EDEBİ ÇALIŞMALARINDA POLYSEMY İFADESİ “DİVANÜ LUGATİ'T-TÜRK”

Yıl 2018, Sayı: 88, 32 - 37, 27.04.2018

Hamidilla Dadaboev

Öz

Polisemi, çok anlamlılık, çok değişkenliktir, yani, kelimenin (dil birimi, terim), tarihsel olarak belirlenmiş veya anlam ve kökeni ile ilişkili iki veya daha çok anlama sahip olmasıdır. Sözcüklerin değerindeki değişikliklerin dinamiklerini ve her yeni belirtecin tam anlamını belirlemek büyük önem taşır.
Makalede, Kaşkarlı Mahmud’un ünlü “Divan Lügat At-Türk” adlı eserinin oluşumunda etkisi görünen polisemi fenominin analizi ele aalınmıştır. Çeşitli dilbilimsel faktörlerin etkisi sonucunda, makalede sunulan örnekler üzerindeki etkisinin bir sonucu olarak, birkaç yüzyıl boyunca belirli kelimelerin oluşumu sırasında meydana gelen önemli değişiklikleri görebiliriz.

Anahtar Kelimeler

Polisemy, Lexicology, Eşanlamlı, Sözcük Anlamı, Sözlük, Sözlük

“ДЕВОНИ ЛУҒАТИТ ТУРК” АСАРИДА ПОЛИСЕМИЯНИНГ ИФОДАЛАНИШИ

Öz

Полисемия – көп мағыналылық, көп варианттылық, яғни сөзде (тілдік бірлікте, терминде) тарихи жағынан негізделген немесе мағынасы мен шығу негізі өзара байланысты екі және одан да көп мағынаның болуы. Лексеманың өзгеру динамикасы мен әрбір жаңа лексеманың тура мағынасын анықтау үлкен мәнге ие.
Мақалада Махмұд Қашқаридың атақты «Диуани лұғат ат-түрк» еңбегін жазуға әсер еткен полисемия феноменіне талдау жасалады. Тілдік мақалаларда берілген мысалдардағы түрлі тілдік факторлардың әсері нәтижесінен белгілі бір сөздің ғасырлар бойы қалыптасуындағы маңызды өзгерістерді көруге болады.

Anahtar Kelimeler

Полисемия, Лексикология, Синоним, Диуан, Сөздік, Сөз ұғымы

EXPRESSION OF POLYSEMY IN THE LITERARY WORK “DIVAN LUGAT AT-TURK”

Öz

Polysemy is realized by the method of transferring the name of a certain object, attribute, action into another object, a sign, an action and is considered a complex and multifaceted phenomenon of lexical polysemy. It is very important to identify the dynamics of changing the value of each lexeme and to determine the exact concept of each new lexeme.
The article deals with the analysis of the polysemy phenomenon, which had a significant impact on the works of Mahmud Kashgari “Divan Lugat At-Turk”. As a result of the various linguistic factors influence, significant changes occurred in lexical formations for several centuries, which are presented in the article by specific examples.

Anahtar Kelimeler

Polysemy, Lexicology, Synonym, Lexical Meaning, Sofa, Dictionary

«ДИВАНИ ЛУГАТ АТ-ТЮРК» КАК ВЫРАЖЕНИЕ ПОЛИСЕМИИ В ЛИТЕРАТУРЕ

Öz

Полисемия - многозначность, многовариантность, то есть наличие у слова (единицы языка, термина) двух и более значений, исторически обусловленных или взаимосвязанных по смыслу и происхождению. Определение динамики изменений ценности лексемы и точного смысла каждой новой лексемы имеет большое значение. В статье проводится анализ феномена полисемии, повлиявшей на создание известного произведения Махмуда Кашгари «Диван Лугат Ат-Тюрк». В результате влияния различных языковых факторов на примерах, представленных в статье, можно увидеть важные изменения, происходившие при формировании тех или иных слов в течении нескольких веков.

Anahtar Kelimeler

Полисемия, Лексикология, Синонимы, Понятие Слова, Словарь

Kaynakça

• 1. Дадабоев Ҳ. (2008). “Девону луғотит турк”даги туркий тилларга хос фонетик ва лексик-семантик хусусиятлар ҳақида//Тилшуносликнинг долзарб масалалари 4. -Тошкент.
• 2. Дадабоев Ҳ. (2010). Илк эски туркий тилдаги антонимлар//Тилшуносликнинг долзарб масалалари 5.- Тошкент.
• 3. Дадабоев Ҳ. (2011). Илк эски туркий тилда эркак жинсининг ифодаланиши// Ўзбек тилшунослигининг долзарб масалалари. Республика илмий-назарий анжумани материаллари. - № 5. -Тошкент.
• 4. Кучкартаев И. (1972). Лексика “Дивану лугат ит-турк” М.Кашгари и современный узбекский литературный язык//Советская тюркология. -№1. -Баку.
• 5. Махпиров В. (1978). Вопросы этнической истории тюркских племен в «Дивану лугатит тюрк» Махмуда Кашгарского// Исследование по киргизскому и казахскому языкознанию. Материалы научной конференции молодых ученых-языковедов Киргизии и Казахстана. -Фрунзе.
• 6. Маҳмуд Кошғарий. (1960-1963). Девону луғотит турк. Т. I-III. Таржимон ва нашрга тайёрловчи филология фанлари кандидати С.М.Муталлибов.- Тошкент.