NAĞIL SÜJETİNİN FORMALAŞMASINDA MİF MODELLƏRİNİN ROLU

Yıl 2018, Sayı: 89, 109 - 123, 27.06.2018

Ramil əliyev

Öz

Azeri masallarının yapısı çok karmaşıktır. Efsanenin yapısal modelleri masalları şekillendirmede önemli bir rol oynamaktadır. Efsane yapısı kozmogonik, etnografik, takvim, eskatolojik, şeytanolojik, etiyolojik, teolojik vb. içerir. Bu süreçlerden sonra masal teması, fikri ve sanatsal değeri ile ulusal hazinemiz haline gelmektedir. Masal yapısında ezoterik ve exoteric, kozmogonik, astral, şecere, antropomorfik, zoonimik, fononimik, totemik, dini vb. Efsaneler eşit olarak yansıtılır. Bütün bunlar uzun bir süre boyunca bir peri masalı yaratcılıgında ifade edilir. Her efsanenin içeriğine göre, ayrıca masal türleri de vardır. Bunlar masallar, büyülü masallar, hane ve sosyal masallar, alegorik masallar, dini masallar. Azerbaycan'da bu tür masalların sayısı çok fazladır ve varyantları mevcuttur.

Anahtar Kelimeler

Masal, Totem, Yılan, Iniasyon, Ritüel, Efsane

СЮЖЕТТІ ӘҢГІМЕЛЕРДІ ҚҰРУДА МИФ МОДЕЛЬДЕРІНІҢ РӨЛІ

Öz

Әзірбайжан ертегілерінің құрылымы өте күрделі. Құрылымдық модельдер ертегілерді қалыптастыруда шешуші рөл атқарады. Миф құрылымы космогониялық миф, этнографиялық, күнтізбелік, эсхатология, демонологиялық, этиологиялық, және басқа да теологиялық терминдерді қамтиды. Ұлттық қазынамыз болып табылатын мифтердегі терминдер тақырыптың, сюжеттің, идеяның және шығарманың көркемдік құндылығын көрсетеді Ертегілер құрылымы эзотерикалық және экзотериялық, генеалогиялық, антропоморфты, зоохимиялық, тотемдік, діни және басқа да ғарыштық аңыздарды қамтиды. Осының барлығы ұзақ уақыт бойы фантастикалық жаратылыстардан тұрды. Әрбір аңыз мазмұнына қарай жергілікті және әлеуметтік ертегілер, аллегориялық ертегілер, қарапайым ертегілер мен діни әңгімелер болып бөлінеді. Мұндай әңгімелер Әзірбайжанда көптеп кездеседі.

Anahtar Kelimeler

Әңгіме, Тотем, Жылан, Пассифлора, Рәсім, Миф

THE ROLE OF MYTH MODELS IN THE FORMATION OF THE TALE PLOT

Öz

The structure of Azerbaijani tales is very complicated. Myth's structural models play a key role in formation of tales. Cosmogonic, ethnogonic, calendar, eschatological, demonological, etiological, theological and other mythological views participate in the myth’s structure. After these processes, the fairy tale becomes our national treasure with its theme, plot, idea and artistic value. Initiation, esoteric and exoteric, cosmogonic, astral, genealogy, anthropomorphic, zoonimic, phitonimic, totemic, religious and other myths are equally expressed in the tale structure. Myths are equally reflected. All these are expressed in the tale creation over a long period of time. According to the content of each myth, there appear relevant types of tales as well. These are the tales about animals, magical tales, household and social tales, allegorical tales, child tales and religious tales. In Azerbaijan, the number of such tales forms majority and possesses a variation feature.

Anahtar Kelimeler

Tale, Totem, Snake, Iniation, Ritual, Myth

РОЛЬ МИФИЧЕСКОЙ МОДЕЛИ В СОЗДАНИИ СЮЖЕТНОГО РАССКАЗА

Öz

Структура азербайджанских сказок довольно сложна. Структурные модели играют решающую роль в формировании сказок. Струкутура мифа охватывает этнографические, эсхатологические, календарные, демонологические, этиологические, теологические и космогонические термины. Мифологические термины раскрывают тему, сюжет, идею и художественную ценность произведения, что является национальным достоянием. В структуре сказок присутствуют эзотерические и экзотерические, космогонические легенды с генеалогическими, антропоморфными, зоохимическими, тотемными, религиозными и другими вкраплениями. Все это долгое время состояло из фантастических созданий. Каждая легенда в соответствии с содержанием делится на местные и социальные сказки, аллегорические сказки, просто сказки и религиозные рассказы. Такие рассказы встречаются в Азербайджане повсюду.

Anahtar Kelimeler

Рассказ, Тотем, Змея, Пассифлора, Традиция, Миф

Kaynakça

• Azərbaycan Nağılları. (1963). 5 Cilddə. 4-Cü Cild. Bakı: Azərbaycan EA Nəşriyyatı.
• Azərbaycan Folkloru Antologiyası. (2003). Ağbaba Folkloru. VIII Kitab. Bakı: Səda.
• Bahaeddin Ögel. (1971). Türk Mitolojisi. I Cild. Ankara.
• Bəydili C. (2007). Türk Mifoloji Obrazlar Sistemi: Struktur Və Funksiya. Bakı: Mütərcim.
• Фрейденберг О. Ф. (1978). Миф и литература древности. М.: Наука,
• Мелетинский Е.М. (1958). Герой волшебной сказки (Происхождение героя). М.: Восточной Литературы.
• Мифологический словарь. (1991). М.: Советская энциклопедия.
• Sehirli Sünbüllər: Azərbaycan Mifləri. (1990). Toplayanı A.Nəbiyev. Bakı: Gənclik.