İNSANLIK İLMİNİN MENŞEİ ÜZERİNE

Yıl 2020, Sayı: 103, 117 - 126, 26.10.2020

M. Alıpkhan

Öz

İnsanlık, insanoğlunun eylemlerinin ele alındığı en değerli ve en önemli konularından biridir. İnsanlıkla hakkındaki düşünceleri tarihi Aristo’ya kadar uzanır. Aristo’nun kanaatince insanlığın temeli, hayırseverliktir. Bununla birlikte hayırseverlik, akıl ile vicdandan beslendiğinden dolayı entelektüel ve ahlâkȋ olarak ikiye ayrılmaktadır. İnsanlık kavramının önemini algılama hususunda M.Ö. III. yüzyılda yaşamış olan Plotinus’un katkısı büyüktür. Plotinus’a göre birlikte hareket etme güdüsü olgunlaşmamışken birlik, hakiki bir kemale ermeye denktir. İnsan karakterinin özü ile insan olmanın sırrı, Plotinus’un eserlerinde detaylı bir şekilde anlatılmıştır. El Farabi, insanlığı her şeyin kendi doğasına uygun şekilde gelişmesi ve o gelişimi kendisi için en iyi şekilde tamamlaması olarak tanımlamaktadır. Onun kanaatince, insanın, insanlık bakımından gelişmesi iç huzuru oluşturur. İnsanlık, ruhanî açıdan olgunlaşan ve yetişen bir hayırseverliktir. İbn Sina ise insanlığı, karakter ile niteliği ruh ile ilişkilendirerek değerlendirir. Makalede, bu şekilde insanlığın önemi ile Aristo’dan itibaren günümüze kadar devam eden görüşler incelenecektir. İnsanoğlu hayatı boyunca çeşitli güzelliklerden faydalanarak geçer. İnsanlık, insanın amaç edinmesi gerektiği en büyük erdemdir. Plotinus, El Farabi, İbn Sina vb. şahsiyetler, bu düşünürlerin hepsi de insanlığı, ruh sağlığının
zindeliği ve erdemli bir biçimi olarak dile getirmişlerdir. Bundan dolayı, İnsanlığa sadece iyi işler yapmayla erişilebileceği kanaatine ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İnsanlık, Menşei, Aristo, Plotinus, El Farabi, İbn Sina, Erdem, Akıl, Ruh Sağlığı, Hayırseverlik, Olgunlaşma ve Kemale Ermek

On the Origins of the Doctrine of Morality

Öz

Morality is the noblest and most basic topic that the human mind deals with. It is from Aristotle that the systematic study of the doctrine of morality begins. In his opinion, the basis of morality is virtue. And virtue originates from the mind and heart and is divided into intellectual and ethical. The contribution of Plotinus, who lived in the third century AD, to the study of morality is very great. In his understanding, plurality is imperfection, and unity is the most perfect maturity called truth. The essence of man and his moral formation are deeply investigated in the enneias of Plotinus. According to al-Farabi, a person is improving in accordance with his essence and is distinguished by the constancy of perfection. And moral perfection will lead to happiness. Morality is a virtue that is formed at the level of the soul. Ibn Sina connects moral properties and qualities with the state of mind of a person. The article examines the origins of the doctrine of morality, which originates from Aristotle and continues to the present day. A person’s life goes through various benefits, that is, using different benefits. Morality is the highest property and good that a person strives for. Plotinus, al-Farabi, ibn Sina considered morality as a health of the soul and a good state of mind. It is concluded that the path to it is only through virtue.

Anahtar Kelimeler

Morality, Doctrine, Source, Aristotle, Plotinus, al-Farabi, ibn Sina, Good, Reason, Soul Health, Virtue, Development, Perfection

Об истоках учения о нравственности

Öz

Нравственность – самая благородная и самая главная тема, которой занимается человеческий ум. Именно с Аристотеля началась системная разработка учения о нравственности. По его мнению, основа нравственности – добродетель. А добродетель берет начало от ума и сердца и делится на интеллектуальную и этическую. Вклад Плотина, жившего в третьем веке нашей эры, в изучение нравственности очень значителен. В его понимании множественность – несовершенство, а единство – самая совершенная зрелость под названием истина. Сущность человека и его нравственное становление глубоко исследованы в эннеядах Плотина. По мнению аль-Фараби, человек совершенствуется в соответствии со своей сущностью и отличается постоянством совершенства. А нравственное совершенство приведет к счастью. Нравственность – это добродетель, которая формируется на уровне души. Ибн-Сина связывает нравственные свойства и качества с душевным состоянием человека. Жизнь человека сопряжена с различными благами. Нравственность – самое высокое достояние и благо, к которому стремится человек. Плотин, аль-Фараби, ибн-Сина рассматривали нравственность как здоровье души и хорошее ее состояние. В статье сделано заключение о том, что достижение нравствунности возможно только посредством добродетели.

Anahtar Kelimeler

Нравственность, Учение, Исток, Аристотель, Плотин, аль-Фараби, ибн-Сина, Благо, Разум, Здоровье Души, Добродетель, Развитие, Совершенство.

Адамгершілік ілімінің төркіні жайлы

Öz

Адамгершілік – адамзат ақыл-ойы айналысатын ең абзал әрі ең басты тақырып. Осы адамгершілік жайының жүйелі де желілі сөз болуы ең берісі Аристотельден басталады. Ол түйіндеген тұжырым бойынша, адамгершілік негізі – қайырымдылық. Және қайырымдылықтар ақыл-ой мен жүректен бастау алып, интеллектуалдық және этикалық болып екіге бөлінеді. Адамгершілік ілімінің мән-мазмұнын танытуда жыл санауымыздың үшінші ғасырында өмір сүрген Плотиннің қосқан үлесі аса зор. Оның ұғымындағы көптік – жетілмегендік болса, бірлік – ақиқат атты ең түпкі кемелділік. Адам болмысы мен адам болудың сыры Плотин эннеадаларында терең танытылған. Адамгершілікті әл-Фараби әр нәрсенің өз болмысына сай жетілуі мен сол жетілуін баянды етуі деп біледі. Оның пікірінше, адамгершілік жағынан жетілу Бақытқа жеткізеді. Адамгершілік – жан деңгейінде қалыптасып орнығатын қайырымдылықтар. Ибн-Сина адамгершілік қасиет пен сапаны осы жан сырымен байланыстырып танытады. Мақалада осылайша адамгершілік ілімінің мән-мазмұны мен Аристотельден бастау алып бүгінге жалғасатын төркін-тегі қарастырылған. Адам өмірі түрлі игіліктерді пайдаланумен өтеді. Адамгершілік – адам ұмтылатын ең жоғары игілік. Плотин, әл-Фараби, ибн-Сина – бәрі де адамгершілікті – жанның денсаулығы мен жақсы халі деп білген. Ал оған тек қайырымдылық арқылы жетуге болатыны түйінделген.

Anahtar Kelimeler

Адамгершілік, Ілім, Төркін-тегі, Аристотель, Плотин, әл-Фараби, ибн-Сина, Игілік, Ақыл, Жан Денсаулығы, Қайырымдылық, Жетілу мен Кемелділік

Kaynakça

• 1. Аристотель. Никомахова этика // Философы Греции / Перев. Н. Брагинской. – Москва: ЗАО Издательство «ЭКСМО ПРЕСС», 1997. – 191 с.
• 2. Абай (Ибраһим) Құнанбаев. Екі томдық шығармалар жинағы. ІІ том. – Алматы: «Жазушы». 1986. – 200 б.
• 3. Абай (Ибраһим) Құнанбаев. Екі томдық шығармалар жинағы. І том. – Алматы: «Жазушы». 1986. – 304 б.
• 4. Плотин. Эннеады. К.: «УЦИММ-ПРЕСС», 1995-1996; К.:PSYLIB, 2003. От редактора HTML-версии. – 310 с. https://classics.nsu.ru/bibliotheca/ploti01/index.htm 5. Баласағұни Й. Құтадғу білік: Құт әкелетін білім. – Түркістан: «Тұран». 2004. – 555 б.
• 6. Иасауи Қ.А. Диуани хикмет (Ақыл кітабы) / Аударғандар: М. Жармұхамедұлы, С. Дәуітұлы, М. Шафиғи. – Алматы: «Мұраттас» ғылыми-зерттеу және баспа орталығы. 1993. – 262 б.
• 7. Құдайбердиев Ш. Шығармалары. – Алматы: «Жазушы». 1988. – 560 б.
• 8. Әл-Фараби. Философиялық трактаттар. – Алматы: «Ғылым». 1973. – 489 б.
• 9. Әл-Фараби. Әлеуметтік-этикалық трактаттар. – Алматы: «Ғылым». 1975. – 455 б.
• 10. Ибн-Сина. Избранные философские произведения. – М.: «Наука». 1980. –550 с.
• References 1. Arıstotel. Nıkomahova etıka. Perevod: (S) Nına Bragınskaıa ([e-mail]). Fılosofy Gretsıı. ZAO Izdatelstvo «EKSMO PRESS». Moskva: 1997. – 191 s.
• 2. Abaı (Ibraһım) Qunanbaev. Ekі tomdyq shyǵarmalar jınaǵy. II tom. Almaty: «Jazýshy». 1986. – 200 b.
• 3. Abaı (Ibraһım) Qunanbaev. Ekі tomdyq shyǵarmalar jınaǵy. I tom. Almaty: «Jazýshy». 1986. – 304 b.
• 4. Plotın. Enneady. K.: «ÝTsIMM-PRESS», 1995-1996; K.:PSYLIB, 2003. Ot redaktora HTML – versıı. – 310 s. https://classics.nsu.ru/bibliotheca/ploti01/index.htm
• 5. Balasaǵunı I. Qutadǵý bіlіk: Qut ákeletіn bіlіm. Túrkіstan: «Turan». 2004. – 555 b.
• 6. Iasaýı Q.A. Dıýanı hıkmet (Aqyl kіtaby). Aýdarǵandar: M.Jarmuhameduly, S.Dáýіtuly, M.Shafıǵı. Almaty: «Murattas» ǵylymı-zertteý jáne baspa ortalyǵy. 1993. – 262 b.
• 7. Qudaıberdıev Sh. Shyǵarmalary. Almaty: «Jazýshy». 1988. – 560 b.
• 8. Ál-Farabı. Fılosofııalyq traktattar. Almaty:. «Ǵylym». 1973. – 489 b.
• 9. Ál-Farabı. Áleýmettіk-etıkalyq traktattar. Almaty: «Ǵylym». 1975. – 455 b.
• 10. Ibn-Sına. Izbrannye fılosofskıe proızvedenııa. Moskva: «Naýka». 1980. – 550 s.