TÜRK KÜLTÜRÜNDE KAZAK SANAT VE EL SANATININ BİLİŞSEL YÖNLERİ

Yıl 2019, Sayı: 98, 93 - 105, 25.12.2019

E.b. Auelbekov T.s. Burkıtbaev N.e. Auelbekov

Öz

Makale Kazak dekoratif ve uygulamalı sanatının Türk kültüründeki yerini inceler ve analiz eder. Türk dünyasının alimleri ve düşünürlerinin, halk el sanatlarında genç neslin eğitici, bilişsel önemi üzerine görüşleri ele alınacaktır. Kazak süsleme sanatının manevi özellikleri ayrıntılı bir şekilde tanımlanır ve bilişsel önemi belirlenir. Türk kültüründe dekoratif ve uygulamalı sanatların sanatsal bilişsel tezahürleri eğitim yönünden incelenir ve analiz edilir. Türk kültüründe Türk sanatlarının ve el sanatlarının manevi ve bilişsel içeriğinin özellikleri açıklanmıştır. Türk dünya görüşü olgusuna Kazak dekoratif ve uygulamalı sanatının yasalarına tarihsel-etnografik ve sanatsal açıklamalar getirilmiştir. Dekoratif ve uygulamalı sanatların bilişsel yönleri belirlenir ve aktarılır. Türk kültüründe Kazak sanatlarının ve el sanatlarının sanatsal-bilişsel karakterleri üzerine etno-pedagojik sonuçlar özetlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sanat ve zanaat, Türk kültürü, Sanatsal bakış, El sanatları, Süs eşyaları, Bilişsel yönleri

ҚАЗАҚ СӘНДІК-ҚОЛДАНБАЛЫ ӨНЕРІНІҢ ТҮРКІ МӘДЕНИЕТІНДЕГІ КӨРКЕМДІК ТАНЫМДЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

Öz

Мақалада түркі мәдениетіндегі қазақ сәндік-қолданбалы өнерінің орны анықталып, талданады. Түркі дүниесіндегі ғұламалардың, ойшыл ғалымдардың жас ұрпақты халықтық қолөнерге баулудың тәрбиелік, танымдық маңыздылығы туралы ой-пікірлері қарастырылады. Қазақ сәндік-қолданбалы өнерінің рухани мазмұндағы ерекшеліктері жан-жақты сипатталып, оның танымдық маңыздылығы айқындалады, түркі мәдениетіндегі көркем танымдық көріністері қарастырылып, олардың тәрбиелік жағынан өзара ұштасуы талданады. Түркі мәдениетіндегі қазақ сәндік-қолданбалы өнерінің түрлері бойынша рухани және танымдық мазмұнына сипаттамалар жасалады. Қазақ сәндік-қолданбалы өнер шығармаларында түркі дүниесінің дүниетанымдық белгілерінің болу заңдылықтарына тарихи-этнографиялық, өнертанымдық түсініктемелер беріледі және оның танымдық аспектілері анықталып, дәйектемелер жасалады. Түркі мәдениетіндегі қазақ сәндік-қолданбалы өнердің көркемдік-танымдық сипатына этнопедагогикалық тұрғыдан қорытындылар жасалады.

Anahtar Kelimeler

Сәндік-қолданбалы өнер, Түркі мәдениеті, Көркем дүниетаным, Қолөнер, Ою-өрнектер, Танымдық аспектілер

COGNITIVE ASPECTS OF KAZAKH ARTS AND CRAFTS IN TURKIC CULTURE

Öz

The article reveals and analyzes the place of Kazakh decorative and applied art in Turkic culture. In particular, the opinions of scientists and thinkers of the Turkic world on the educational, cognitive significance of introducing the young generation to decorative and applied art were examined. The features of the spiritual content of Kazakh decorative art are characterized and their cognitive significance is determined. Artistic cognitive manifestations of decorative and applied art in Turkic culture are examined, their educational relationships are analyzed. The features of spiritual and cognitive content by types of Kazakh decorative and applied art in Turkic culture are considered. A historical-ethnographic, art-historical interpretation of the laws governing the existence of ideological signs of the Turkic world in Kazakh works of decorative and applied art is given. Cognitive aspects of decorative and applied art are identified and arguments will be made. Ethnopedagogical conclusions are given to the artistic and cognitive nature of the Kazakh decorative and applied art in Turkic culture.

Anahtar Kelimeler

Arts and crafts, Turkic culture, Artistic worldview, Crafts, Ornaments, Cognitive aspects

ПОЗНАВАТЕЛЬНЫЕ АСПЕКТЫ ҚАЗАХСКОГО ДЕКОРАТИВНО-ПРИКЛАДНОГО ИСКУССТВА В КУЛЬТУРЕ ТЮРКОВ

Öz

В статье раскрывается и анализируется место казахского декоративно-прикладного искусства в тюркской культуре. В частности, были рассмотрены исследования ученых, мыслителей тюркского мира о воспитательном, познавательном значении приобщения молодого поколения к декоративно-прикладному искусству. Дается арактеристика особенности духовного содержания казахского декоративного искусства и определяются их познавательная значимость. Рассматриваются художественные познавательные проявления декоративно-прикладного искусства в тюркской культуре, анализируются их воспитательные взаимосвязи. Рассмотрены особенности духовно-познавательного содержания по экспонатам казахского декоративно-прикладного искусства в тюркской культуре. Ведется историко-этнографическое, искусстведенческое толкование закономерностей существования мировоззренческих признаков тюркского мира в казахских произведениях декоративно-прикладного искусства. Определены познавательные аспекты декоративно-прикладного искусства, на которые будут представлены серьезные аргументы. Даются этнопедагогические заключения художественно-познавательному характеру казахского декоративно-прикладного искусства в тюркской культуре.

Anahtar Kelimeler

Декоративно-прикладное искусство, Культура тюрков, Художественное мировоззрение, Ремесла, Орнаменты, Познавательные аспекты

Kaynakça

• 1. Назарбаев Н.Ә. «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру». Егемен Қазақстан. Астана. 12 сәуір, 2017.
• 2. Назарбаев Н.Ә. «Ұлы Даланың жеті қыры». Егемен Қазақстан. Астана, 21 қараша, 2018.
• 3. Советский энциклопедический словарь. / Под ред. А.М.Прохорова. М.: Сов. энциклопедия, 1986. – 1600 с.
• 4. Балкенов Ж. Өрнек өнері арқылы болашақ мұғалімдерді көркем шығармашылыққа даярлау (Монография). –Алматы. Ғылым. -2001. -372 б.
• 5. Жәнібеков Ө. Жолайырықта. Көкейкесті тақырыпқа сұхбат. Алматы: Рауан.1995.-112 б.
• 6. Асылханов Е.С. Изучение декоративно-прикладного искусства Казахстана в общеобразовательной школе и пед. институте республики. Автореф. дис.канд.пед. наук. М., 1985. 17 с.
• 7. Қасиманов С. Қазақ халқының қолөнері. - Алматы, 1995. -87 б.
• 8. Гумилев Л.Н. Древние тюрки. М.: Товарищество, 1993.
• 9. Кульшарипова Н.М. Человек и пространство: специфика пространственно-временных представлений кочевников//ж-л Ядкярь,1995.
• 10. Пірәлиев С.Ж., Керімов Л.К. Таным және студент. –Алматы: Санат, 2007. -208 б.
• 11. Әбдіғаппарова Ұ. Қазақтың ою-өрнектері. –А.: Өнер, 1999.
• 12. Ералин Қ., Байдәулетов Ж. Бейнелеу өнері терминдері. Түркістан. Тұран. 2010.– 104 б.
• 13. Ғабитов Т.Х. Қазақ философиясы. –Алматы: Раритет, 2011. -280 б.
• 14. Қырықбаев С., Оразалиев С., Адамқұлов Н. Халықтық көркемөнер шығармашылығы. Оқу-әдістемелік құрал. –Астана: Фолиант, 2015.-208 б.