MİLLÎ UYANIŞ DÖNEMİ ÖZBEK ŞİİRİNDE MİLLET RUHUNUN BETİMLENMESİ

Yıl 2021, Sayı: 106, 96 - 111, 30.06.2021

Nadira Halikova

Öz

Edebiyat giderek sosyal hayata yaklaştıkça, geleneksel türler biçimlerini korurken, “merdikarlık” (yevmiyeci işçi) şiirinin içindekileri değişti; manevi-mistik ve romantik motiflerin yerini sosyopolitik motifler, sembolik görüntülerin yerini gerçek bir kişinin görüntüleri aldı. Merdikarlık olaylarına adanan şiir, şairin sübjektif duygularını acıma düzeyine çıkaran acı ve kin, ironi ve öfkenin yanı sıra o dönemin toplumsal sorunlarını, halkın en derin düşüncelerini de yansıtmıştır. Merdikarlık şiirinde gerçekçi görüntü esas olarak olay, prototip, pathos'ta yansıtılır. Özellikle, 1916 ayaklanmasının trajedileri, insanların cephe arkasında çalışmaya gönderilmeleri, sürgündeki yaşamın acıları, olaylarının sanatsal yorumunun örnekleridir. Nikolai, Rasputin, Ivanov, Mochalov gibi görünüşler prototipleri ve davranışları tasvir eder. Yazarların ulusal kurtuluş hareketiyle ilişkili estetik ideallerini yansıtan ideolojik ve duygusal imaj, gerçekçi bir pathos yarattı. Merdikarlık şiirinin gerçekçi pathos içindeki ifadesi, özellikle Sidki'nin eserinde canlı bir şekilde tezahür etti. "Rus Devrimi" şiirindeki trajik, hicivli, eleştirel pathos’ta bu fikri destekler.

Anahtar Kelimeler

Geleneksel Biçim, Geleneksel Tür, Aruz Vezni (Ölçüsü), Parmak Şiir Sistemi, Merdikarlık Şiirleri, Nekaretli Şiir, Novatorluk, “Aralık Vezin”, Pafos, Prototip, Real Yaklaşım, Ritmika

Depicting the National Spirit in Uzbek Poetry of the National Awakening Period

Öz

As literature increasingly approached public life, the content of the poetry of mardikery changed, while retaining the forms of traditional genres; spiritual-mystical and romantic motives were replaced by socio-political motives, symbolic images were replaced by images of a real person. Poetry dedicated to the events of mardikery reflected the social problems of that time, the innermost thoughts of the people, as well as pain and hatred, irony and anger, which raised the poet's subjective feeling to the level of pathos. In the poetry of mardikery, the realistic image is reflected mainly in the event, prototype, pathos. In particular, the tragedies of the 1916 uprising, being sent to work behind the front, the suffering of life in exile are examples of an artistic interpretation of the event, and such images as Nikolai, Rasputin, Ivanov, Mochalov depict prototypes and their behavior. The ideological and emotional image reflecting the authors' aesthetic ideals associated with the national liberation movement created a realistic pathos. The expression of the poetry of mardikery in realistic pathos was especially vividly manifested in the work of Sidki. The tragic, satirical, critical pathos in the poem "Russian Revolution" also confirms this idea.

Anahtar Kelimeler

Traditional Form, Traditional Genre, Aruz, Barmok System, Poetry Of Mardikery, Poem With Choruses, Innovation, “Intermediate” Metric, Pathos, Prototype, Realistic Approach, Rhythm

Изображение духа нации в узбекской поэзии периода национального пробуждения

Öz

По мере того, как литература все более приближалась к общественной жизни, в поэзии мардикёрства содержание менялось, сохраняя при этом формы традиционных жанров; на смену духовно-мистическим и романтическим мотивам пришли социально-политические мотивы, на смену символическим изображениям пришли изображения реального человека. Поэзия, посвященная событиям мардикёрства, отразила социальные проблемы того времени, сокровенные мысли народа, а также боль и ненависть, иронию и гнев, которые подняли субъективное чувство поэта до уровня пафоса. В поэзии мардикёрства реалистический образ отражается главным образом в событии, прототипе, пафосе. В частности, трагедии восстания 1916 года, отправка на работу за фронтом, страдания жизни в высылке - примеры художественной интерпретации события, а такие образы, как Николай, Распутин, Иванов, Мочалов, изображают прототипы и их поведение. Идеологически-эмоциональный образ, отражающий эстетические идеалы авторов, связанные с национально-освободительным движением, создавал реалистический пафос. Выражение поэзии мардикёрства в реалистическом пафосе особенно ярко проявилось в творчестве Сидки. Трагический, сатирический, критический пафос в поэме «Русская революция» также подтверждает эту мысль.

Anahtar Kelimeler

Традиционная форма, Традиционный жанр, Аруз, Система бармок, Поэзия мардикёрства, Стихотворение с припевами, Новаторство, «Промежуточная» метрика, Пафос, Прототип, Реалистический подход, Ритм

Ұлттық ояну кезеңіндегі өзбек поэзиясында ұлт рухының бейнеленуі

Öz

Әдебиет қоғамдық өмірге жақындаған сайын мазмұны өзгереді, ал еңбек поэзиясында дәстүрлі жанрлар қалыптасты; құдайлық және романтикалық мотивтер қоғамдық-саяси мотивтермен, символдық образдар нақты адам образымен алмастырылды. Еңбек оқиғаларына арналған поэзияда сол кездегі әлеуметтік мәселелер, ұлттың жасырын ойлары көрініс тапты, сонымен бірге азап пен өшпенділік, ирония мен ашулану ақынның субъективті сезімін пафос деңгейіне көтерді. Еңбек поэзиясында реалистік бейне негізінен оқиғада, прототипте және пафоста көрінеді. Атап айтқанда, 1916 жылғы көтерілістің трагедиялары, еңбекке жіберу, айдаудағы өмір азаптары оқиғаны көркем түсіндірудің мысалдары болса, Николай, Распутин, Иванов, Мочалов сияқты образдарда прототиптер мен олардың мінез-құлқы бейнеленген. Суретшілердің ұлт-азаттыққа байланысты эстетикалық мұраттарын бейнелейтін идеялық-эмоционалды бейне реалистік пафос тудырды. Еңбек поэзиясының реалистік пафоспен көрінуі әсіресе Сидкинің шығармашылығынан айқын көрінді. Ақынның «Орыс төңкерісі» эпопеясының трагедиялық, сатиралық, сыни пафосы да осы ойды растайды.

Anahtar Kelimeler

Дәстүрлі форма, Дәстүрлі жанр, Аруз, Саусақ жүйесі, Еңбек поэзиясы, Қайырмасы бар өлең, Жаңашылдық, «Аралық салмақ», Пафос, Прототип, Реалистік көзқарас, Ырғақ

Kaynakça

• 1. Jalolov A. Ўzbek marifatparvar-demokratik adabiёti. – Toşkent: Fan, 1978. – 168 b.
• 2. Boltaboev Ҳ. Fitrat va jadidchilik. İlmii-tadqiqii maqolalar. – Toşkent: Millii kutubhona, 2007. – 286 b.
• 3. Qosimov B. Millii uiğoniş: jasorat, marifat, fidoiilik. – Toşkent: Manaviяt, 2002. – 400 b.
• 4. Millii uiğoniş davri ўzbek adabiёti / B.Qosimov, Ş.supov, U.Dolimov va b. – Toşkent: Manaviяt, 2004. – 464 b.
• 5. Akbarov Abduraҳmon ҳoji Toşkandii. Vatanga hidmat. – Toşkent: Erşod kut-si, 1917. – 24 b.
• 6. Mulla Murtazo bin İsmoiljon. Vatan hizmati. – Toşkent, 1917. – 12 b.
• 7. Tirik satrlar. Tanlangan şerlar. Tўplovchi M. Zokirov. – Toşkent: Badiii adabiёt, 1968. – 480 b.
• 8. Sarimsoqov B. Badiiilik asoslari va mezonlari. – Toşkent: Fan, 2004. – 128 b.
• 9. Karimov E. Razvitie realizma v uzbekskoi literature. – Taşkent: Fan, 1975. – 192 s.
• 10. Hondailiqii Sidqii. Rusiя inqilobi. – Toşkent: Ravnaq kut-si, 1917. – 48 b.
• 11. Dokumenty stavki E.İ.Pugachёva, povstancheskih vlastei i uchrejdenii. 1773-1774 gg. – M.: Nauka, 1975. – S. 23.
• 12. Rudneva E.G. Pafos hudojestvennogo proizvedeniя (iz istorii problemy). – M.: Moskovskii universitet, 1977. – 164 s.
• 13. Julqunboi. Mochalov // Qizil bairoq, 1922, 26 avgust. - № 212.
• 14. Turkiston chor Rossiяsi mustamlakachiligi davrida. Ўzbekistonning яngi tarihi. Birinchi kitob. – Toşkent: Şarq, 2000. – 464 b.
• 15. Kastelskaя Z.D. Osnovnye predposylki vosstaniя 1916 goda v Uzbekistane. – M.: Nauka, 1972. – 146 c.
• 16. Asilov A. Şoir Sidqii Hondailiqii ҳaёtidan lavҳalar // Şarq lduzi. – Toşkent, 1979. - № 6.
• 17. Soliҳov T. Millii adabiёtlarda sosialistik realizm metodining şakllanişiga doir / Adabiёtimizning яrim asri. – Toşkent: Adabiёt va sanat, 1975.
• 18. Gulяev N.A. Teoriя literatury. – M.: Vysşaя şkola, 1985. – 272 s.
• 19. Ўzbek adabiёti. Tўrt tomlikka ilova. Beşinchi tom. İkkinchi kitob. – Toşkent: Badiii adabiёt, 1968. – 352 b.