarihsel kronoloji takip edilerek ve sosyo kültürel değişimler vurgulanarak destan merkezinde kadınlara yüklenen temel cinsiyet rollerinin belirlenmesi hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal Cinsiyet, Destan

Kaynakça

• AÇA Mehmet, (2008) Mitten Destana Beden, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, C.I. S.2,s.39-58
• Divanü Lûgat-İt Türk Tercümesi, (Çev.: Besim ATALAY), C.I, s. 474.
• ERGİN, Muharrem, (1994) Dede Korkut Kitabı - I, Ankara, 1994, 116
• GÜVENÇ, Bozkurt. (1979). İnsan ve Kültür, Remzi Kitabevi, 3. Baskı, İstanbul. ÇOBANOĞLU, Özkul. (2012). “Türk Mitolojisinde Al Dini ve Okra İlişkisi”, 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika çalışmaları Kongresi: Tarih ve Medeniyetler Tarihi, Ankara: AYK, C. II, ss. 981-986.
• HANÇA Baki Bora, (2012) “Cañıl Mırza Destanında Kahraman Tipolojisi Açısından Kadın”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XII/2 (Kış 2012), s.499-512
• KARA DÜZGÜN, Ülkü. (2014). Türk Destan Kahramanı – Başkurt Destanlarının Tipolojisi, Kömen Yayınları, Konya.
• KAPLAN, Mehmet “Dede Korkut Kitabında Kadın”, Türkiyat Mecmuası, C. IX,) İstanbul, 1951,
• ÖNCÜL, Kürşat, (2008) “Dede Korkut Hikâyelerinde Savaşçı Kadın Tipi ve Animus Kavramı” Turkısh Studies Internatıonal, C.3, S.2, s. 576-581
• ŞEN, Semra, (2003) “Oğuz Kağan Destanı’nda ve Dede Korkut Hikâyeleri’nde Kadın”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, S.21,
• ULUIŞIK, Yaprak Pelin, (2018) Hakas Destan Dairesinden Bir Kadın Kahraman: Huban Arığ, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, Cilt: 11, Sayı: 24, s. 137-157
• TOGAN, İsenbüke, (1995) “Kanıkey’in Düğünü: Kadın Tarihi Açısından Bir Değerlendirmenin Manas Varyantları ve Dede Korkut Hakkında Düşündürdükleri”, Manas 1000 Bişkek Bildirileri, Ankara, s. 197
• YILDIRIM, Dursun. (1998). “Türk Kahramanlık Destanları”, Türk Bitiği, Akçağ Yayınları, Ankara, 149-157.
• YOLCU, M.A. (2016) “Halk Bilimi Araştırma Kuram ve Yöntemleri”, Halk Bilimi El Kitabı, Ed: Mustafa Aça, Kömen Yayınları, Konya, 225-307.