KÜL TİGİN YAZITI’NDA GEÇEN FİİLLERİN KAZAK TÜRKÇESİNDEKİ İZLERİ

Yıl 2015, Sayı: 69, 12 - 23, 24.02.2015

Kh.. As

Öz

Bu makalede, Türkler’in ilk ve en önemli belgesi olan Orhun Yazıtlarından biri olan Kül Tigin yazıtındaki fiillerin 20. yüzyılın başlarında oluşturulan Türk yazı dillerinden Kazak lehçesinde olup olmadıkları, varsa bu fiillerin hangi anlamlarda bugüne kadar varlığını koruduğu üzerinde durulmuştur.
Köktürk yazıtları Türk adının geçtiği ilk metinlerdir. Taşlar üzerine yazılmış ilk Türk tarihi, Türk devlet adamlarının millete hesap vermesi, milletle hesaplaşması, devletin ve milletin karşılıklı vazifeleri, Türk nizamının, Türk töresinin, Türk medeniyetinin, yüksek Türk kültürünün büyük vesikası, Türk askerinin dehasının, Türk askerlik sanatının esasları, Türk feragat ve faziletinin büyük örneği olmasından dolayı önem arz etmektedir.
Kül Tigin Yazıtını taş üzerine kazıyarak yazan, Kül Tigin ve Bilge Kağan’ın yeğeni Yolluğ Tigindir. Yolluğ Tigin, Kül Tigin yazıtını 20 günde yazmıştır. Kül Tigin Yazıtında dünyanın ve insanoğlunun yaratılışına bir cümle ile değinildikten ve Birinci Kağanlığın tarihi genel çizgileri ile kısaca özetlendikten sonra İkinci Kağanlığın kuruluştan Kül Tigin' in 731 'de ölümüne kadarki siyasi ve askeri tarihi ayrıntıları ile anlatılır.
Kül Tigin Yazıtında 147 fiil tespit ettik. Bu fiillerin içinde olumsuz fiillerde bulunmaktadır, örneğin; al, alma; ber, berme; öl, ölme; kıl; kılma; gibi biz Kazak Türkçesinde olumsuz fiilleri tekrar yazmayı uygun görmedik.
Bu çalışmada II. Göktürk Devletine ait olan, Kül Tigin Yazıtında toplam 151 fiil tespit edilmiştir. Ulaşılan bu fiillerin bazılarında Kazak Türkçesindeki yapının aynen tekrar ettiğini ve günümüze kadar bu yapıların varlığını devam ettirdiğini, bazı fiillerde ise yapıların birkaç harf değişikliği ile kullanımda olduğunu görmekteyiz. Çalışmamızda Kazak Türkçesinde aynen tekrar eden 26 fiil, değişime uğramış 17 fiil tespit ettik. Karşılaştırdığımız bu fiillerden anlam bakımından Kazak Türkçesinde aynen bulunduğunu ve bazı fiillerin de farklı anlamlara gelecek şekilde kullanımda olduğunu tespit etmiş bulunmaktayız.

Anahtar Kelimeler

Köktürk, Orhun Yazıtlar, Kül Tigin Yazıtı, Kazak Türkçesi, Fiiller

THE FOLLOWING VERBS IN KULTEGIN MONUMENTS IN THE KAZAKH LANGUAGE

Öz

In this article, the Turks first and most important document Orkhon Inscriptions from one of Kül Tigin's inscription on the acts of whether the Kazakh dialect of Turkish written language was created in the early 20th century, which means in these acts if there was emphasized that remain to this day.
Gokturk inscriptions are the first text through which the Turkish name. Stones written on the first Turkish history, to give account of Turkish statesmen of the nation, the nation of reckoning, the state and the nation's mutual duties of the Turkish regulations, the Turkish tradition of the Turkish civilization, large documents of the great Turkish culture, the genius of the Turkish military, the principles of the Turkish military arts, Turkey waivers and is of importance because of the great examples of virtue.
Inscriptions on stone to scrape by Kul Tigin and Bilge Khan's nephew Yolluğ Tigin . Yolluğ Tigin wrote the inscription of 20 days. Kul Tigin's inscription in the world and mankind, and you mentioned a sentence with the creation of the First Khanate's history after briefly summarize the general lines of the second Khanate of ash from the establishment Tigin’s 731' also described the death as the political and military history details.
In this report, we have identified 147 verbs. Within these verbs are in the negative verb, eg take, take; br, berma; die, die; make; the hair; as we deem appropriate to rewrite negative verb in the Kazakh Turkish.
I in this study belonging to the Göktürk's article has been detected in a total of 151 verbs. Achieved in some of these verbs that do the same again in the Kazakh Turkish and until today the continued existence of this structure, we see that the building is in use in some verbs with a few letters change. Our work in the same Kazakh Turkish repetitive 26 verbs, we found 17 verbs altered. Terms of the meaning of these acts that we compare some of the same verb in the Kazakh Turkish and we have also been found that the use of facing different meanings.

Anahtar Kelimeler

Gokturks, Orkhon Inscriptions, Kul Tigin Inscription, Kazak Turkish’s Verbs

Kaynakça

• 1. Tokyürek, Hacer, Eski Türkçede (VIII.yy-XII.yy) Yardımcı Fiiller, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edeviyatı Anabilim Dalı (Yüksek Lisans Tezi), Kayseri, 2005. S. 432.
• 2. Caferoğlu, Ahmet, Türk Kavimleri, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1988. S.96.
• 5. Muratova, Elnura, Orhun Abidelerinde Geçen Söz Varlığının Kırgız Türkçesindeki İzleri, Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkoloji Anabilim Dalı (Yüksek Lisans Tezi), Bişkek, 2006. S.265.
• 6. Tekin, Talat, Orhon Yazıtları, Simurg Yayınları, İstanbul, 1998. S.128.
• 7. Koç, K., Bayniyazov, A., Başkapan, V., Kazak Türkçesi- Türkiye Türkçesi Sözlüğü, Turan Yayınevi, Türkistan, 2003. S.637.
• 8. Орынбай, Бекжан, Күлтегін ескерткіші және жай сөйлемнің теориялық мәселелер., Тұран баспаханасы, Түркістан, 2005. S. 176.