ESKI UYGURCA *SÜYE- FIILI VE TÜREVLERI ÜZERINE

Yıl 2017, Sayı: 82, 36 - 49, 24.04.2017

E. Uçar

Öz

Eski Uygurca süye-’nin kökeni hakkında şimdiye değin etimoloji sözlüklerinde bir açıklama yapılmamıştır. Sadece RÄSÄNEN, Orta Türkçe tanıklardan hareketle süye- ~ söye-’yi ‘lehnen, stützen’ maddebaşı yapmıştır ama kökeni hakkında bir şey söylememiştir. Eski Türkçedeki süyek’in şimdiye değin tanıklanmayan *süye- köküne dayandığı açıktır.

Anahtar Kelimeler

Süye-, Süyek, Eski Türkçe, Orta Türkçe

ON OLD UIGUR SÜYÄ- AND ITS DERIVATIONS

Öz

There is no explanation in etymological dictionaries about the origin of the Old Uigursüyä- or süyäk. Only in RÄSÄNEN’s dictionary, süyä- ~ söyä-‘lehnen, stützen’ is made the item together with Middle Turkic evidences, but nothing is found about its origin there. It is obvious that the Old Uigur süyäk is based on the unattested verb *süyä-.

Anahtar Kelimeler

Süyä-, Süyäk, Old Turkic, Middle Turkic

Kaynakça

• Agişev, İ. M. et al (1993). Başkort Télénéŋ Hüzlégé, İké Toomda, Tom. II: Н-Я, Moskva: “Russkiy Yazık”.
• Akçay, Y. (2010). Osmanlı Dönemi Sözlükçülüğü ve Karahisari’nin Şâmilü’l-Luga İsimli Sözlüğü Üzerine Bir İnceleme, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yeni Türk Dili Bilim Dalı, İstanbul. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]
• Al–Rabghūzī (1995). The Stories of the Prophets: Qisas Al–Anbiyā’, an Eastern Turkic Version, Vol. I, Critically Edited by H. E. Boeschoten, M. Vandamme and S. Tezcan with the assistance of H. Braam, B. Radtke; Vol. II, Transleted into English by H. E. Boeschoten, J. O’Kane and M. Vandamme, Leiden-New York-Köln: E. J. Brill.
• Ata, A. (1997). Nāṣirü’d-dīn bin Burhāne’d-dīn Rabġūzī: Ḳıṣaṣü’l-Enbiyā (Peygamber Kıssaları), C. I: Giriş-Metin-Tıpkıbasım; C. II: Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ayhan, V. (2007). Eski Anadolu Türkçesiyle Yazılmış Satır Arası Kur’an Tercümesi (Gramer-Metin-Sözlük) (245b-320a), Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Edebiyatı Bölümü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yeni Türk Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı, Sivas. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]
• Bammatova, Z. Z. (1969). Kumıksko-Russkiy Slovar’ (okolo 13000 slov), Moskva: ‘Sovyetskaya Entsiklopediya’ Izdatel’stvosi,
• Baskakov, N. A. (1958). Karakalpaksko-Russkiy Slovar’: Okolo 30.000 Slov, Moskva: Karakalpakskiy Nauçno-Issledovatel’skiy Institut Taşkent.
• Battal, A. (1988). İbni-Mühennâ Lûgati (İstanbul Nüshasının Türkçe Bölüğünün Endeksidir), II. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bayraktar, N. (2008). Ebu’l-Fazl Musa bin Hacı Hüseyn el-İzniki: Kısasü’l-Enbiya Tercümesi, Metin-Dizin, Ankara: Ebabil Yayınları.
• Cincius, V. I. (1977). Sravnitel’nıy Slovar’ Tunguso-Man’cjurskix Yazıkov: Materialı k Etimologiçeskomu Slovaryu, Tom II: O-E, Leningrad: Nauka.
• Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford: Oxford University Press.
• Csáki, É. (2006). Middle Mongolian Loan Words in Volga Kipchak Languages, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Dankoff, R. (1995). Armenian Loanwords in Turkish. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Dankoff, R. (2008). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi Okuma Sözlüğü. Katkılarla İngilizceden Çeviren: Semih TEZCAN. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ercilasun, A. B.; Z. Akkoyunlu (2014). Kâşgarlı Mahmud: Dîvânu Lugâti’t-Türk. Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erdal, M. (1991). Old Turkic Word Formation, a functional approach to the lexicon, Vol. I-II, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Ergüzel, M. M. (1999). Şirvanlı Mahmud: Tarih-i İbn-i Kesir Tercümesi (IV. Cilt, 2. Kısım), Dil Özellikleri-Metin-Sözlük-Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Giles, A. H. (1964). A Chinese-English Dictionary, Vol. I-II, Second Edition, Revised&Enlarged, Shanghai-London 1912: Paragon Book Reprint Corp. New York.
• Goçiyayeva, S. A.; Suyunçev, Ch. I (1989). Karaçay-Malkar-Orus Sözlyuk, Moskva: Russkiy Yazık.
• Grønbech, K. (1942). Komanisches Wörterbuch: Türkischer Wortindex zu Codex Cumanicus, København: Einar Munksgaard.
• Hazai, G.; A. Tietze (2006). Ferec Ba’d eş-Şidde “Freud nach Leid” (ein frühosmanisches Geschichtenbuch), 1. Band: Text, Berlin: Klaus Schwarz Verlag.
• Hazai, G.; P. Zieme (1971). Fragmente der uigurischen Version des “Jin’gangjing mit den Gāthās des Meisters Fu” nebst einem Anhang von Taijun Inokuchi, Berliner Turfantexte 1, Berlin: Akademie Verlag.
• İskakov, A. I. et al (2011). Kazak Edebi Tiliniŋ Sözdigi, Tom 13: C-T, Almatı: A. Baytursınulı Atındagı Til Bilimi Institutı.
• Kaçalin, Mustafa S. (2006). Dedem Korkut’un Kazan Bey Oğuz-nâmesi: Ḥikāyet-i Oġuz-nāme̜-i Ḳażān Bég ve Ġayrı -Metin ve Açıklamalar, İstanbul: Kitabevi.
• Kałużyński, S. (1995). Iacutica: Prace Jakutoznawcze, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog.
• Kaya, C. (1994). Uygurca Altun Yaruk, Giriş, Metin ve Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Ş. (2012). Eski Anadolu Türkçesine Ait Bir Manzum Hikaye Mecmuası: İnceleme-Metin-Çeviri-Dizin ve Tıpkıbasım, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Türk Dili Bilim Dalı, İstanbul. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]
• küçük, M. (2014). Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Satır Arası İlk Kur’an Tercümesi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kunos, I. (1902). Šeyx Suleyman Efendi’s Čagatay-Osmanisches Worterbuch, Budapest.
• Kütükçü, M. (2005). Eski Anadolu Türkçesiyle Yazılmış Satır Arası Bir Kur’ân Tercümesi (Gramer-Metin-Tertip-Sözlük) (535b-616b), Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Türk Dili Bilim Dalı, Sivas. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]
• Kyýasowa, G. et al (2016). Türkmen Diliniň Düşündirişli Sözlügi, Tom I-II, Aşgabat: Türkmenistanyň Ylymlar Akademiýasy Magtymguly Adyndaky Dil we Edebiýat Instituty.
• Levitskaya, L. S.; A. V. Dybo (2003). Etimologiçeskiy Slovar’ Tyurkskih Yazıkov,Obşçetyurkskiye i MejtyurkskiyeLeksiçeskiyeOosnovy na Bukvı L, M, N, P, S. Moskva: Izdat. Firma “Vostočnaja Literatura” RAN.
• Mahmutova, L. T. et al (1979). Tatar Tiliniŋ Aŋlatmalı Süzligi, Tom II: К–С, Kazan: Tataristan Kitap Neşriyatı.
• Marufov, Z. M. et al (1981). Üzbek Tilining İzohli Lugati, Tom. II: C–Ҳ. Moskva: “Rus Tili” Neşriyeti.
• Nadelyayev, V. M. et al (1969). Drevnetyurkskiy Slovar’, Institut Yazıkoznaniya. Leningrad: Akademiya Nauk SSSR.
• Nadjip, E. (1968). Uygursko-Russkiy Slovar’: Okolo 33.000 Slov, Moskva: Sovyetskaya Ensiklopediya Neşriyati.
• Nisar, U. (1987). Amme Cüz’ü Tefsiri -Mustafa bin Muhammed- (Varak No: 121b-143a), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı, İstanbul. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]
• Orucov, E. et al (2006). Azerbaycan Dilinin İzahlı Lüğeti, C. IV, Bakı: Şerq-Gerb.
• Özkan, M. (1992). Mahmûd b. Kādı̂-i Manyâs Gülistan Tercümesi, Giriş-İnceleme- Metin-Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Öztopçu, K. (2002). A 14th-Century Archery Treatise in Mamluk-Kipchak: Kitāb fī ‘ilm an-Nuşşāb, İstanbul: Simurg.
• Pavet de Courteille, A. (1870). Dictionnaire Turk-Oriental, Destiné principalement à faciliter la lecture des ouvrages de Bâber, d’Aboul-Gâzi et de Mir-Ali-Chir-Nevâï. Paris: L’Imprimerie Impériale.
• Pulleyblank, E. G. (1991). A Lexicon of Reconstructed Pronunciation in Early Middle Chinese, Late Middle Chinese and Early Mandarin, Vancouver, UBC Press.
• Räsänen, M. (1957). Materialien zur Morphologie der türkischen Sprachen, Helsinki: Studia Orientalia.
• Räsänen, M. (1969). Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
• R-M = Radlov, V. V.; S. E. Malov (1913-1917). Suvarṇaprabhāsa. (Sutra zolotogo bleska), tekst’ uygurskoy redaktsii, izdali V. V. Radlov i S. E. Malov, I-IV, Bibliotheca Buddtica: XVII, St. Petersburg; XV+723. I-II: 1913, III-IV: 1914, V-VI: 1915, VII-VIII: 1917.
• Röhrborn, K. (1977-1998). Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der Vorislamischen Türkischen Texte aus Zentralasien, Lieferung 1-6, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• Röhrborn, K. (2010). Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der Vorislamischen Türkischen Texte aus Zentralasien, Neubearbeitung, I. Verben, Band 1: ab- - äzüglä-, Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• Röhrborn, K. (2015). Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasie, Neubearbeitung. II, Nomina-Pronomina-Partikeln, Teil 1: a-asvık, Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• Salan, M. (2010). Et-Tuhfetü’z-Zekiyye Fi’l-Lugati’t-Türkiyye’de Fiil, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Türk Dili Bilim Dalı, Ankara. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]
• Schuessler, A. (2007). ABC Etymological Dictionary of Old Chinese, Honolulu: University of Hawai’i Press.
• Şeyhülislâm Mehmed Esad Efendi (1999). Lehcetü’l-Lügat, Haz. A. Kirkliliç, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Shaw, R. B. (2014). Kaşgar ve Yarkend Ağzı Sözlüğü, İngilizceden Çeviren ve Eklemelerle Yayına Hazırlayan: F. YILDIRIM, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Shōgaito, M. (1986). “Uiguru bunken ni dōnyū sareta kango ni kansuru kenkyū”, Studies on the Inner Asian Languages, 2: 17-156.
• Stachowski, M. (1993a). Dolganischer Wortschatz, Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
• Stachowski, M. (1993b). Geschichte des Jakutischen Vokalismus, Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
• Starostin, S. et al (2003). Etymological Dictionary of the Altaic Languages, Vol. I-III, E. J. Brill: Leiden-Boston.
• Tekin, Ş. (1976). Uygurca Metinler II, Maytrısimit, Burkancıların Mehdisi Maitreya ile Buluşma, Uygurca İptidaî Bir Dram (Burkancılığın Vaibhasika Tarikatına Ait Bir Eserin Uygurcası). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, Ş. (1980). Maitrisimit nom bitig, die uigurische Übersetzung eines Werkes der buddhistischen Vaibhasika-Schule, Teil I: Transliteration, Übersetzung, Anmerkungen; Teil II: Analytischer und rückläufiger Index, Berliner Turfantexte 9, Berlin: Akademie Verlag.
• Tekin, Ş. et al (1971). Die Kapitel über die Bewußtseineslehre im uigurischen Goldglanzsūtra (IX-X), Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Toker, M. (2011). Anonim Satır Altı Kur’an Tercümesi (İnceleme‐Metin‐Tıpkıbasım Örnekleri) I, Konya: Selçuk Üniversitesi Basımevi.
• Topaloğlu, A. (1976). Muhammed bin Hamza: XV. Yüzyıl Başlarında Yapılmış “Satır Arası” Kur’an Tercümesi, Birinci Cilt (Giriş-Metin), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Toparli, R. (1992). İrşâdü’l-Mülûk ve’s-Selâtîn, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tulum, M. (2011). Birinci Kitap: Meninski’nin Thesaurus’u ve XVII. Yüzyıl İstanbul Türkçesi, Meninski'nin Thesaurus’u ile Evliya Çelebi'nin Seyahatname’sine ve Başka Metinlerden Derlenmiş Verilere Göre XVII. yüzyıl İstanbul Türkçesinde Sesler ve Ses Benzeşmeleri Üzerine Bir İnceleme, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Turan, F. (2001). Eski Oğuzca Sözlük: Bahşayiş Lügati, İstanbul: Bilimsel Akademik Yayınlar.
• Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (1993). 12 Cilt., II. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü (1996). 8 Cilt, II. Baskı, Ankara: TDK Yayınları.
• Yakup, A. (2010). Prajñāpāramitā Literature in Old Uyghur, Berliner Turfantexte 28, Turnhout (Belgien): Brepols Publishers.
• Yilmaz, E. et al (2013). Türk Dil Kurumu Nüshası: Kısas-ı Enbiya (Metin, Sözlük-Dizin, Notlar), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yudahin, K. K. (1994). Kırgız Sözlüğü, Çev. Abdullah Taymas, C. I-II, 3. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.