LONDRA BÜYÜKELÇİSİ RÜSTEM PAŞA’NIN İNGİLİZ-ERMENİ İLİŞKİLERİNİ TAKİBİ (1885-1895)

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 42, 163 - 185

Serap Taştekin

https://doi.org/10.33692/avrasyad.1577778

Öz

II. Abdülhamit dönemi diplomasisinin önemli isimlerinden biri olan İtalyan asıllı Rüstem Paşa, Londra’da Büyükelçi olarak görev yaptığı on yıllık sürede Ermeni komite, dernek ve basın faaliyetlerini yakından takip etmiş, Osmanlı Devleti ve İngiltere arasında bu konuda yaşanan gelişmelerde etkin bir rol üstlenmiştir. İngiltere hükümeti, parlamento üyeleri ve muhalefetteki siyasetçilerle daima irtibat halinde olan Rüstem Paşa, Hariciye Nezareti’ne sık sık rapor vermek suretiyle Londra’da Ermeniler ile ilgili Osmanlı Devleti aleyhine sürdürülen faaliyetleri önlemeye çalışmıştır. Rüstem Paşa, komite çalışmalarının yanı sıra İngiltere’de meskûn Ermenilerin sosyal ve siyasi faaliyetleri ile ilgili takipte bulunmuş; bunların özellikleri ve Osmanlı Devleti’ni hedef aldığını tespit ettiklerini hem İngiltere Hükümeti hem de Hariciye Nezareti’ne düzenli raporlar halinde sunmuştur. Osmanlı Devleti aleyhinde yapılan yayınları da takibe alan Rüstem Paşa, İngiliz gazetelerinde çıkan aleyhte haberleri Hariciye Nezareti’ne raporlamış, bunların yayımlanmasına engel olmaya çalışmıştır. İngiltere’den Ermenilere yapılan silah yardımı konusunda da Rüstem Paşa’nın takibi dikkat çekicidir. Rüstem Paşa, Ermenilerin William Gladstone taraftarlarıyla irtibat halinde olduklarını bilmesine rağmen, bu kişiler İngiliz hükümeti tarafından korundukları için araştırmaları sonuçsuz kalsa da her türlü gelişmeyi Hariciye Nezareti’ne bildirmiştir. Sultan II. Abdülhamid’in İngiltere ile ilişkilere önem verdiği kritik bir dönemde Londra Büyükelçisi olarak görev alan Rüstem Paşa, Ermeni-İngiliz ilişkilerinde kişisel değerlendirmeleriyle Osmanlı Devleti’nin çıkarlarını ve Avrupa’daki imajını koruyucu rol oynamıştır.

Anahtar Kelimeler

Rüstem Paşa, Ermeni Meselesi, İngiltere, Diplomasi, II.Abdülhamit

THE OVERSIGHT OF ENGLISH-ARMENIAN RELATIONS BY THE LONDON AMBASSADOR RUSTEM PASHA (1885-1895)

Öz

Rüstem Pasha, one of the leading figures during the diplomacy of Abdulhamid II and of Italian origin, closely followed the activities of Armenian committees, associations and the press during the ten years he served as Ambassador in London, and played an active role in the developments between the Ottoman Empire and England on this issue. Always in contact with the British government, members of parliament and opposition politicians, Rüstem Pasha tried to prevent the activities carried out against the Ottoman Empire in London by frequently reporting to the Ministry of Foreign Affairs. In addition to his committee work, Rüstem Pasha oversight of the social and political activities of Armenians living in England; he prepared regular reports to both the British Government and the Ministry of Foreign Affairs and presented his assessments of their characteristics and the fact that they targeted the Ottoman Empire. Rüstem Pasha, who also pursued the publications against the Ottoman Empire, reported the negative news in British newspapers to the Ministry of Foreign Affairs and tried to prevent their publication. Rüstem Pasha’s oversight of on the issue of arms aid from England to the Armenians is also noteworthy. Although Rüstem Pasha knew that the Armenians were in contact with William Gladstone supporters, he reported all developments to the Foreign Ministry, although his investigations were inconclusive because these people were protected by the English government. Rüstem Pasha, who served as the London Ambassador during a critical period when Sultan Abdulhamid II attached importance to relations with England, played a protective role in the interests of the Ottoman Empire with his personal evaluations as well as his close follow-up of Armenian-English relations.

Anahtar Kelimeler

Rustem Pasha, Armenian Question, England, Diplomacy, Abdulhamid II

Kaynakça

• Bağçeci, Yahya. 2013a “İngiltere Başbakanı Lord Salisbury ve Ermeni Meselesi”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:1, Sayı 35, ss. 190-208.
• ______________. 2013b. İngiltere'de Ermeni Propagandası, İstanbul: Yalın Yayınları, 137-160.
• Başak, Tolga. 2008. İngiltere’nin Ermeni Politikası (1830-1923). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Bülbül, İsmail. 2021. “Osmanlı Belgelerine Göre Rus Nihilistler”, RUSAD 5, 35-58, doi: http://dx.doi.org/10.48068/rusad.893712
• Cırık, Bülent. 2021. “Sultan II. Abdülhamid’e Ermeni Komiteleri ve Faaliyetleriyle İlgili Sunulan Bir Fezleke (1895)”, Gazi Akademik Bakış, Cilt 15, Sayı 29, 19-38.
• Çeken, Batuhan. 2022. “1894 Sason İsyanı’nın İngiliz Basınına Yansımaları”, OTAM, Sayı 51, 75-98.
• Erim, Nihat. 1953. Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri Cilt I, Osmanlı İmparatorluğu Andlaşmaları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Güllü, Ramazan Erhan. 2013. Ermeni Sorununun Ortaya Çıkış ve Gelişim Sürecinde İstanbul Ermeni Patrikhanesi’nin Tutumu (1878-1923). Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gülmez, Nurettin. 2006. “Tahkik Heyeti Raporlarına Göre 1894 Sason İsyanı”, Belleten, 70, 695-742.
• Gürün, Kamuran. 1983. Ermeni Dosyası, 3. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• İskefiyeli, Zeynep, 2007. “Ermeni Kimliğinin Oluşumunda Din Faktörü: Hıristiyanlık, Kilise ve Misyonerler”, Akademik İncelemeler Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 1, 231-255.
• _________________ 2008. Ermeni Meselesi Çerçevesinde 1893 Ankara Mahkemelerinin Yeri ve Önemi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, Sakarya.
• _________________2017. Bağımsız Ermenistan Yolunda Vazgeçilmez Bir Unsur Olan Silahlahma (1890-1895) 2, Vakanüvis Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı 2, ss. 92-118.
• Karal, E. Ziya. 2011. Osmanlı Tarihi, VIII. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Karacakaya, Recep. 2001. Kaynakçalı Ermeni Kronolojisi (1878-1923), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın No: 52.
• __________________2003. “İngiltere’de Ermeni Propagandası ve Osmanlı Devleti’nin Buna Karşı Aldığı Önlemler (1878-1900), Ermeni Araştırmaları, Sayı 11/Sonbahar.
• Malhut, Mustafa. 2022. “Ermeni Meselesi’nin Uluslararasılaşması ve İngiltere”, Ermeni Araştırmaları, Sayı 71, 89-11.
• Maden, Fahri. 2013. “Büyük Güçlerin Berlin Antlaşması’nın Uygulanmasına Yönelik Baskıları”, History Studies, V.5, I.1, 267-286.
• Münir Süreyya 2001. Ermeni Meselesinin Siyasi Tarihçesi, TC. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın No: 53.
• Özbey, Ali Ulvi.2018. “Ermeni Meselesinde Batılıların ve Batılı Misyonerlerin Etkisi”, Ermeni Araştırmaları, Sayı 60, 175-202.