Bohça Geleneğinden Valiz Kültürüne Bir İnceleme

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 35, 678 - 693, 20.06.2023

Fatma Ateş

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1253399

Cited By: 1

Öz

Türkler tarihin farklı dönemlerinde göçebe hayat tarzını benimsemişlerdir. Göçebe yaşam tarzından sonra zaman içerisinde yerleşik hayata geçmişlerdir. Bu geçiş esnasında eşyalarını, yiyeceklerini ve kıyafetlerini muhafaza etmek için farklı malzemelerden yapılmış eşyalar üretmişlerdir. Bu eşyalar içerisinde kök boyalarla dokunan heybe, çuval, kilim ve bohçalar yer almıştır. Farklı ebat ve renklerde sanatsal olarak oluşturulan bu ürünler zaman içerisinde farklı amaçlarla da kullanılır hale gelmiştir. Bu ürünlerden biri bohçadır. Başlangıçta bohçanın ortaya çıkış amacı insanların kıyafetlerini korumak ve bu kıyafetlerin kirlenmesini önlemek iken daha sonraları bohça; yemek çıkını, başörtüsü gibi farklı gayelerle de kullanılır hale gelmiştir. Teknolojinin gelişmediği dönemlerde kadınların dokuyarak, kanaviçelerle işleyerek oluşturdukları bu sanat, devlet geleneği ile padişah kıyafetlerini saklamak amacına hizmet etmiş, tarihin ileri süreçlerinde de gelin ve damat bohçası geleneği ile günümüze taşınmıştır. Sözlü kültür ürünlerinde de yansımalarını gördüğümüz bohça, kimi zaman kırsal kesimlerin ekonomik ve kültürel düzeylerini yansıtan bir unsur olarak halk kültürüne yer bulmuştur. Bu sözlü kültür ürünlerinde tarlaya veya bahçeye giden kahraman yemek ve ekmeğini dört köşeden oluşan çıkın anlamına gelen bohçaya sardığını söyler. İlmek ilmek dokunan bu el sanatı her bir şekli ile farklı anlam ve mesajları içermesi ile farklı bir sanatın kapılarını aralarken bu çalışmada bohçanın kültürdeki yeri, kullanım alanları ve zaman içerisinde geçirdiği değişim ile aktarılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Bohça, gelin, damat, nişan, kültür.

A Revıew From Bundle Tradıtıon To Suıtcase Culture

Öz

Turks have adopted the nomadic lifestyle in different periods of history. After the nomadic lifestyle, they moved to a settled life in time. During this transition, they produced items made of different materials to preserve their belongings, food and clothing. These items included saddlebags, sacks, rugs and bundles woven with madder. These products, which are artistically created in different sizes and colors, have become used for different purposes over time. One of these products is a bundle. In the beginning, the purpose of the bundle was to protect people's clothes and to prevent these clothes from getting dirty. It has also come to be used for different purposes such as a food box and a headscarf. This art, which was created by women by weaving and embroidering with cross-stitch in the periods when technology was not developing, served the purpose of hiding the sultan's clothes with the state tradition, and has been carried to the present day with the bride and groom's bundle tradition in the advanced processes of history. The bundle, which is also reflected in oral culture products, has sometimes found a place in folk culture as an element that reflects the economic and cultural levels of rural areas. In these oral culture products, the hero who goes to the field or garden says that he wraps his food and bread in a bundle, which means a bundle consisting of four corners. While this handicraft, which is woven by knots, opens the doors of a different art, with each form containing different meanings and messages, in this study, the place of the bundle in culture, its usage areas and the change it has undergone over time has been conveyed.

Anahtar Kelimeler

Bohça, gelin, damat, nişan, kültür.

Kaynakça

• [Altay, Fikret 1979. Kaftanlar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Altun, Gülizar. 2006. “Muğla İlinde Bulunan El İşlemeleri (19-20. Yüzyıl)”. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, (www.sozluk.gov.tr)
• Atila, Derya. 2009. “İç Anadolu Bölgesi Nevşehir İl Müzesinde Bulunan El Sanatları Örnekleri Üzerine Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Bakırcı, Nedim. 2006. Niğde Masalları (Araştırma-İnceleme-Metin). Niğde: Niğde Yüksek Öğretim Vakfı Yayınları, Niğde.
• Çağbayır, Yaşar. 2007. Ötüken Türkçe Sözlük. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Emiroğlu, İzlem. 2010. “Konya’da Hamam Kültürü ve Kullanım Eşyaları”. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Ercilasun, Ahmet Bican, Ziyat Akkoyunlu. 2015. Dîvânu Lugâti’t- Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Görünür, Leyla, Semra Ögel. 2006. “Osmanlı Kaftanları ile Entarinin Farkları ve Kullanılışları”, İTÜ Dergisi/b, Sosyal Bilimler, Cilt:3, Sayı:1: 59-68.
• Gözükızıl, Ömer. 2013. Çanakkale Halk Kültürü I (Nazım). Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayınları.
• Gülensoy, Tuncer. 2011. Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözlüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Güney, Eflatun Cem. 1997. Masallar. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kaplan, Yunus. 2010. “Türk Hamam Kültürünün Divan Şiirine Yansımaları”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED), 44: 131-155.
• Ok, Meltem. 2015. “Tasarım ve Süsleme Ögeleriyle Topkapı Sarayı Padişah Kaftanları”, Akdeniz Sanat Dergisi, Cilt 8, Sayı 16: 70-85.
• Onuk, Taciser, Hülya Çerçioğlu. 1997. “Geçmişten Günümüze Çevreler”, Kültür ve Sanat, Sayı (34): 43-47.
• Subaşı, Ebru. 2018. “Sivas Düğünlerinde Gelin Hamamına Gelin Bohçası Hazırlama Geleneği”, Arış Halı, Dokuma ve İşleme Sanatları Dergisi, Sayı 13: 37-45.
• Tezel, Naki. 2009. Türk Masalları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Ther, Ulla. 1993. Türk İşlemeleri - Osmanlı Saray İşlemelerinden Anadolu Çeyiz Sandıklarına. İstanbul: Yeni Çığır Kitabevi.
• TDK, 2009. Türkiye Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. Ankara Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Töret, Aslı Büyükokutan. 2022. “Kent Kökenli Eğlenceler Bağlamında Gelin Hamamlarına Taşınan Kadın Günleri: Lidya Park Termal Otel Örneği”, Türk Kültürü, C. 15, S. 2, s99-115).
• Uğurlu, Mısra. 2018. “Adana Mani Söyleme Geleneği ve Adana’da Söylenen Maniler (Derleme/İnceleme)”. Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Uyumaz, Emine. 2020. “XII-XIII. Yüzyıllarda Anadolu’daki Düğün Törenlerine Bir Bakış”, Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 5, Sayı 5: 25-36.
• Yücel, İbrahim Etem. 2011. “Tavşanlı’da Eski Türk İnançlarının İzleri”. Yüksek Lisans Tezi, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.[