ÇİNCEDEKİ TARİHÎ ŞİİRLERDE GEÇEN DOĞU TÜRKİSTAN’IN TARİHÎ YER ADLARI ÜZERİNE

Yıl 2020, Sayı: 103, 59 - 79, 26.10.2020

Z. Abdureşit

Öz

Çin’in klasik edebiyatında Doğu Türkistan’ın yer adlarının bulunduğu çok sayıda şiirler yer almaktadır. Bu makalede Çincedeki tarihî şiirlerde Doğu Türkistan’ın “Tanrıdağ”, “Altay”, “Küsen”, “Kroren” gibi tarihî yer adlarından bahsedildiği tespit edilen şiirler ele alınmıştır. Çin’in tarihî şiirlerinde Doğu Türkistan’ın yer adlarının bulunması Uygur tarihçi Turgun Almas’ın söylediği gibi, Cungar ve Tarım havzasının asli sakinlerinin Uygurlar olduğunun filolojik yönden ispatıdır. Eğer bu bölgelerde yaşayan halk Uygurlar değil de başka dilde konuşan halklar olsaydı, o zaman bu göllerin, dağların, yerlerin ve nehirlerin isimleri Uygur Türkçesiyle “Tanrıdağ”, “Altay”, “Küsen”, “Kroren” diye adlandırılmazdı. Çin’in tarihî şiirlerinde Doğu Türkistan’ın yer adlarının kaydedilmesi filolojik yönden de bir başka önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Doğu Türkistan, Uygurlar, Çincedeki Tarihî Şiirleri, Tarihî Yer Adları

On the Hıstorıcal Place Names of East Turkıstan Passed ın Hıstorıcal Poems ın Chınese

Öz

There are many poems recorded East Turkestan’s place names in Chinese history poems,. In this article, poems in which the historical place names of East Turkistan, such as “Tanridag”, “Altay”, “Küsen” and “Kroran” are mentioned in Chinese historical poems are discussed. By examining the place names of East Turkestan in the historical poems of China, as Uyghur historian Turgun Almas said, these place names are philological proof that the original inhabitants of the Cungar and Tarim basin are Uyghurs. If the people living in these regions were not Uyghurs, but the people who spoke in another language, then the names of these lakes, mountains, places and rivers would not be called “Tanritag”, “Altay”, “Küsen”, “Kroran” in Uyghur Turkish. The recording of the place names of East Turkistan in the historical poems of China is another philological advantage.

Anahtar Kelimeler

East Turkestan, Uyghurs, Historical poems of China, Historical name of Places

Об исторических топонимах Восточного Туркестана в китайской исторической поэзии

Öz

В китайской классической литературе имеется большое количество стихотворений с топонимами Восточного Туркестана. В данной статье обсуждаются исторические стихи на китайском языке, в которых упоминаются исторические топонимы Восточного Туркестана, такие как «Танрыдаг», «Алтай», «Кусен» и «Крорен». По мнению уйгурского ученого Тургун Алмаса, присутствие топонимов Восточного Туркестана в китайской исторической поэзии является филологическим доказательством того, что коренные жители Джунгарского и Таримского районов были уйгурами. Если бы люди, жившие в этих регионах, были не уйгурами, а носителями другого языка, то названия этих озер, гор, местностей и рек не звучали бы как «Танрыдаг», «Алтай», «Кусен», «Крорен» на уйгурском языке. Также значимость топонимов Восточного Туркестана в китайских исторических стихотворениях высока с точки зрения филологии.

Anahtar Kelimeler

Восточный Туркестан, Уйгуры, Исторические стихи на китайском языке, Исторические названия местностей

Қытайдың тарихи өлеңдерінде кездесетін Шығыс Түркістандағы жер атаулары жөнінде

Öz

Қытайдың классикалық әдебиетінде Шығыс Түркістан аймағына тиесілі жер атаулары кездесетін көптеген өлең-жырлар бар. Бұл мақалада Қытайдың тарихи өлеңдерінде кездесетін Шығыс Түркістанның «Тәңіртау», «Алтай», «Күсен», «Крорен» секілді тарихи жер атаулары қарастырылады. Шығыс Түркістанның мұндай жер атауларының Қытайдың тарихи өлеңдерінде кездесуі ұйғыр тарихшысы Тұрғұн Алмас айтқандай, Жоңғар және Тарым аймағының негізгі тұрғындарының ұйғырлар болғанының тілдік дәлелі болып табылады. Егер бұл аймақтарда өмір сүретін халық ұйғырлар емес, басқа тілде сөйлейтін халық болса бұл көлдердің, таулардың және өзендердің аттары ұйғыр тіліндегідей «Тәңіртау», «Алтай», «Күсен», «Крорен» деп аталмас еді. Сондықтан Қытайдың тарихи өлеңдерінде қолданылған жер атауларының филологиялық жақтан да маңызды өте зор болып саналады.

Anahtar Kelimeler

Шығыс Түркістан, ұйғырлар, Қытайдың тарихи өлеңдері, Тарихи жер атаулары

Kaynakça

• 1. Almas, T., Uygurlar, Selenge Yay, İstanbul 2013.
• 2. Arslan, M., Öger, A. Uygur Türklerinde Bazı Çalgılar ve Çin Kültürüne Etkisi, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, c.VIII, S.14, 2008, s. 9–16.
• 3. Eberhard, W., Çin Tarihi, Kuban Matbaacılık Yayıncılık, Ankara 2019.
• 4. Ekrem, E., Hsün-Tsang Seyahatnamesi, Hacettepe Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara 2004.
• 5. Ekrem, E., Kao-ch’ang Devleti: Kuruluşu ve Yıkılışı, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.7, 2007, s. 5–32.
• 6. Havazi, Y., Tang Devri Şiirliridin, Milletler Neşiriyati, Beijing 1984.
• 7. Klyaştornıy, S. G., History of Civilization of Central Asia. The Second Türk Empire vol. III, UNESCO Publishing, 1996, ch. 14, pt. 2, s. 335–347.
• 8. Tanrıdağlı, F., İpek Yolu- Kuşak ve Yol Güzergâhındaki Yer Adlarının Çinceleştirilmesi, Türk Yurdu, C. 40(72), S. 389, 2020, s. 20–23.
• 9. Togan, İ., Kara, G., Baysal, C., Çin Kaynaklarında Türkler Eski T’ang Tarihi (Chiu T’ang-shu), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2020.
• 10. Tohti, L., Uygur Referans Grameri. Çin Sosyal Bilimler Akademisi Yayınları, Pekin 2013.
• 11. Yıldırım, K., Doğu Türkistan’ın Tarihi Coğrafyası, Ötüken Neşriyat A.Ş, İstanbul 2013.