I. DÜNYA SAVAŞI DÖNEMİNDE ERMENİ MEZALİMİ VE CİLOVLUK OLAYLARI

Yıl 2018, Sayı: 92, 102 - 110, 27.12.2018

Gumru Şehriyar

Öz

Tarih boyunca Ermenilerle Türkler arasında bugün de sonuna kadar araştırılmamış facialar yaşanmıştır. Tabii ki, bu olaylarda tarihi, sosyal-politik, iç ve dış etkenler önemli rol oynamaktadır. I. Dünya Savaşı yıllarında Ermenilerin Türk katliamları daha geniş boyut kazandı. 1915 yılında Urmiye ve Selmas`da Petros isimli Ermeni kumandanı Azerbaycan`lılara baskın yapmış ve Esgerhan mahallesinde kanlı bir savaş başlatmıştı. Ermeniler evlere ve mahallelere vahşice baskın yaparak halkı, yaşlı ve kadınları, çocukları katlettiler. 159 gün süren bu kanlı katliamın sonucunda 150 bin Azerbaycan Türkü katledildi. 18 Mart 1917`de Ermeniler Rusya`nın Urmiye`deki konsolosu Nikitin`in ve Amerikan misyonerlerinin başkanı Şett`in emriyle Müslümanlara karşı yeniden katliama başladı. Bir günün içinde Urmiye ve etrafının Müslüman-Türk ahalisinden 10 bin kişi katledildi.
Tarihte “Cilovluk faciasi” olarak hafızalarda kalan kanlı hadise ise 1918 yılında Şubat-Mart aylarında meydana gelmiştir. Bu katliamda Ermenilerle beraber Asuriler ve Kürtler de yer almaktaydılar. Buradaki Asuriler hristiyan idiler ve Türkiye`nin Cilov bölgesinden buraya göç etmiştiler. Cilovluk faciasının püf noktası 1918 senesinin martında Nevruz bayramının son çarşambasına denk gelmektedir. Ermeni-Kürd-Asuri harbi birleşmeleri şehre hücum ederek evlere girdi, ahaliyi yağmalayarak kadınlara tecavüz etti. Direnenler ise toplu halde öldürüldüler. Güney`de şimdi de “Kara çarşamba” olarak adlanan o kanlı günde Urmiye ahalisi şehirdeki kervansaraya dolduruldu ve diri diri yakıldı. Cilovluk faciasından sonra da katliamlar devam ediyordu.
Bu çalışmada I. Dünya Savaşı sırasında Kafkas`larda ve Güney Azerbaycan`da yaşanan Ermeni mezalimlerine değinilerek, esasen Türk’ün büyük faciası olan Сilovluk olaylarına yer verilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Cilovluk faciası, Türk, katliam, Facia, Savaş, Ermeni, Kürt, Asuri

БІРІНШІ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК СОҒЫС КЕЗІНДЕГІ АРМЯНДАРДЫҢ ҚАТЫГЕЗДІГІ ЖӘНЕ ЖИЛОВЛУК ОҚИҒАЛАРЫ

Öz

Тарих бойынша армяндар мен түрктер арасындағы қақтығыстар бүгінге дейін толық зерттелмеген. Әрине, ол оқиғаларда тарихи, әлеуметтік-саяси, ішкі және сыртқы факторлар маңызды рөл атқарады. Бірінші дүниежүзілік соғыс жылдарында армяндардың түрктерге жасаған қатыгездігі орасан зор болған. 1915 жылы Урмия мен Селмаста армян командирі Петрос азербайжандықтарға шабуыл жасап, Есгерхан маңында қанды соғыс бастаған екен. Шабуыл барысында қарттар мен әйелдерді, балаларды өлтірген. 159 күнге созылған қанды қырғынның нәтижесінде 150 мың Азербайжан түркі қаза тапты. 1917 жылғы 18 наурызда армяндар Урмиядағы Ресейдің консулы Никитиннің басшылығымен және американдық миссионерлердің басшысы Шеттің бұйрығымен мұсылмандарға қарсы жаңа қырғын бастады. Бір күн ішінде Урмия мен оның айналасында мұсылман-түрк халқынан 10 мың адам өлтірілді.
Тарихта “Жиловлук апаты” атымен есте қалған қанды оқиға 1918 жылы ақпан-наурыз айларында болған. Ассириялықтар мен күрдтер армяндармен бірігеді. Ассириялықтар ¬- Түркияның Жилов аймағынан осы жерге қоныс аударған христиандар. Жиловлук апаты болған уақыт 1918 жылдың наурызында Наурыз фестивалінің соңғы сәрсенбісімен сәйкес келеді. Армян-күрт-ассириялық әскер қалаға шабуыл жасап, үйге кіріп, адамдарды тонап, әйелдерді зорлады. Қарсы шыққандарды жаппай өлтірген. Қазір күні де “Қара сәрсенбі” деп аталатын қанды күні Урмия қаласының халқын керуен сарайға жинап, тірідей өртеп жіберген. Жиловлук апатынан кейін де жаппай қырып-жоюлар жалғасты. Бұл мақалада Бірінші дүниежүзілік соғыста Кавказ мен Оңтүстік Азербайжандағы армяндардың зұлымдықтары туралы зерттеулер қарастырылған.

Anahtar Kelimeler

Жиловлук апаты, Түрктер, Апат, Соғыс, Армян, Күрт, Ассириялық

ARMENIAN SAVAGERIES AND EVENTS OF JILOVLUG DURING I WORLD WAR

Öz

There were savageries between Armenians and Turks along the history which haven’t investigated until the end nowadays. Of course, in these cases, historical, social and political, internal and external factors played an important role. During I World War the savageries to Turks by Armenians took a large scope. In 1915 the Armenian commander called Petros attacked Azerbaijanis in Urmia and Salmas, started a bloody war in the street Asgarkhan. Armenians brutally raided the homes and streets, murdered the population, the olds, women and children. During that bloody massacre which lasted one hundred fifty nine days 150 thousand Azerbaijani Turks were killed. On 18 March, 1917 Armenians again began to massacre the Muslims with the command of Nikitin who was the Consul of Russia in Urmia and Shettin who was the leader of American missionaries. During a day more than 10 thousand people from the Muslim-Turkic population from Urmia and surroundings were killed. The bloody event in the history remembered as “The tragedy of Jilovluk” happened during February – March in 1918. In that massacre together with Armenians Kurds and Assyrians took place. The Assyrians living there were Christian and had relocated here from Turkey. The culmination of the tragedy took place in March 1918, the last Tuesday of Novruz holiday. Armenian-Kurdish-Assyrian troops entered the city and attacked houses, looted people, raped women. But who put up resistance was shot in mass. On the day “Blacky Tuesday” which is also called nowadays in the south the population of Urmia were filled into the inn and burned alive. After the tragedy in Jilovlug the massacres were continued. In this article it will be pointed out that Armenian savageries happened in Caucasus and in the Southern Azerbaijan during I World War and the Jilovlug events being the greatest tragedy of Turks will be told.

Anahtar Kelimeler

The tragedy of Jilovlug, Turk, Massacre, Genocide, War, Armenian, Kurdish, Assyrian

ЖЕСТОКОСТЬ АРМЯН И СОБЫТИЯ В ЖИЛОВЛУКЕ В ПЕРИОД ПЕРВОЙ МИРОВОЙ ВОЙНЫ

Öz

На протяжении всей истории между армянами и тюрками существовала жестокость, которая до сих пор не исследована до конца. Конечно, в этих событиях важную роль играют исторические, социальные и политические, внутренние и внешние факторы. Во время Первой мировой войны жестокость армян к тюркам приобрела большой размах. В 1915 году армянский полководец Петрос напал на азербайджанцев в Урмии и Салмасе, начал кровавую войну в районе Асгархана. Армяне жестоко совершали набеги на дома и районы, убивали население, стариков, женщин и детей. В ходе этой кровавой бойни, которая длилась сто пятьдесят девять дней, было убито 150 тысяч азербайджанцев. 18 марта 1917 года армяне снова начали резню мусульман под командованием Никитина, который был консулом России в Урмии, и Шеттина, который был лидером американских миссионеров. За день было убито более 10 тысяч человек из мусульманско-тюркского населения из Урмии и окрестностей. Кровавое событие в истории, которое запомнилось как «Трагедия Жиловлука», произошло в феврале - марте 1918 года. В этой жестокости вместе с армянами участвовали курды и ассирийцы. Живущие там ассирийцы были христианами и переехали сюда из Турции. Кульминация трагедии произошла в марте 1918 года, в последний вторник праздника Наурыз. Армяно-курдско-ассирийские войска вошли в город и атаковали дома, грабили людей, насиловали женщин. Кто оказал сопротивление, был застрелен прилюдно. В день «Черного вторника», который также называют в наши дни на юге, население Урмии было заполнено в гостинице и сожжено заживо. После трагедии в Жиловлуге массовые убийства были продолжены. В этой статье будет рассказано об армянской жестокости, произошедшей на Кавказе и в Южном Азербайджане во время Первой мировой войны, о событиях в Жиловлуге, представляющих величайшую трагедию тюрок.

Anahtar Kelimeler

Трагедия Жиловлука, Тюрки, Массовые убийства, Геноцид, Война, Армянин, Курд, Ассириец

Kaynakça

• Ceferli E. Azerbaycan türklerinin Cilovlug faciesi: 1918-ci ilin ganlı mart günlerinde Urmu, Xoy ve Selmasda minlerle soydaşımız vehşicesine getle yetirilib / Olaylar – 1 aprel 2008, №51
• Halaçoğlu Y. Sürgünden Soykırıma Ermeni İddiaları. Babıali Kültür Yayıncılığı, İstanbul, 2008
• Odubadi M.S. Qanlı iller. 1905-1906-cı illerde Kafkazda baş veren ermeni-müselman davasının tarihi. Kafkaz, Bakı, 2007
• Polat A. Tebriz: Medeniyyetlerin beşiyi. Bayındır Cilt Evi, İstanbul, 2015
• Selvi H. Armenian question: from the first world war to the treaty of Lausanne. Sakarya University, 2007
• Маккарти Дж., Маккарти K. Тюрки и армяне руководство по армянскому вопросу. Баку, 1996