KAZAK TÜRKÇESİNDE RENKLERiN HASTALIK ADLARI İLE KULLANIMI

Yıl 2020, Sayı: 103, 22 - 35, 26.10.2020

T. Akduruş

Öz

Türk dilinin zengin söz varlığı içerisinde renk adlarının ayrı bir yeri vardır. Renkler, dilin canlı anlatımına en güzel örnekleri sunmaktadır. Kazak Türkçesinde renklerin sembolik anlamları, deyimler, atasözleri, bitki, hayvan, doğa olayları ve hastalık adı gibi başlıklarda kullanımı renklerin söz varlığı üzerinde geniş bir kullanım sahası olduğunu, canlı örnekler oluşturduğunu ve söz varlığına önemli ölçüde katkılar sunduğunu göstermektedir. Bu makale, Kazak Türkçesindeki renklerin hastalık adlarıyla kullanımını konu edinmektedir. Makaleye kaynaklık eden malzemeler Kazak Türkçesinin en kapsamlı söz varlığını ihtiva eden 15 ciltlik Kazak Ädebi Tiliniñ Sözdigi adlı eserin taranması yoluyla elde edilmiştir. Sözü edilen malzemeler tarama işleminden sonra tasnif ve incelemeye tabi tutulmuş ve daha sonra renklerin hastalıklara göre dağılımı sayısal verilerle gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Renk Adları, Hastalık Adları, Kazak Türkçesi, Türk Dili

Using Colors with Disease Names in Kazakh Turkish

Öz

Color names have a special place in the rich vocabulary of the Turkish language. Colors offer the best examples of the lively expression of language. In Kazakh Turkish, the symbolic meanings of colors, idioms, proverbs, plant, animal, natural events and disease names show that colors have a wide area of use on vocabulary, create vivid examples and contribute significantly to vocabulary. This article focuses on the use of colors in Kazakh Turkish with disease names. The materials referring to the article were obtained by scanning the 15-volume Kazak Ädebi Tiliniñ Sözdigi, which contains the most comprehensive lexicon of Kazakh Turkish. The mentioned materials were subjected to classification and examination after the scanning process and then the distribution of colors according to the diseases was shown with numerical data.

Anahtar Kelimeler

Color Names, Disease Names, Kazakh Turkish, Turkish Language

Использование цветов в названиях болезней в казахском языке

Öz

Названия цветов занимают особое место в богатой лексике тюркских языков. Цвета – лучшие примеры живого выражения языка. Символические значения цветов, использование цветов во фразеологизмах, в пословицах, в названиях растений, животных, природных явлений и в названиях болезней показывают, что цвета имеют широкую область использования, а также создают яркую образность и вносят значительный вклад в словарный запас казахского языка. Данная статья посвящена использованию цветов в названиях болезней в казахском языке. Исходные материалы для статьи были получены при анализе 15-томного словаря казахского литературного языка, который содержит наиболее полный запас слов. Указанные материалы были подвергнуты классификации и исследованию после процесса сканирования, также распределение цветов по заболеваниям показано с числовыми данными.

Anahtar Kelimeler

Названия цветов, Названия болезней, Казахский язык, Турецкий язык

Қазақ тіліндегі түс атауларының ауру атауларында қолданылуы

Öz

Түркі тілдерінің бай сөздік қорында түс атауларының алатын орны ерекше. Түс атаулары ойдың эмоциональды түрде жеткізілуінде ең тамаша үлгілер ұсынады. Қазақ тілінде түстердің символикалық қолданыстарда, тұрақты тіркестерде, мақал-мәтелдерде, сондай-ақ өсімдіктерге, жануарларға, табиғат құбылыстарына, ауру түрлеріне байланысты атауларда қолданылуы кең қолданысқа ие екенін, көркем қолданыстар құрайтынын және сөздік қорға айтарлықтай үлес қосатынын көрсетеді. Бұл мақалада қазақ тіліндегі түс атауларының ауру атауларының құрамында қолданылуы қарастырылады. Мақалада қарастырылатын мысалдар қазақ тілінің бай сөздік қоры қамтылған 15 томдық «Қазақ әдеби тілінің сөздігі» атты еңбектен алынған. Бұл мысалдар сұрыпталған соң жеке топтарға бөлінді және талдау жүргізілді. Сонымен бірге түр-түс атауларының ауру атауларында қолданылу ерекшелігіне байланысты статистикалық мәлімет беріледі.

Anahtar Kelimeler

Түс атаулары, Ауру атаулары, Қазақ тілі, Түрік тілі

Kaynakça

• 1. Aksan, D. Türkçenin Söz Varlığı, 3. bs., Engin Yayınevi, Ankara: 2004.
• 2. Aksan, D. Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dil Bilim, Levent Ofs., Ankara: 1995.
• 3. Tursun, F. K., “Türk Ata Sözlerinde Renkler” Renk Kitabı (Editör: E. G. Naskali), Kitabevi, İstanbul: 2017.
• 4. Ana Britannica, Ana Yayıncılık, I–XXXII. İstanbul: 1993.
• 5. Bayraktar, N., “Türkçede Renk Adlarıyla Özel Ad Yapımı”. Journal of Language and Linguistic Studies, 9(2), 95–114, 2013.
• 6. Meskhidze, M., Türkiye ve Kırgız Türkçelerinde Renk İsimleri İçeren Deyimler. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara: 2006.
• 7. Eminoğlu, H., Türkçede Renkler Sözlüğü. Ankara: Gazi Kitabevi, 2014.
• 8. Genç, R., Türk İnanışları ile Milli Geleneklerinde Renkler ve Sarı, Kırmızı, Yeşil. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2009.
• 9. Bayraktar, N., “Renk Adlarının Türkçenin Söz Varlığına Katkıları”. VIII. Uluslararası KIBATEK Edebiyat Şöleni. Çanakkale: 2003.
• 10. Kaydarov, Ä.,T.,Ömirbekov, B., Ahtamberdiyeva, Z.T., Sırga Tolı Tür men Tüs. Almatı: 1986.
• 11. Gusmanova, A. K., Jasıl/Zelenıy/Green Tür-Tüs Atawlarınıñ Kognitivti Semantikası. Almatı, El-Farabi Üniversitesi, Bitirme Tezi, 2016.
• 12. Küçük, S., “Tarihî Türk Lehçelerinde Renk Adlandırmaları”. Turkish Studies. 5(1), 556–577, 2010.
• 13. Baytursınulı Atındaġı Til Bilim İnstitutı, Ḳazaḳ Ädebi Tiliniñ Sözdigi I–XV, Almatı: 2011.
• 14. Türk Dil Kurumu., Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları, 2011.
• 15. Iskakov, A., Kazırgı Kazak Tili (Morfologiya), Almatı: Mektep Baspası, 1974.
• 16. Doğan, A.,T., “Türklerin Dünyasından Uzaklaşan Türkçe Tıp Terimleri: Eski Anadolu Türkçesinden Türkiye Türkçesine” SUTAD. Güz (42): 37–57, 2017.
• 17. Aksan, D., Anlambilim Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi, Ankara: 2009.
• 18. Yakıncı, C., Sis, N., “Hastalık ve Hastalık Belirtilerine Dair Adlandırmalar” Türk Dili. CX (775), 63–66, 2016.