TÜRKMEN TÜRKÇESINDE KALIP SÖZLERE BIR BAKIŞ

Yıl 2019, Sayı: 94, 83 - 95, 25.04.2019

S. Şahın N. Bıray

Öz

Bu makale, Türkmen Türkçesindeki kalıp sözlerin tanımı, sınıflandırılması, söz varlığı içindeki yeri, anlam bakımından değerlendirilmesi üzerine yapılan bir incelemeyi ve bu incelemenin değerlendirme ve sonuçlarını kapsamaktadır. Bütün Türkçede olduğu gibi Türkmen Türkçesinin de söz varlığı içinde atasözü, deyim, ikileme ve kalıp sözleri barındıran kalıplaşmış dil birimleri vardır. Bu birimlerin içinden atasözleri, deyimler ve ikilemeler üzerine yapılmış pek çok çalışma bulunurken, kalıp sözlerle ilgili kapsamlı bir çalışma yapılmamış, sadece bu çalışmalarda kalıp sözlere kısaca değinilmiştir. Bu yüzden kalıp sözlerin diğer kalıplaşmış dil birimlerinden ayırt edilmesi noktasında bazı karışıklıklar yaşanmaktadır. Oysa insanların iletişim sırasında sürekli olarak kullandığı ve Türkmen Türkçesinin yabancılara öğretimi sırasında önemli bir yeri olan bu kalıp sözlerin de kapsamlı bir şekilde tanımlanması, açıklanması ve diğer kalıplaşmış dil birimlerinden ayrı bir grupta incelenmesi gerekmektedir. Bu amaçla, yazımızda çeşitli kaynaklarda bahsedilen kalıp sözlerin tanımlarına bakılmış, buradan hareketle bu kalıpları ayrı bir grupta sınıflayabilmek için yapısal, işlevsel, anlamsal ve bağlamsal özellikleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu özelliklerden yola çıkarak kalıp sözlerin kapsamlı bir tanımı yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkmen Türkçesi, Söz varlığı, Kalıplaşmış dil birimleri, Kalıp sözler

ТҮРІКМЕН ТІЛІНІҢ СӨЙЛЕУ ЭТИКЕТІ

Öz

Мақала түркімен тіліндегі сөйлеу этикетінің түрлері және оның өзіне тән стильдік ерекшеліктерін, нормаларын, қолданылу аясын, мағынасын саралауға арналған. Басқа туыстас түркі тілдеріндегідей түркімен тілінің лексикасында да мақал-мәтелдер, идиомалар, редупликациялармен байланысты қалыптасқан сөз бірліктері болады. Мақал-мәтелдер және редупликациялар бойынша зерттеулер бар, бірақ сөйлеу этикеті (речевой этикет) бойынша жан-жақты, толыққанды зерттеу жұмысы жазылған жоқ, дегенмен осы зерттеулерде сөйлеу этикетіне қысқаша шолу ғана жасалады. Сондықтан да сөйлеу этикеті мен басқа стереотиптік тілдік бірліктер арасындағы айырмашылық туралы түрлі пікірлер айтылады. Әдеби тілдің қоғамдық өмірдің әр саласында жұмсалып, жазбаша түрдегі де, ауызша түрдегі де қызметі өрістей түскен сайын, сөз мәдениетіне ден қою бұрынғыдан гөрі артады. Сондықтан оның күрделі мәселелерін әрдайым тілге тиек етіп отыруға тура келеді. Мақалада күнделікті қарым-қатынас жасауда үнемі пайдаланылатын және түркімен тілін шетелдіктерге үйретуде маңызды орын алатын сөйлеу этикеті туралы зерттеушілердің еңбегін негізге ала отырып, оның құрылымдық, функционалдық, семантикалық және контекстік ерекшеліктері анықталған.

Anahtar Kelimeler

Түрікмен тілі, Лексика, Тілдік бірліктер, Cөйлеу этикеті

A LOOK AT FORMULAIC EXPRESSIONS IN TURKMEN TURKISH

Öz

This article includes a study on the evaluation of the meaning, definition, classification and place of the phrases in word presence in the Turkoman Turkish and results of this review. As with all Turkish, there are formulaic expressions language units that contain proverbs, idioms, reduplication and phrases in the presence of the Turkoman Turkish. While there are many studies on proverbs, idioms and reduplication within these units, a comprehensive study on phrases has not been carried out and only these phrases have been mentioned briefly in these studies. Therefore, some confusion at the point of distinguishing the words from other stereotyped language units has been experienced. However, this pattern, which people use continuously during communication and which has an important place in teaching Turkoman Turkish to foreigners, needs to be comprehensively identified, explained and examined in a separate group from other stereotypes. In order to classify these patterns in a separate group, structural, functional, semantic and contextual characteristics were tried to be determined in our study. Based on these features, a comprehensive definition of the words of mold has been made.

Anahtar Kelimeler

Turkoman Turkish, Word presence, Stereotyped language units, Phrases

РЕЧЕВОЙ ЭТИКЕТ ТУРКМЕНСКОГО ЯЗЫКА

Öz

Эта статья посвящена изучению определения и классификации слов туркменского языка, их классификации, месте в словаре и результатах данного исследования. Туркменский язык имеет стереотипные языковые единицы, которые содержат пословицы, идиомы, дилеммы и фразы в словаре. Несмотря на то, что проводится множество исследований данных единиц, как пословицы, идиомы и дилеммы, комплексное изучение фраз не проводилось. По этой причине существует некоторая путаница в отношении различия между словами и другими стереотипными языковыми единицами. Патенты, которые люди используют во время общения, занимают важное место при обучении туркменского языка иностранцам. Таким образом, исследуемые единицы должны быть всесторонне определены, объяснены и рассмотрены в отдельной группе от других стереотипных языковых единиц. Для этой цели были приняты во внимание определения слов, упомянутых в различных источниках, и в этом отношении авторы пытались определить структурные, функциональные и семантические особенности для классификации шаблонов в отдельной группе. На основе этих характеристик было сделано всестороннее определение лозунгов.

Anahtar Kelimeler

Туркменский, турецкий, Запас слов, Стереотипные языковые единицы

Kaynakça

• 1. Aksan, D. Türkçenin Sözvarlığı, Bilgi Yayınevi, İstanbul 2015.
• 2. Şahin, E. “Türkçede Para Birimleriyle İlgili Deyimler ve Bunların Anlam Bilimsel Karşılaştırılması”, Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2014, Volume 9/9, Summer, p. 953-968, Ankara- Turkey.
• 3. Zülfikar, H. Söz Varlığı, Yazım ve Anlatım Açısından Türkçedeki Gelişmeler, TDK Yayınları, Ankara, 2015.
• 4. Özdemir, C. “Bir Kültür Unsuru Olarak Âşık Edebiyatında Kalıp Sözler”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2015, Cilt: 8, Sayı: 38, s. 286–294.
• 5. Gökdayı, H. Türkçede Kalıp Sözler, Kriter Yayınları, İstanbul, 2015.
• 6. Bulut, S. “Anadolu Ağızlarında Kullanılan Kalıp Sözler ve Bu Kalıp Sözlerin Kullanım Özellikleri” Turkish Studies, 2014, Volume 7/4, p. 1117-1155.
• 7. Türkmen Diliniň Düşündürişli Sözlügi – I. Tom. Türkmenistanıň Ylymlar Akamiýasy Magtymguly Adyndaky Dil we Edebiýat İnstituty, sah.658, Aşgabat, 2015.
• 8. Yılmaz, E. Mahtumkulu Eserlerinin Deyimler Sözlüğü, Gazi Kitabevi, Ankara, 2016.
• 9. Doğan L. Türkmen Atasözleri, Parafiks Yayınevi, İstanbul, 2014.
• 10. Gökdayı, H. Türkçede Kalıp Sözler, Bilig- Kış, 2008, Sayı: 44: 89-110.
• 11. Türkmen Diliniň Düşündürişli Sözlügi – II. Tom. Türkmenistanıň Ylymlar Akamiýasy Magtymguly Adyndaky Dil We Edebiýat İnstituty, sah.542, Aşgabat, 2016.