АХМЕТ ЯСАУИ ІЛІМІ: ҚАЗАҚЫ МҰСЫЛМАНДЫҚ ТҮСІНІК – ҰЛТТЫҚ ДҮНИЕТАНЫМ, ДӘСТҮР МЕН ҚҰНДЫЛЫҚТАР

R. Beısetayev

Araştırma Makalesi

YESEVİ İLMİ: KAZAKLARA AİT İSLAM DÜŞÜNCESİ – MİLLİ DÜNYA GÖRÜŞÜ, GELENEK VE DEĞERLER

Yıl 2020, Sayı: 99, 97 - 113, 25.02.2020

R. Beısetayev

Öz

Küreselleşme çağında toplumların sosyal yapıları önemli ölçüde değişime uğramaktadır. Uluslar ve etnik grupların, kendi aralarında siyasi ve iktisadi iletişimleri esnasında manevi etkileşim de gerçekleşmektedir. Bu bağlamda etnik ve milli kimlik ve din, ulusal eğitim ve öğretim meseleleri ile etnoloji, etnografi, sosyoloji ve felsefe de giderek daha önemli hale gelmektedir. Bu makalede, Hoca Ahmed Yesevi’nin Türk tasavvuf kültürünün ve ilminin temelleri ele alınmaktadır. İşte bu ilim, geleneksel Kazak Müslümanlık kavramının ve genel olarak Kazak Müslümanlığının oluşumunun temelini meydana getirmiştir. Ekseriyetle Türk toplumunda dini ve manevi dönüşüm, İslami ve milli görünüm, anlayış ve gelenek kavramlarının kullanılması gerçeği söz konusudur. Ayrıca Ahmed Yesevi tarafından kurulan geleneksel Kazak Müslümanlık anlayışının mevcut durumu hakkında da onun düşüncelerinden hareketle bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Kazak yurdu, İslam dini, Hoca Ahmed Yesevi, Tasavvuf doktrini, Kazak Müslümanlık anlayışı, Tengri dünya görüşü, Milli gelenek.

Kaynakça

1. Иасауи Қ.А. Хикмет Хазірет Сұлтан Қожа Ахмет Иасауи. – Алматы: Жалын, 2002. – 272 с.
2. Ясауи Қожа Ахмет. Даналық кітабы. /Ауд. Ж.Әбдірашев. – Шымкент, 1993. –109 б.
3. Қазақстан. Ұлттық энциклопедия. 6 том (қ-н). /Бас ред. Б. Аяған. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2004. – 696 б.
4. Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: «Аруна Ltd» ЖШС, 2010. – 592 б.
5. Нысанбаев Ə. Қожа Ахмет Иассауидің дүниетанымы мен философиясы /Қазақ даласының ойшылдары (ІХ–ХІІ ғғ.). – Алматы: Ғылым, 1995. – 136 б.
6. Кенжетай Д. Қожа Ахмет Иасауи дүниетанымы. – Түркістан, 2004. – 341 б.
7. Кенжетаев Д.Т. Қожа Ахмет Иасауи философиясы және оның түркі дүниетанымы тарихындағы орны. //Док. дисс. – Алматы, 2007. – 259 б.
8. Кенжетаев Д. Исламдағы діни таным және оның ерекшеліктері //Ясауи әлемі. Түркістан: – 2011. – № 3–4 (8). 47–53-б.
9. Кенжетаев Д.Т. Иасауи мұрасы және қазақ мұсылмандық түсінігі. Дереккөз: http://dinvko.gov.kz/kaz/press-sluzhba-2/bayandamalar-s-jlegen-s-zder/ 2014-06-iasaui-m-rasy-zh-ne-aza-m-sylmandy-t-s-n-g/
10. Кенжетай Д. Ханафи мазғабы және оның басты ерекшеліктері //Ясауи әлемі. Түркістан: – 2011. – № 2 (7). 3–10-б.
11. Жандарбек З. Насаб-нама нұсқалары және түркі тарихы. – Алматы: Дайк-Пресс, 2002. – 168 б.
12. Жандарбек З. Қожа Ахмет Йасауи жəне Йасауийа ілімінің дүниеге келуі //Алаш. – № 1(34). 23–35-б.
13. Алтаев Ж. Қожа Ахмет Ясауидің сопылық ілімі. Қазақ философиясы. – Алматы: Қазақ университеті, 2017. – 220 б.
14. Мырзабеков М. Суфизмнің моральдік-этикалық философиясы //Ясауи әлемі. Түркістан: 2010, № 1. 36–40-б.
15. Мейірманов А. Қожа Ахмет Ясауи мұрасының көркемдік рәміздік мазмұны. //Адам әлемі. – 2012. – № 4 (54). 34–43-б.
16. Орынбеков М.С. Духовные основы консолидации казахов. – Алматы: «Аркаим», 2001. 252 б.
17. Ошақбаева Ж.Б. Ясауи шығармашылығы дәстүрлі қазақ дүниетанымының негізі. //Ясауи әлемі. – Түркістан, 2011. – № 3-4. 79–87-б.
18. Шәфик Ә. Қожа Ахмет Ясауи хикметтері – тәрбиелік құрал //Қазақстанның ғылыми әлемі. – 2012. – № 5. 69–72-б.
19. Бейсетаев Р., Жакин А. Иман және Ясауи іліміндегі жастарды имандылыққа тәрбиелеу мәселесі. //Ясауи әлемі. 2009. № 1 (1). 140–152-б.
20. Қорғанбеков Б.С. Қожа Ахмет Ясауидің «Диуани хикметі» және қазақ фольклоры. 2 бас., толықт. және өңд. – Астана: Сарыарқа, 2012. – 252 б.
21. Қожа Ахмет Ясауи кесенесі./Құраст.: Ə.Қ. Муминов, Б. Қорғанбек, С.Моллақанағатұлы жəне т.б. – Алматы, 2009. – 200 б.
22. Мұстапаева Д. Асыл мұра – қасиетті тайқазан. – Алматы: Арыс, 2008. – 200 б.
23. Мейірманов А.Д. Рухани дəстүр сабақтастығының тарихи ескерткіштерде таңбалануы. /«Мәңгілік Ел» идеясы мен ұлттық идеясының әдебиетінде көркемдік көрініс табу дәстүрімен инновациялық жаңашылдық мәселелері» атты Қазақ ханд. құрыл. 550 жылд. арн. халықар. ғыл.-теор. конф. матер. 3 маусым, 2015. – Алматы: Қазақ университеті, 2015. – 111 б.
24. Түркістан: Фотоальбом /Құраст. Р.Насыров. – Алматы: Өнер, 1993. – 200 б.
REFERENCES 1. Iasaýı Q.A. Hıkmet Hazіret Sultan Qoja Ahmet Iasaýı. – Almaty: Jalyn, 2002. – 272 s.
2. Iasaýı Qoja Ahmet. Danalyq kіtaby. /Aýd. J.Ábdіrashev. – Shymkent, 1993. – 109 b.
3. Qazaqstan. Ulttyq entsıklopedııa. 6 tom (q-n). /Bas red. B. Aıaǵan. – Almaty: Qazaq entsıklopedııasy, 2004. – 696 b.
4. Islam. Entsıklopedııalyq anyqtamalyq. – Almaty: «Arýna Ltd.» JShS, 2010. – 592 b.
5. Nysanbaev A. Qoja Ahmet Iassaýıdіń dúnıetanymy men fılosofııasy /Qazaq dalasynyń oıshyldary (IХ-ХII ǵǵ.). – Almaty: Ǵylym, 1995. – 136 b.
6. Kenjetaı D. Qoja Ahmet Iasaýı dúnıetanymy. – Túrkіstan, 2004. – 341 b.
7. Kenjetaev D.T. Qoja Ahmet Iasaýı fılosofııasy jáne onyń túrkі dúnıetanymy tarıhyndaǵy orny. //Dok. dıss. – Almaty, 2007. – 259 b.
8. Kenjetaev D. Islamdaǵy dіnı tanym jáne onyń erekshelіkterі //Iasaýı álemі. Túrkіstan, 2011. – № 3-4 (8). 47–53-bb.
9. Kenjetaev D.T. Iasaýı murasy jáne qazaq musylmandyq túsіnіgі. Derekkóz: http://dinvko.gov.kz/kaz/press-sluzhba-2/bayandamalar-s-jlegen-s-zder/ 2014-06-iasaui-m-rasy-zh-ne-aza-m-sylmandy-t-s-n-g/
10. Kenjetaı D. «Hanafı mazǵaby jáne onyń basty erekshelіkterі» //Iasaýı álemі. – Túrkіstan, 2011. – № 2 (7). 3–10-bb.
11. Jandarbek Z. Nasab-nama nusqalary jáne túrkі tarıhy. – Almaty: Daık-Press, 2002. – 168 b.
12. Jandarbek Z. Qoja Ahmet Iasaýı jəne Iasaýııa іlіmіnіń dúnıege kelýі //Alash. – № 1(34). 23–35-bb.
13. Altaev J. Qoja Ahmet Iasaýıdіń sopylyq іlіmі. Qazaq fılosofııasy. – Almaty: Qazaq ýnıversıtetі, 2017. – 220 b.
14. Myrzabekov M. Sýfızmnіń moraldіk-etıkalyq fılosofııasy //Iasaýı álemі. – Túrkіstan, 2010, – № 1. 36–40-bb.
15. Meıіrmanov A. «Qoja Ahmet Iasaýı murasynyń kórkemdіk rámіzdіk mazmuny». //Adam álemі. – 2012. – № 4 (54). 34–43-bb.
16. Orynbekov M.S. Dýhovnye osnovy konsolıdatsıı kazahov. – Almaty: «Arkaım», 2001. 252 b.
17. Oshaqbaeva J.B. Iasaýı shyǵarmashylyǵy dástúrlі qazaq dúnıetanymynyń negіzі. //Iasaýı álemі. – Túrkіstan, 2011. – № 3-4. 79–87-bb.
18. Sháfık Á. Qoja Ahmet Iasaýı hıkmetterі – tárbıelіk qural //Qazaqstannyń ǵylymı álemі. – 2012. – № 5. 69–72-bb.
19. Beısetaev R., Jakın A. «Iman jáne Iasaýı іlіmіndegі jastardy ımandylyqqa tárbıeleý máselesі». //Iasaýı álemі: 2009. – № 1 (1). 140–152-bb.
20. Qorǵanbekov B.S. Qoja Ahmet Iasaýıdіń "Dıýanı hıkmetі" jáne qazaq folklory. 2 bas., tolyqt. jáne óńd. – Astana: Saryarqa, 2012. – 252 b.
21. Qoja Ahmet Iasaýı kesenesі. /Qurast.: Ə.Q. Mýmınov, B. Qorǵanbek, S. Mollaqanaǵatuly jəne t.b. – Almaty, 2009. – 200 b.
22. Mustapaeva D. Asyl mura – qasıettі taıqazan. – Almaty: Arys, 2008. – 200 b.
23. Meıіrmanov A.D. Rýhanı dəstúr sabaqtastyǵynyń tarıhı eskertkіshterde tańbalanýy. /«Máńgіlіk El» ıdeıasy men ulttyq ıdeıasynyń ádebıetіnde kórkemdіk kórіnіs tabý dástúrіmen ınnovatsııalyq jańashyldyq máselelerі» atty Qazaq hand. quryl. 550 jyld. arn. halyqar. ǵyl.-teor. konf. mater. 3 maýsym, 2015. – Almaty: Qazaq ýnıversıtetі, 2015. – 111 b.
24. Túrkіstan: Fotoalbom /Qurast. R.Nasyrov. – Almaty: Óner, 1993. – 200 b.

АХМЕТ ЯСАУИ ІЛІМІ: ҚАЗАҚЫ МҰСЫЛМАНДЫҚ ТҮСІНІК – ҰЛТТЫҚ ДҮНИЕТАНЫМ, ДӘСТҮР МЕН ҚҰНДЫЛЫҚТАР

Yıl 2020, Sayı: 99, 97 - 113, 25.02.2020

R. Beısetayev

Öz

Қазіргі жаһандану заманында қоғамның əлеуметтік құрылымы айтарлықтай өзгеріске түсті. Ұлттар мен этностар өзара саяси-экономикалық қарым-қатынас барысында бір-біріне рухани ықпал ету арқылы дамып отыр. Осыған байланысты этнос пен ұлт, таным мен дін, ұлттық тәрбие мен білім мәселелері этнология, этнография, әлеуметтану және философия ғылымының өзекті зерттеу тақырыбына айналып отыр. Мақалада Ахмет Ясауидің түріктік сопылық мәдениетінің негізі қарастырылған. Бұл ғылым – қазақтың дәстүрлі мұсылмандық ұғымының, жалпы қазақ мұсылмандығының қалыптасуына негіз болды. Түрік қоғамында діни-рухани өзгеріс ұлттық дүниетаным, түсінік және дәстүр ұғымдарының исламдық сипатқа ие болуы арқылы жүзеге асуы жайлы сөз болады. Сонымен қатар Қожа Ахмет Ясауи қалыптастырған қазақтың дәстүрлі мұсылмандық түсінігінің бүгінгі жағдайы туралы ойын ортаға салады.

Anahtar Kelimeler

Қазақ елі, Ислам діні, Қожа Ахмет Ясауи, Сопылық ілім, Қазақ мұсылмандығы, Тәңірлік дүниетаным, Ұлттық дәстүр.

Kaynakça

1. Иасауи Қ.А. Хикмет Хазірет Сұлтан Қожа Ахмет Иасауи. – Алматы: Жалын, 2002. – 272 с.
2. Ясауи Қожа Ахмет. Даналық кітабы. /Ауд. Ж.Әбдірашев. – Шымкент, 1993. –109 б.
3. Қазақстан. Ұлттық энциклопедия. 6 том (қ-н). /Бас ред. Б. Аяған. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2004. – 696 б.
4. Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: «Аруна Ltd» ЖШС, 2010. – 592 б.
5. Нысанбаев Ə. Қожа Ахмет Иассауидің дүниетанымы мен философиясы /Қазақ даласының ойшылдары (ІХ–ХІІ ғғ.). – Алматы: Ғылым, 1995. – 136 б.
6. Кенжетай Д. Қожа Ахмет Иасауи дүниетанымы. – Түркістан, 2004. – 341 б.
7. Кенжетаев Д.Т. Қожа Ахмет Иасауи философиясы және оның түркі дүниетанымы тарихындағы орны. //Док. дисс. – Алматы, 2007. – 259 б.
8. Кенжетаев Д. Исламдағы діни таным және оның ерекшеліктері //Ясауи әлемі. Түркістан: – 2011. – № 3–4 (8). 47–53-б.
9. Кенжетаев Д.Т. Иасауи мұрасы және қазақ мұсылмандық түсінігі. Дереккөз: http://dinvko.gov.kz/kaz/press-sluzhba-2/bayandamalar-s-jlegen-s-zder/ 2014-06-iasaui-m-rasy-zh-ne-aza-m-sylmandy-t-s-n-g/
10. Кенжетай Д. Ханафи мазғабы және оның басты ерекшеліктері //Ясауи әлемі. Түркістан: – 2011. – № 2 (7). 3–10-б.
11. Жандарбек З. Насаб-нама нұсқалары және түркі тарихы. – Алматы: Дайк-Пресс, 2002. – 168 б.
12. Жандарбек З. Қожа Ахмет Йасауи жəне Йасауийа ілімінің дүниеге келуі //Алаш. – № 1(34). 23–35-б.
13. Алтаев Ж. Қожа Ахмет Ясауидің сопылық ілімі. Қазақ философиясы. – Алматы: Қазақ университеті, 2017. – 220 б.
14. Мырзабеков М. Суфизмнің моральдік-этикалық философиясы //Ясауи әлемі. Түркістан: 2010, № 1. 36–40-б.
15. Мейірманов А. Қожа Ахмет Ясауи мұрасының көркемдік рәміздік мазмұны. //Адам әлемі. – 2012. – № 4 (54). 34–43-б.
16. Орынбеков М.С. Духовные основы консолидации казахов. – Алматы: «Аркаим», 2001. 252 б.
17. Ошақбаева Ж.Б. Ясауи шығармашылығы дәстүрлі қазақ дүниетанымының негізі. //Ясауи әлемі. – Түркістан, 2011. – № 3-4. 79–87-б.
18. Шәфик Ә. Қожа Ахмет Ясауи хикметтері – тәрбиелік құрал //Қазақстанның ғылыми әлемі. – 2012. – № 5. 69–72-б.
19. Бейсетаев Р., Жакин А. Иман және Ясауи іліміндегі жастарды имандылыққа тәрбиелеу мәселесі. //Ясауи әлемі. 2009. № 1 (1). 140–152-б.
20. Қорғанбеков Б.С. Қожа Ахмет Ясауидің «Диуани хикметі» және қазақ фольклоры. 2 бас., толықт. және өңд. – Астана: Сарыарқа, 2012. – 252 б.
21. Қожа Ахмет Ясауи кесенесі./Құраст.: Ə.Қ. Муминов, Б. Қорғанбек, С.Моллақанағатұлы жəне т.б. – Алматы, 2009. – 200 б.
22. Мұстапаева Д. Асыл мұра – қасиетті тайқазан. – Алматы: Арыс, 2008. – 200 б.
23. Мейірманов А.Д. Рухани дəстүр сабақтастығының тарихи ескерткіштерде таңбалануы. /«Мәңгілік Ел» идеясы мен ұлттық идеясының әдебиетінде көркемдік көрініс табу дәстүрімен инновациялық жаңашылдық мәселелері» атты Қазақ ханд. құрыл. 550 жылд. арн. халықар. ғыл.-теор. конф. матер. 3 маусым, 2015. – Алматы: Қазақ университеті, 2015. – 111 б.
24. Түркістан: Фотоальбом /Құраст. Р.Насыров. – Алматы: Өнер, 1993. – 200 б.
REFERENCES 1. Iasaýı Q.A. Hıkmet Hazіret Sultan Qoja Ahmet Iasaýı. – Almaty: Jalyn, 2002. – 272 s.
2. Iasaýı Qoja Ahmet. Danalyq kіtaby. /Aýd. J.Ábdіrashev. – Shymkent, 1993. – 109 b.
3. Qazaqstan. Ulttyq entsıklopedııa. 6 tom (q-n). /Bas red. B. Aıaǵan. – Almaty: Qazaq entsıklopedııasy, 2004. – 696 b.
4. Islam. Entsıklopedııalyq anyqtamalyq. – Almaty: «Arýna Ltd.» JShS, 2010. – 592 b.
5. Nysanbaev A. Qoja Ahmet Iassaýıdіń dúnıetanymy men fılosofııasy /Qazaq dalasynyń oıshyldary (IХ-ХII ǵǵ.). – Almaty: Ǵylym, 1995. – 136 b.
6. Kenjetaı D. Qoja Ahmet Iasaýı dúnıetanymy. – Túrkіstan, 2004. – 341 b.
7. Kenjetaev D.T. Qoja Ahmet Iasaýı fılosofııasy jáne onyń túrkі dúnıetanymy tarıhyndaǵy orny. //Dok. dıss. – Almaty, 2007. – 259 b.
8. Kenjetaev D. Islamdaǵy dіnı tanym jáne onyń erekshelіkterі //Iasaýı álemі. Túrkіstan, 2011. – № 3-4 (8). 47–53-bb.
9. Kenjetaev D.T. Iasaýı murasy jáne qazaq musylmandyq túsіnіgі. Derekkóz: http://dinvko.gov.kz/kaz/press-sluzhba-2/bayandamalar-s-jlegen-s-zder/ 2014-06-iasaui-m-rasy-zh-ne-aza-m-sylmandy-t-s-n-g/
10. Kenjetaı D. «Hanafı mazǵaby jáne onyń basty erekshelіkterі» //Iasaýı álemі. – Túrkіstan, 2011. – № 2 (7). 3–10-bb.
11. Jandarbek Z. Nasab-nama nusqalary jáne túrkі tarıhy. – Almaty: Daık-Press, 2002. – 168 b.
12. Jandarbek Z. Qoja Ahmet Iasaýı jəne Iasaýııa іlіmіnіń dúnıege kelýі //Alash. – № 1(34). 23–35-bb.
13. Altaev J. Qoja Ahmet Iasaýıdіń sopylyq іlіmі. Qazaq fılosofııasy. – Almaty: Qazaq ýnıversıtetі, 2017. – 220 b.
14. Myrzabekov M. Sýfızmnіń moraldіk-etıkalyq fılosofııasy //Iasaýı álemі. – Túrkіstan, 2010, – № 1. 36–40-bb.
15. Meıіrmanov A. «Qoja Ahmet Iasaýı murasynyń kórkemdіk rámіzdіk mazmuny». //Adam álemі. – 2012. – № 4 (54). 34–43-bb.
16. Orynbekov M.S. Dýhovnye osnovy konsolıdatsıı kazahov. – Almaty: «Arkaım», 2001. 252 b.
17. Oshaqbaeva J.B. Iasaýı shyǵarmashylyǵy dástúrlі qazaq dúnıetanymynyń negіzі. //Iasaýı álemі. – Túrkіstan, 2011. – № 3-4. 79–87-bb.
18. Sháfık Á. Qoja Ahmet Iasaýı hıkmetterі – tárbıelіk qural //Qazaqstannyń ǵylymı álemі. – 2012. – № 5. 69–72-bb.
19. Beısetaev R., Jakın A. «Iman jáne Iasaýı іlіmіndegі jastardy ımandylyqqa tárbıeleý máselesі». //Iasaýı álemі: 2009. – № 1 (1). 140–152-bb.
20. Qorǵanbekov B.S. Qoja Ahmet Iasaýıdіń "Dıýanı hıkmetі" jáne qazaq folklory. 2 bas., tolyqt. jáne óńd. – Astana: Saryarqa, 2012. – 252 b.
21. Qoja Ahmet Iasaýı kesenesі. /Qurast.: Ə.Q. Mýmınov, B. Qorǵanbek, S. Mollaqanaǵatuly jəne t.b. – Almaty, 2009. – 200 b.
22. Mustapaeva D. Asyl mura – qasıettі taıqazan. – Almaty: Arys, 2008. – 200 b.
23. Meıіrmanov A.D. Rýhanı dəstúr sabaqtastyǵynyń tarıhı eskertkіshterde tańbalanýy. /«Máńgіlіk El» ıdeıasy men ulttyq ıdeıasynyń ádebıetіnde kórkemdіk kórіnіs tabý dástúrіmen ınnovatsııalyq jańashyldyq máselelerі» atty Qazaq hand. quryl. 550 jyld. arn. halyqar. ǵyl.-teor. konf. mater. 3 maýsym, 2015. – Almaty: Qazaq ýnıversıtetі, 2015. – 111 b.
24. Túrkіstan: Fotoalbom /Qurast. R.Nasyrov. – Almaty: Óner, 1993. – 200 b.

TEACHING OF AHMED YASSAWI: KAZAKH CONCEPT OF ISLAM – NATIONAL UNDERSTANDING, TRADITION AND VALUES

Yıl 2020, Sayı: 99, 97 - 113, 25.02.2020

R. Beısetayev

Öz

In the current era of globalization, the social structure of societies has changed significantly. Nations and ethnic groups develop in each other through spiritual and political interaction. In this regard, issues of ethnicity and nationality, religion, national upbringing and education are becoming the subject of urgent research in the field of ethnology, ethnography, sociology and philosophy. The work examines the foundations of the culture of Turkic Sufism and Ahmed Yassawi. This teaching became the basis for the formation of the traditional Muslim concept of Kazakhs, and in general Kazakh Islam. In the Turkic society, religious and spiritual changes are realized through Islamic transformations of the national worldview, concepts and traditions. In addition, the current state of the traditional Kazakh Muslim concept created by Khoja Ahmed Yassawi is described.

Anahtar Kelimeler

Kazakhstan, Islam, Khoja Ahmed Yassawi, Sufism, Kazakh Islam, Tengrian worldview, National traditions

Kaynakça

1. Иасауи Қ.А. Хикмет Хазірет Сұлтан Қожа Ахмет Иасауи. – Алматы: Жалын, 2002. – 272 с.
2. Ясауи Қожа Ахмет. Даналық кітабы. /Ауд. Ж.Әбдірашев. – Шымкент, 1993. –109 б.
3. Қазақстан. Ұлттық энциклопедия. 6 том (қ-н). /Бас ред. Б. Аяған. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2004. – 696 б.
4. Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: «Аруна Ltd» ЖШС, 2010. – 592 б.
5. Нысанбаев Ə. Қожа Ахмет Иассауидің дүниетанымы мен философиясы /Қазақ даласының ойшылдары (ІХ–ХІІ ғғ.). – Алматы: Ғылым, 1995. – 136 б.
6. Кенжетай Д. Қожа Ахмет Иасауи дүниетанымы. – Түркістан, 2004. – 341 б.
7. Кенжетаев Д.Т. Қожа Ахмет Иасауи философиясы және оның түркі дүниетанымы тарихындағы орны. //Док. дисс. – Алматы, 2007. – 259 б.
8. Кенжетаев Д. Исламдағы діни таным және оның ерекшеліктері //Ясауи әлемі. Түркістан: – 2011. – № 3–4 (8). 47–53-б.
9. Кенжетаев Д.Т. Иасауи мұрасы және қазақ мұсылмандық түсінігі. Дереккөз: http://dinvko.gov.kz/kaz/press-sluzhba-2/bayandamalar-s-jlegen-s-zder/ 2014-06-iasaui-m-rasy-zh-ne-aza-m-sylmandy-t-s-n-g/
10. Кенжетай Д. Ханафи мазғабы және оның басты ерекшеліктері //Ясауи әлемі. Түркістан: – 2011. – № 2 (7). 3–10-б.
11. Жандарбек З. Насаб-нама нұсқалары және түркі тарихы. – Алматы: Дайк-Пресс, 2002. – 168 б.
12. Жандарбек З. Қожа Ахмет Йасауи жəне Йасауийа ілімінің дүниеге келуі //Алаш. – № 1(34). 23–35-б.
13. Алтаев Ж. Қожа Ахмет Ясауидің сопылық ілімі. Қазақ философиясы. – Алматы: Қазақ университеті, 2017. – 220 б.
14. Мырзабеков М. Суфизмнің моральдік-этикалық философиясы //Ясауи әлемі. Түркістан: 2010, № 1. 36–40-б.
15. Мейірманов А. Қожа Ахмет Ясауи мұрасының көркемдік рәміздік мазмұны. //Адам әлемі. – 2012. – № 4 (54). 34–43-б.
16. Орынбеков М.С. Духовные основы консолидации казахов. – Алматы: «Аркаим», 2001. 252 б.
17. Ошақбаева Ж.Б. Ясауи шығармашылығы дәстүрлі қазақ дүниетанымының негізі. //Ясауи әлемі. – Түркістан, 2011. – № 3-4. 79–87-б.
18. Шәфик Ә. Қожа Ахмет Ясауи хикметтері – тәрбиелік құрал //Қазақстанның ғылыми әлемі. – 2012. – № 5. 69–72-б.
19. Бейсетаев Р., Жакин А. Иман және Ясауи іліміндегі жастарды имандылыққа тәрбиелеу мәселесі. //Ясауи әлемі. 2009. № 1 (1). 140–152-б.
20. Қорғанбеков Б.С. Қожа Ахмет Ясауидің «Диуани хикметі» және қазақ фольклоры. 2 бас., толықт. және өңд. – Астана: Сарыарқа, 2012. – 252 б.
21. Қожа Ахмет Ясауи кесенесі./Құраст.: Ə.Қ. Муминов, Б. Қорғанбек, С.Моллақанағатұлы жəне т.б. – Алматы, 2009. – 200 б.
22. Мұстапаева Д. Асыл мұра – қасиетті тайқазан. – Алматы: Арыс, 2008. – 200 б.
23. Мейірманов А.Д. Рухани дəстүр сабақтастығының тарихи ескерткіштерде таңбалануы. /«Мәңгілік Ел» идеясы мен ұлттық идеясының әдебиетінде көркемдік көрініс табу дәстүрімен инновациялық жаңашылдық мәселелері» атты Қазақ ханд. құрыл. 550 жылд. арн. халықар. ғыл.-теор. конф. матер. 3 маусым, 2015. – Алматы: Қазақ университеті, 2015. – 111 б.
24. Түркістан: Фотоальбом /Құраст. Р.Насыров. – Алматы: Өнер, 1993. – 200 б.
REFERENCES 1. Iasaýı Q.A. Hıkmet Hazіret Sultan Qoja Ahmet Iasaýı. – Almaty: Jalyn, 2002. – 272 s.
2. Iasaýı Qoja Ahmet. Danalyq kіtaby. /Aýd. J.Ábdіrashev. – Shymkent, 1993. – 109 b.
3. Qazaqstan. Ulttyq entsıklopedııa. 6 tom (q-n). /Bas red. B. Aıaǵan. – Almaty: Qazaq entsıklopedııasy, 2004. – 696 b.
4. Islam. Entsıklopedııalyq anyqtamalyq. – Almaty: «Arýna Ltd.» JShS, 2010. – 592 b.
5. Nysanbaev A. Qoja Ahmet Iassaýıdіń dúnıetanymy men fılosofııasy /Qazaq dalasynyń oıshyldary (IХ-ХII ǵǵ.). – Almaty: Ǵylym, 1995. – 136 b.
6. Kenjetaı D. Qoja Ahmet Iasaýı dúnıetanymy. – Túrkіstan, 2004. – 341 b.
7. Kenjetaev D.T. Qoja Ahmet Iasaýı fılosofııasy jáne onyń túrkі dúnıetanymy tarıhyndaǵy orny. //Dok. dıss. – Almaty, 2007. – 259 b.
8. Kenjetaev D. Islamdaǵy dіnı tanym jáne onyń erekshelіkterі //Iasaýı álemі. Túrkіstan, 2011. – № 3-4 (8). 47–53-bb.
9. Kenjetaev D.T. Iasaýı murasy jáne qazaq musylmandyq túsіnіgі. Derekkóz: http://dinvko.gov.kz/kaz/press-sluzhba-2/bayandamalar-s-jlegen-s-zder/ 2014-06-iasaui-m-rasy-zh-ne-aza-m-sylmandy-t-s-n-g/
10. Kenjetaı D. «Hanafı mazǵaby jáne onyń basty erekshelіkterі» //Iasaýı álemі. – Túrkіstan, 2011. – № 2 (7). 3–10-bb.
11. Jandarbek Z. Nasab-nama nusqalary jáne túrkі tarıhy. – Almaty: Daık-Press, 2002. – 168 b.
12. Jandarbek Z. Qoja Ahmet Iasaýı jəne Iasaýııa іlіmіnіń dúnıege kelýі //Alash. – № 1(34). 23–35-bb.
13. Altaev J. Qoja Ahmet Iasaýıdіń sopylyq іlіmі. Qazaq fılosofııasy. – Almaty: Qazaq ýnıversıtetі, 2017. – 220 b.
14. Myrzabekov M. Sýfızmnіń moraldіk-etıkalyq fılosofııasy //Iasaýı álemі. – Túrkіstan, 2010, – № 1. 36–40-bb.
15. Meıіrmanov A. «Qoja Ahmet Iasaýı murasynyń kórkemdіk rámіzdіk mazmuny». //Adam álemі. – 2012. – № 4 (54). 34–43-bb.
16. Orynbekov M.S. Dýhovnye osnovy konsolıdatsıı kazahov. – Almaty: «Arkaım», 2001. 252 b.
17. Oshaqbaeva J.B. Iasaýı shyǵarmashylyǵy dástúrlі qazaq dúnıetanymynyń negіzі. //Iasaýı álemі. – Túrkіstan, 2011. – № 3-4. 79–87-bb.
18. Sháfık Á. Qoja Ahmet Iasaýı hıkmetterі – tárbıelіk qural //Qazaqstannyń ǵylymı álemі. – 2012. – № 5. 69–72-bb.
19. Beısetaev R., Jakın A. «Iman jáne Iasaýı іlіmіndegі jastardy ımandylyqqa tárbıeleý máselesі». //Iasaýı álemі: 2009. – № 1 (1). 140–152-bb.
20. Qorǵanbekov B.S. Qoja Ahmet Iasaýıdіń "Dıýanı hıkmetі" jáne qazaq folklory. 2 bas., tolyqt. jáne óńd. – Astana: Saryarqa, 2012. – 252 b.
21. Qoja Ahmet Iasaýı kesenesі. /Qurast.: Ə.Q. Mýmınov, B. Qorǵanbek, S. Mollaqanaǵatuly jəne t.b. – Almaty, 2009. – 200 b.
22. Mustapaeva D. Asyl mura – qasıettі taıqazan. – Almaty: Arys, 2008. – 200 b.
23. Meıіrmanov A.D. Rýhanı dəstúr sabaqtastyǵynyń tarıhı eskertkіshterde tańbalanýy. /«Máńgіlіk El» ıdeıasy men ulttyq ıdeıasynyń ádebıetіnde kórkemdіk kórіnіs tabý dástúrіmen ınnovatsııalyq jańashyldyq máselelerі» atty Qazaq hand. quryl. 550 jyld. arn. halyqar. ǵyl.-teor. konf. mater. 3 maýsym, 2015. – Almaty: Qazaq ýnıversıtetі, 2015. – 111 b.
24. Túrkіstan: Fotoalbom /Qurast. R.Nasyrov. – Almaty: Óner, 1993. – 200 b.

УЧЕНИЕ АХМЕДА ЯСАВИ: КАЗАХСКОЕ ПОНЯТИЕ «ИСЛАМ» – НАЦИОНАЛЬНОЕ МИРОПОНИМАНИЕ, ТРАДИЦИЯ И ЦЕННОСТИ

Yıl 2020, Sayı: 99, 97 - 113, 25.02.2020

R. Beısetayev

Öz

В современную эпоху глобализации существенно изменилась социальная структура общества. Народы и этносы развиваются посредством взаимного духовного воздействия в ходе политико-экономических отношений. В связи с этим вопросы этноса и нации, познания и религии, национального воспитания и образования становятся актуальными для исследования в этнологии, этнографии, социологии и философской науки. В статье рассмотрены основы культуры тюркского суфизма Ахмеда Ясави. Эта наука стала основой формирования традиционного казахского понятия «ислам» и в целом казахского мусульманства. В тюркском обществе религиозно-духовные изменения реализованы через исламские трансформации национальных мировоззрений, понятий и традиций. Кроме того, описано современное состояние традиционного казахского понятия «ислам», созданного Ходжой Ахмедом Ясави.

Anahtar Kelimeler

Казахия, Ислам, Ходжа Ахмет Ясави, Суфизм, Казахское мусульманство, Тенгрианское мировоззрение, Национальные традиции.

Kaynakça

1. Иасауи Қ.А. Хикмет Хазірет Сұлтан Қожа Ахмет Иасауи. – Алматы: Жалын, 2002. – 272 с.
2. Ясауи Қожа Ахмет. Даналық кітабы. /Ауд. Ж.Әбдірашев. – Шымкент, 1993. –109 б.
3. Қазақстан. Ұлттық энциклопедия. 6 том (қ-н). /Бас ред. Б. Аяған. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2004. – 696 б.
4. Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: «Аруна Ltd» ЖШС, 2010. – 592 б.
5. Нысанбаев Ə. Қожа Ахмет Иассауидің дүниетанымы мен философиясы /Қазақ даласының ойшылдары (ІХ–ХІІ ғғ.). – Алматы: Ғылым, 1995. – 136 б.
6. Кенжетай Д. Қожа Ахмет Иасауи дүниетанымы. – Түркістан, 2004. – 341 б.
7. Кенжетаев Д.Т. Қожа Ахмет Иасауи философиясы және оның түркі дүниетанымы тарихындағы орны. //Док. дисс. – Алматы, 2007. – 259 б.
8. Кенжетаев Д. Исламдағы діни таным және оның ерекшеліктері //Ясауи әлемі. Түркістан: – 2011. – № 3–4 (8). 47–53-б.
9. Кенжетаев Д.Т. Иасауи мұрасы және қазақ мұсылмандық түсінігі. Дереккөз: http://dinvko.gov.kz/kaz/press-sluzhba-2/bayandamalar-s-jlegen-s-zder/ 2014-06-iasaui-m-rasy-zh-ne-aza-m-sylmandy-t-s-n-g/
10. Кенжетай Д. Ханафи мазғабы және оның басты ерекшеліктері //Ясауи әлемі. Түркістан: – 2011. – № 2 (7). 3–10-б.
11. Жандарбек З. Насаб-нама нұсқалары және түркі тарихы. – Алматы: Дайк-Пресс, 2002. – 168 б.
12. Жандарбек З. Қожа Ахмет Йасауи жəне Йасауийа ілімінің дүниеге келуі //Алаш. – № 1(34). 23–35-б.
13. Алтаев Ж. Қожа Ахмет Ясауидің сопылық ілімі. Қазақ философиясы. – Алматы: Қазақ университеті, 2017. – 220 б.
14. Мырзабеков М. Суфизмнің моральдік-этикалық философиясы //Ясауи әлемі. Түркістан: 2010, № 1. 36–40-б.
15. Мейірманов А. Қожа Ахмет Ясауи мұрасының көркемдік рәміздік мазмұны. //Адам әлемі. – 2012. – № 4 (54). 34–43-б.
16. Орынбеков М.С. Духовные основы консолидации казахов. – Алматы: «Аркаим», 2001. 252 б.
17. Ошақбаева Ж.Б. Ясауи шығармашылығы дәстүрлі қазақ дүниетанымының негізі. //Ясауи әлемі. – Түркістан, 2011. – № 3-4. 79–87-б.
18. Шәфик Ә. Қожа Ахмет Ясауи хикметтері – тәрбиелік құрал //Қазақстанның ғылыми әлемі. – 2012. – № 5. 69–72-б.
19. Бейсетаев Р., Жакин А. Иман және Ясауи іліміндегі жастарды имандылыққа тәрбиелеу мәселесі. //Ясауи әлемі. 2009. № 1 (1). 140–152-б.
20. Қорғанбеков Б.С. Қожа Ахмет Ясауидің «Диуани хикметі» және қазақ фольклоры. 2 бас., толықт. және өңд. – Астана: Сарыарқа, 2012. – 252 б.
21. Қожа Ахмет Ясауи кесенесі./Құраст.: Ə.Қ. Муминов, Б. Қорғанбек, С.Моллақанағатұлы жəне т.б. – Алматы, 2009. – 200 б.
22. Мұстапаева Д. Асыл мұра – қасиетті тайқазан. – Алматы: Арыс, 2008. – 200 б.
23. Мейірманов А.Д. Рухани дəстүр сабақтастығының тарихи ескерткіштерде таңбалануы. /«Мәңгілік Ел» идеясы мен ұлттық идеясының әдебиетінде көркемдік көрініс табу дәстүрімен инновациялық жаңашылдық мәселелері» атты Қазақ ханд. құрыл. 550 жылд. арн. халықар. ғыл.-теор. конф. матер. 3 маусым, 2015. – Алматы: Қазақ университеті, 2015. – 111 б.
24. Түркістан: Фотоальбом /Құраст. Р.Насыров. – Алматы: Өнер, 1993. – 200 б.
REFERENCES 1. Iasaýı Q.A. Hıkmet Hazіret Sultan Qoja Ahmet Iasaýı. – Almaty: Jalyn, 2002. – 272 s.
2. Iasaýı Qoja Ahmet. Danalyq kіtaby. /Aýd. J.Ábdіrashev. – Shymkent, 1993. – 109 b.
3. Qazaqstan. Ulttyq entsıklopedııa. 6 tom (q-n). /Bas red. B. Aıaǵan. – Almaty: Qazaq entsıklopedııasy, 2004. – 696 b.
4. Islam. Entsıklopedııalyq anyqtamalyq. – Almaty: «Arýna Ltd.» JShS, 2010. – 592 b.
5. Nysanbaev A. Qoja Ahmet Iassaýıdіń dúnıetanymy men fılosofııasy /Qazaq dalasynyń oıshyldary (IХ-ХII ǵǵ.). – Almaty: Ǵylym, 1995. – 136 b.
6. Kenjetaı D. Qoja Ahmet Iasaýı dúnıetanymy. – Túrkіstan, 2004. – 341 b.
7. Kenjetaev D.T. Qoja Ahmet Iasaýı fılosofııasy jáne onyń túrkі dúnıetanymy tarıhyndaǵy orny. //Dok. dıss. – Almaty, 2007. – 259 b.
8. Kenjetaev D. Islamdaǵy dіnı tanym jáne onyń erekshelіkterі //Iasaýı álemі. Túrkіstan, 2011. – № 3-4 (8). 47–53-bb.
9. Kenjetaev D.T. Iasaýı murasy jáne qazaq musylmandyq túsіnіgі. Derekkóz: http://dinvko.gov.kz/kaz/press-sluzhba-2/bayandamalar-s-jlegen-s-zder/ 2014-06-iasaui-m-rasy-zh-ne-aza-m-sylmandy-t-s-n-g/
10. Kenjetaı D. «Hanafı mazǵaby jáne onyń basty erekshelіkterі» //Iasaýı álemі. – Túrkіstan, 2011. – № 2 (7). 3–10-bb.
11. Jandarbek Z. Nasab-nama nusqalary jáne túrkі tarıhy. – Almaty: Daık-Press, 2002. – 168 b.
12. Jandarbek Z. Qoja Ahmet Iasaýı jəne Iasaýııa іlіmіnіń dúnıege kelýі //Alash. – № 1(34). 23–35-bb.
13. Altaev J. Qoja Ahmet Iasaýıdіń sopylyq іlіmі. Qazaq fılosofııasy. – Almaty: Qazaq ýnıversıtetі, 2017. – 220 b.
14. Myrzabekov M. Sýfızmnіń moraldіk-etıkalyq fılosofııasy //Iasaýı álemі. – Túrkіstan, 2010, – № 1. 36–40-bb.
15. Meıіrmanov A. «Qoja Ahmet Iasaýı murasynyń kórkemdіk rámіzdіk mazmuny». //Adam álemі. – 2012. – № 4 (54). 34–43-bb.
16. Orynbekov M.S. Dýhovnye osnovy konsolıdatsıı kazahov. – Almaty: «Arkaım», 2001. 252 b.
17. Oshaqbaeva J.B. Iasaýı shyǵarmashylyǵy dástúrlі qazaq dúnıetanymynyń negіzі. //Iasaýı álemі. – Túrkіstan, 2011. – № 3-4. 79–87-bb.
18. Sháfık Á. Qoja Ahmet Iasaýı hıkmetterі – tárbıelіk qural //Qazaqstannyń ǵylymı álemі. – 2012. – № 5. 69–72-bb.
19. Beısetaev R., Jakın A. «Iman jáne Iasaýı іlіmіndegі jastardy ımandylyqqa tárbıeleý máselesі». //Iasaýı álemі: 2009. – № 1 (1). 140–152-bb.
20. Qorǵanbekov B.S. Qoja Ahmet Iasaýıdіń "Dıýanı hıkmetі" jáne qazaq folklory. 2 bas., tolyqt. jáne óńd. – Astana: Saryarqa, 2012. – 252 b.
21. Qoja Ahmet Iasaýı kesenesі. /Qurast.: Ə.Q. Mýmınov, B. Qorǵanbek, S. Mollaqanaǵatuly jəne t.b. – Almaty, 2009. – 200 b.
22. Mustapaeva D. Asyl mura – qasıettі taıqazan. – Almaty: Arys, 2008. – 200 b.
23. Meıіrmanov A.D. Rýhanı dəstúr sabaqtastyǵynyń tarıhı eskertkіshterde tańbalanýy. /«Máńgіlіk El» ıdeıasy men ulttyq ıdeıasynyń ádebıetіnde kórkemdіk kórіnіs tabý dástúrіmen ınnovatsııalyq jańashyldyq máselelerі» atty Qazaq hand. quryl. 550 jyld. arn. halyqar. ǵyl.-teor. konf. mater. 3 maýsym, 2015. – Almaty: Qazaq ýnıversıtetі, 2015. – 111 b.
24. Túrkіstan: Fotoalbom /Qurast. R.Nasyrov. – Almaty: Óner, 1993. – 200 b.

Toplam 48 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil	Kazakça
Konular	Felsefe
Bölüm	Araştırma Makaleleri
Yazarlar	R. Beısetayev Bu kişi benim
Yayımlanma Tarihi	25 Şubat 2020
Yayımlandığı Sayı	Yıl 2020 Sayı: 99

Kaynak Göster

APA	Beısetayev, R. (2020). АХМЕТ ЯСАУИ ІЛІМІ: ҚАЗАҚЫ МҰСЫЛМАНДЫҚ ТҮСІНІК – ҰЛТТЫҚ ДҮНИЕТАНЫМ, ДӘСТҮР МЕН ҚҰНДЫЛЫҚТАР. Türkoloji(99), 97-113.
AMA	Beısetayev R. АХМЕТ ЯСАУИ ІЛІМІ: ҚАЗАҚЫ МҰСЫЛМАНДЫҚ ТҮСІНІК – ҰЛТТЫҚ ДҮНИЕТАНЫМ, ДӘСТҮР МЕН ҚҰНДЫЛЫҚТАР. Türkoloji. Şubat 2020;(99):97-113.
Chicago	Beısetayev, R. “АХМЕТ ЯСАУИ ІЛІМІ: ҚАЗАҚЫ МҰСЫЛМАНДЫҚ ТҮСІНІК – ҰЛТТЫҚ ДҮНИЕТАНЫМ, ДӘСТҮР МЕН ҚҰНДЫЛЫҚТАР”. Türkoloji, sy. 99 (Şubat 2020): 97-113.
EndNote	Beısetayev R (01 Şubat 2020) АХМЕТ ЯСАУИ ІЛІМІ: ҚАЗАҚЫ МҰСЫЛМАНДЫҚ ТҮСІНІК – ҰЛТТЫҚ ДҮНИЕТАНЫМ, ДӘСТҮР МЕН ҚҰНДЫЛЫҚТАР. Türkoloji 99 97–113.
IEEE	R. Beısetayev, “АХМЕТ ЯСАУИ ІЛІМІ: ҚАЗАҚЫ МҰСЫЛМАНДЫҚ ТҮСІНІК – ҰЛТТЫҚ ДҮНИЕТАНЫМ, ДӘСТҮР МЕН ҚҰНДЫЛЫҚТАР”, Türkoloji, sy. 99, ss. 97–113, Şubat 2020.
ISNAD	Beısetayev, R. “АХМЕТ ЯСАУИ ІЛІМІ: ҚАЗАҚЫ МҰСЫЛМАНДЫҚ ТҮСІНІК – ҰЛТТЫҚ ДҮНИЕТАНЫМ, ДӘСТҮР МЕН ҚҰНДЫЛЫҚТАР”. Türkoloji 99 (Şubat 2020), 97-113.
JAMA	Beısetayev R. АХМЕТ ЯСАУИ ІЛІМІ: ҚАЗАҚЫ МҰСЫЛМАНДЫҚ ТҮСІНІК – ҰЛТТЫҚ ДҮНИЕТАНЫМ, ДӘСТҮР МЕН ҚҰНДЫЛЫҚТАР. Türkoloji. 2020;:97–113.
MLA	Beısetayev, R. “АХМЕТ ЯСАУИ ІЛІМІ: ҚАЗАҚЫ МҰСЫЛМАНДЫҚ ТҮСІНІК – ҰЛТТЫҚ ДҮНИЕТАНЫМ, ДӘСТҮР МЕН ҚҰНДЫЛЫҚТАР”. Türkoloji, sy. 99, 2020, ss. 97-113.
Vancouver	Beısetayev R. АХМЕТ ЯСАУИ ІЛІМІ: ҚАЗАҚЫ МҰСЫЛМАНДЫҚ ТҮСІНІК – ҰЛТТЫҚ ДҮНИЕТАНЫМ, ДӘСТҮР МЕН ҚҰНДЫЛЫҚТАР. Türkoloji. 2020(99):97-113.

Kapak Resmi İndir

Makale Dosyaları

Tam Metin