“KADIN” SÖZCÜĞÜNÜN TARİHSEL SÜREÇ İÇERİSİNDE DEĞİŞEN ANLAMLARI

Yıl 2018, Sayı: 89, 68 - 84, 27.06.2018

Yıldız Işık

Öz

Danimarkalı filozof Soren Kierkegaard (2003: 11), tıpkı insanlar gibi, kavramlarında geçmişleri olduğunu, onların da zamanın yıpratıcı etkileri karşısında en az insanlar kadar aciz kaldığını belirtir. Kierkegaard’ın söylediği gibi, Türkçedeki kadın kavramının da uzun, yüklü bir geçmişi vardır. Kavram, Türk dilinin ilk yazılı belgeleri olan Orhon Yazıtlarından itibaren Eski, Orta ve Yeni Türkçe dönemlerini aşıp günümüze dek varlığını sürdürmeyi başarabilmiş bir sözcüktür. Bu makalede, kadın sözcüğünün kavramsal anlamından hareketle hangi köklere dayandığı, ilk olarak nasıl bir anlam taşıdığı, süreç içerisinde nasıl bir biçim ve anlam değişikliği gösterdiği üzerinde durularak tarihsel metinlerin alt katmanlarındaki gizli temsillerin, sözlüklerin içine gömülü kalmış anlamların izi sürülecektir. Bu izin sürüldüğü yerler, kadın sözcüğünün örttükleriyle sınırlı olacaktır.
Kavrama yapılacak kazı çalışması, kadın kavramının tuzaklarla dolu olduğu ön kabulüne dayanmaktadır. Tuzağı, Derrida (2011: 58)’nın dediği gibi, doğanın değil de dilin içine gizlenmiş yapay düzenek olarak düşündüğümüzde, kadın kavramındaki tuzağın dilsel ayrımcılık içerdiğini söyleyebiliriz. Tuzağı boşa çıkarabilmek için kadın sözcüğünün çözümlemesi yapılarak sözcüğünün kökeninde ve kavramsal anlamında kendini gösteren ama gözden kaçırılmış olan dilsel dolayısıyla kültürel adaletsizlik açık edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Kültür, Tarih, Değişim, Kadın

«ҚАТЫН» СӨЗІНІҢ ТАРИХИ ҮДЕРІСТЕ ӨЗГЕРГЕН МАҒЫНАЛАРЫ

Öz

Даниялық философ Сорен Киеркеардтың айтуынша, адамдар өз тұжырымдамаларында тарихқа ие және өздерінің уақытты жоғалтатын әсеріне қарамастан, әлсіз. Киеркеардтың ойынша, түркі тіліндегі «қатын» тұжырымдамасы – ұзаққа созылған сөз. Тұжырымдама түркі тілінің алғашқы жазбаша құжаттары Орхон жазуларында болғандықтан, ескі, орта және жаңа түрік дәуірі мен күнделікті өмірін сақтап қалды. Бұл мақалада «қатын» сөзінің мағына жағынан шығу тегі, алғашқы мағынасы, үдеріс кезінде мағынасының қандай қалыпта өзгергендігін көрсететін тарихи мәтіндерге назар аударып, ғылыми талдау жасалған.

Anahtar Kelimeler

Мәдениет, Тарих, Өзгеріс, Әйел, Мағына

"WOMEN" IN THE HISTORY OF THE HISTORICAL PROCESS CHANGING MEANINGS

Öz

The Danish philosopher Soren Kierkegaard (2003: 11) states that, just like humans, they are past in their concepts and that they are as weak as humans in the face of their time-consuming effects. As Kierkegaard has said, the concept of woman in the Turkic is also a long, burgeoning past. The concept is a word that has survived the old, middle, and new Turkish periods since the Orkhon Inscriptions, the first written documents of the Turkish language, and has been able to maintain its existence on a daily basis. In this article, the meaning of the meanings buried in the hidden representations and dictionaries in the lower layers of the historical texts will be put forward by focusing on what roots, what kind of meaning and the way in which the word of the woman shows conceptual change. The places where these permits are issued will be limited by the coverage of your spoken word. The excavation to understand is based on the assumption that the concept of women is full of traps. We can say that the trappings of the concept of women include linguistic discrimination when we think of it as artificial apparatus hidden in the language, not nature, as Derrida (Derrida, 2011: 58) said. In order to wipe out the salvation, the word of the woman will be analyzed and the cultural injustice will be revealed at the root of the word and in the conceptual sense, but because of the missed language.

Anahtar Kelimeler

Culture, History, Change, Woman

ИЗМЕНЕНИЕ СМЫСЛА ПОНЯТИЯ «ЖЕНЩИНА» В ИСТОРИЧЕСКОМ ПРОЦЕССЕ

Öz

Согласно датского философа Сорена Герхарда, человек в своих заключениях опирается на историю и несмотря на влияние, оказываемое потерянным временем, не имеет силы. А определение понятия женщины в турецком языке потребует довольно много времени. Это понятие сохранилось с древних времен, с первых письменных источников – Орхон-Енисейских памятников, и имеется во всех периодах развития турецкого языка. В статье рассказывается о генезисе понятия женщины, первоначальном значении слова и его изменении в историческом процессе. Исследование проводится на основе научного анализа исторических текстов.

Anahtar Kelimeler

Культура, История, Изменения, Женщина, Значение

Kaynakça

• Akın, Cüneyt (2015), “Dede Korkut’ta Yer Alan Atasözlerinde Metaforların İşleyişi”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 15/2, Kış.
• Alagözlü, Nuray (2009), “Dil ve Cins: Türkçe Atasözlerinde ve Deyimlerde Kadın Üzerine Eğretilemeler ve Toplum-Bilişsel Yapı”, International Journal of Central Asian Studies, Vol 13.
• Ayverdi, İlhami (2006), Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 2. Baskı.
• Bingölçe, Filiz (2001), Kadın Argosu Sözlüğü, İstanbul: Metis, 1. Basım.
• Clauson, Sir Gerhard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-thirteenth Century Turkish, Oxford: At The Clarendon Press.
• Dede Korkut Oğuznameleri, (2000), (Haz: Semih Tezcan-Hendrik Boeschoten), İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 3. Basım.
• Dede Korkut Oğuznameleri Üzerine Notlar, (2001), (Haz: Semih Tezcan), İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 1. Basım.
• Dede Korkut Kitabı: Transkripsiyon-İnceleme-Sözlük (2006), (Haz: Bekir Sami Özsoy), Ankara: Akçağ Yayınları, 1. Basım.
• Dedem Korkudun Kitabı: Kitab-ı Dedem Korkut ala Lisan-ı Taife-i Oğuzan, (2007), (Haz: Orhan Şaik Gökay), İstanbul: Kabalcı, 1. Basım.
• Dede Korkut Kitabı: Han’ım Hey, (2014), (Haz: İlhan Genç, Atabey Kılıç, İ. Hakkı Aksoyak), Ankara TOBB yayınları, 1. Basım.
• Derleme Sözlüğü III.,IV. (2009), Ankara: TDK Yayınları, 3. Basım.
• Derrida, Jacques, (2011), Gramatoloji, (Çev: İsmet Birkan), İstanbul: Bilgesu Yayıncılık, 1. Basım.
• Develioğlu, Ferit (2006), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Sözlük, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 23. Basım.
• Doğan, Enfel (2011), “Türkiye Türkçesinde Cinsiyet Kategorisinin İzleri” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 4, Sayı 17.
• Gülensoy, Tuncer (2007), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi I, Ankara: TDK Yayınları, 1. Basım.
• Irigaray, Luce (2006), Ben Sen Biz, (Sabri Büyükdüvenci-Nilgün Tutal), Ankara: İmge Yayınevi, 1. Basım.
• Karahan, Akartürk (2006), “Tarihi Türk Dilinin Söz Varlıgına Katkılar: Kadınla İlgili Kelimeler Üzerine”, Bilkent Üniversitesi l. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildirileri, Ankara: s.1-12.
• Kaşgarlı Mahmud, (2006), Divanü Lugat-it-Türk I.,II.,III.IV., (Haz: Besim Atalay), Ankara: TDK Yayınları, 5. Basım.
• Kestelli, Raif Necdet (2004), Resimli Türkçe Kamus, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1. Basım.
• Kierkegaard, Soren (2003), İroni Kavramı, (Çev: Sıla Okur), İstanbul: Türkiye İş Banaksı, 1. Basım.
• Köksal, Behiye (2011), “Orhon Yazıtları’nda Kadın” e-Journal of New World Sciences Academy, Volume: 6, Number: 2, Article Number: 4C0094
• Martinet, Andre (1998), İşlevsel Genel Dilbilim, (Çev: Berke Vardar), İstanbul: Multılıngual, 1. Basım.
• Meninski,Franciscus a Mesgnien, (2000), Thesaurus-Lexicon Turcico, Arabico, Persicum II,,İstanbul: Simurg Yayınevi.
• Naci, Muallim (2009), Lügat-i Naci, (Haz: Ahmet Kartal), Ankara: TDK Yayınları, 1. Basım.
• Nişanyan, Sevan Sözlerin Soyağacı Çağdaş Türkçenin Kökenbilim Sözlüğü, İskenderiye
• Ong, J. Walter, (2014), Sözlü ve Yazılı Kültür: Sözün Teknolojileşmesi, (Sema Postacıoğlu Banon), İstanbul: Metis Yayınları, 5. Basım.
• Özsoy, Sumru vd. (2011), Genel Dilbilim II, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 1. Basım.
• Parlatır, İsmail (2006), Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınevi, 1. Baskı.
• Parlatır, İsmail, “Türkiye Türkçesinin Tarihi Sözlükleri” Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Merkezi, e-kaynak: http://www.akmb.gov.tr/turkce/books/turkkong4-4/tk4-4-46-parlat.htm
• Sami, Şemseddin, (2015), Kamus-i Türki, İstanbul: İdeal Yayınları, 4. Basım.
• Saussure, F. (1985), Genel Dilbilim Dersleri, (Çev: Berke Vardar), İstanbul: Multılıngual, 1. Basım.
• Şahin, Serpil (2013).“Orhun Yazıtlarında Kadın’la İlgili Sözvarlığı”, Eprints.İbu.Edu.Ba/.../Orhun%20yazıtları’nda%20kadınla%20ilgili%20
• Şeyhülislam Mehmed Esad Efendi, (1999), Lehçetü’l Lügat, (Haz: Ahmet Kırkkılıç), Ankara: TDK Yayınları, 1. Basım.
• Tarama Sözlüğü II., IV., (2009), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 3. Basım.
• Tekin, Talat (2008), Orhon Yazıtları, Ankara: TDK Yayınları, 3. Basım.
• Useev, Nurdin (2012), “Köktürk Harfli Yenisey Yazıtlarındaki Kadını Bildiren Kelimelerin Anlamına Göre Eski Türklerde Kadın İmajı” Dil Araştırmaları, Sayı: 11, s. 57-66.
• MEB Örnekleriyle Türkçe Sözlük, (1995), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1. Baskı.
• Ötüken Türkçe Sözlük, (2007), İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Wittgenstein, Ludwig (2006), Felsefi Soruşturmalar, (Çev: Deniz Kanıt), İstanbul: Totem Yayıncılık, 1. Basım.
• Yusuf Has Hacip (2003), Kutadgu Bilig, (Haz: Reşidi Rahmedi Arat), Ankara: Türk Tarih Kurumu, 8. Basım.
• Yusuf Has Hacip (2007), Kutadgu Bilig: Metin (Haz: Reşidi Rahmedi Arat), Ankara: TDK Yayınları, 1. Basım.