JUMABAY ABILOV VE KAZAK KOMEDISININ TÜRLERİ İLE TÜR ÇALIŞMALARI

Yıl 2022, Sayı: 111, 48 - 65, 31.10.2022

Roza Yesbalayeva , Sholpan Kudaibergenova

Öz

Makale, Kazak komedisinin incelenmesi ile ilgilidir. Bilim adamı Zhumabay Abilov'un Kazak komedisinin doğuşu ve tür özelliklerine ilişkin araştırma çalışmasına dayalı olarak bilimsel bir analiz yapılmıştır. Komedinin ortaya çıkış tarihi eski zamanlara taşındıkça, Kazak komedisinin çalışma tarihi de solmaya devam edmektedir. Herhangi bir ülkenin yazılı edebiyatında komedi türünü inceleme eğilimi vardır ve sözlü edebiyatında ise komedi türleri dikkate alınmamaktadır. Muhtemelen bu yüzden, bundan önce Kazak komedisinin sadece "Hiciv komedisi" ve "Lirik komedi" türleri biliniyordu. Kazak komedisini folklorla bağlantılı olarak inceleyen Zhumabay Abilov ise daha önce kullanılmayan “Diyalog komedi” türünü edebi dolaşıma sokmuştur.
Her ülkenin, her ulusun kendi gülümsemesi vardır. Halk komedisi adını alan sözlü kahkaha biçimlerinin sistemleştirilmesi ve bilimsel olarak izlenmesi kapsamlı araştırmaları gerektirmektedir. Makalede, bilim adamı Zhumabay Abilov'un "Kazak Komedisi" adlı araştırma çalışmasında, ulusal edebiyatımızın başlangıcı olan sözlü edebiyatın Kazak halk tiyatrosunda örneklerini ve istikrarlı koordinasyon faktörleri hakkında vardığı sonuçları sunulmaktadır. Diyalog-komedi türünün incelenmesi ve sınıflandırılması bilimsel temellere dayanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kazak komedisi, diyalog-komedi, istikrarlı koordinasyon faktörleri, Kazak komedisinin doğuşu, diyalog-komedi türleri

ЖҰМАБАЙ ӘБІЛОВ ЖӘНЕ ҚАЗАҚ КОМЕДИЯСЫНЫҢ ГЕНЕЗИСІ МЕН ЖАНРЛЫҚ ЗЕРТТЕЛУІ

Öz

Мақалада қазақ комедиясының зерттелуі жайында сөз етіледі. Ғалым Жұмабай Әбіловтің қазақ комедиясының генезисі мен жанрлық ерекшеліктеріне қатысты зерттеу еңбегі негізінде ғылыми талдау жасалады. Комедияның пайда болу тарихын тым көне замандарға жылжытқан сайын қазақ комедиясының зерттелу тарихы да жұтаңдана береді. Қай елдің әдебиетінде де жазба әдебиеттегі комедия жанрын зерттеу үрдіс алып, ауыз әдебиетіндегі комедия түрлері назарға алынбаған. Сондықтан болса керек бұған дейін бізге қазақ комедиясының «Сатиралық комедия», «Лирикалық комедия» түрлері ғана белгілі болатын. Ал қазақ комедиясын фольклормен байланыстырып зерттеген Ж.Әбілов әдеби айналымға бұрын қолданыста болмаған «Диалог комедия» жанрын енгізді.
Әр елдің, әр ұлттың өзіне тән күлкісі бар. Халық комедиясы деген атауға ие болған ауызекі күлкінің формаларын жүйелеу, оны ғылыми тұрғыдан бір ізге түсіру күрделі ізденісті қажет етеді. Мақалада ғалым Жұмабай Әбіловтің «Қазақ комедиясы» зерттеу еңбегінде ұлттық әдебиетіміздің бастауы болған ауыз әдебиеті үлгілерінің қазақ фольклорлық театрында көрініс табуы және тұрақты үйлестіруші факторларға қатысты тұжырымдары ұсынылады. Диалог комедия жанрының зерттелуі мен классификациясы ғылыми негізделеді.

Anahtar Kelimeler

қазақ комедиясы, диалог комедия, тұрақты үйлестіруші факторлар, қазақ комедиясының генезисі, диалог комедияның жанрлары

ZHUMABAY ABILOV: THE GENESIS OF KAZAKH COMEDY AND GENRE RESEARCH

Öz

The article deals with the study of Kazakh comedy. A scientific analysis is carried out on the basis of the research of the scientist Zhumabay Abilov regarding the genesis and genre features of the Kazakh comedy. As the history of the emergence of comedy recedes into antiquity, the history of the study of Kazakh comedy continues to fade. In the literature of any country, there is a tendency to study the genre of comedy in written literature, and types of comedy in oral literature are not taken into account. Perhaps that is why until that time we knew only such types of Kazakh comedy as "Satirical Comedy" and "Lyrical Comedy". And Zhumabay Abilov, who studied Kazakh comedy in close connection with folklore, introduced the previously unused genre of “dialogue-comedy” into literary circulation.
Every country, every nation has its own satire. The systematization of the forms of oral satire, called folk comedy, and its scientific tracking require a comprehensive study. The article presents examples of oral creativity, which is the beginning of our national literature, in the Kazakh folk theater, and conclusions about stable coordinating factors from the research work of the scientist Zhumabay Abilov "Kazakh Comedy". The study and classification of the genre of dialogue-comedy has a scientific basis.

Anahtar Kelimeler

Kazakh comedy, dialogue-comedy, stable coordinating factors, genesis of Kazakh comedy, genres of dialogue-comedy.

Жумабай Абилов: генезис казахской комедии и жанровое исследование

Öz

В статье рассматривается изучение казахской комедии. Производится научный анализ на основе исследований ученого Жумабая Абилова относительно генезиса и жанровых особенностей казахской комедии. По мере того, как история возникновения комедии отодвигается в глубокую древность, история изучения казахской комедии продолжает угасать. В литературе любой страны существует тенденция изучения жанра комедии в письменной литературе, а виды комедии в устной литературе не учитываются. Наверное, поэтому до этого времени нам были известны только такие виды казахской комедии, как «Сатирическая комедия» и «Лирическая комедия». А Ж. Абилов, изучавший казахскую комедию в тесной связи с фольклором, ввел в литературный оборот неиспользованный ранее жанр «диалог-комедия».
У каждой страны, у каждого народа есть своя сатира. Систематизация форм устной сатиры, получившего название народной комедии, и его научное отслеживание требуют комплексного исследования. В статье представлены примеры устного творчества, являющегося началом нашей национальной литературы, в казахском народном театре и выводы об устойчивых координирующих факторах из научно-исследовательской работы ученого Жумабая Абилова «Казахская комедия». Изучение и классификация жанра диалог-комедии имеет научную основу.

Anahtar Kelimeler

казахская комедия, комедия-диалог, устойчивые координирующие факторы, генезис казахской комедии, жанры диалога-комедии.

Kaynakça

• 1. Äl-Farabi. Öleñ önerınıñ qağidalary turaly traktat /Ädebiet teoriasy. Nūsqalyq. «Foliant» baspasy, 2003. 344 bet. https://melimde.com/edebiet-teoriyasi-nsali-foliant-baspasi-2003-344-bet-edebiet-t.html?page=2
• 2. Nūrğali. R .Jetı tomdyq şyğarmalar jinağy. Bırınşı tom. Drama önerı. Astana, «Foliant», 2005.
• 3. Äbılov.J. Qazaq komediasy .Almaty, «Ğylym», 2000. – 272 b.
• 4. Borev.İu. Estetika.2 tomdyq. I t. Moskva, 1999. -136 b.
• 5. Mūqanov. S. Halyq mūrasy. Almaty, «Jazuşy», 2002. – 304 b.
• 6. Uälihanov. Ş. Qazaqtardağy şamandyqtyñ qaldyğy. Tañdamaly. Almaty, «Jazuşy», 1985. - 560 b.
• 7. Orynbor vedomstvosy qazaqtarynyñ ölgen adamdy jerleu jäne oğan as beru dästürınıñ ocherkı. / Altynsarin Y. Etnografialyq ocherkter jäne auyz ädebiet ülgılerı. 2-şı bas. tolyq. – Astana: «Altyn kıtap», 2007, -166 b. – (Qazaq etnografiasynyñ kıtaphanasy, 13-şı tom).
• 8. Äbılov.J. Fölklor - dialog komedianyñ repertuarlyq tarmağy. // Türkologia. №3,2005. 78-80 bb.
• 9. Jalpy teatr önerı men qazaq teatry./ Äuezov M. Şyğarmalarynyñ elu tomdyq tolyq jinağy. – Almaty: “Däuır”, “Jıbek joly”, 2014. 3-tom: Maqalalar, äñgımeler, audarmalar, pesalar.1921–1929. – 424b.
• 10. Äuezov M. Qazaqstan memlekettık teatry. // Bel-belester. Almaty, 1987. 33-b.
• 11. Beipıl söz. Qazaqtyñ erotikalyq fölklory. Almaty, «Temırqazyq». 2000.
• 12. Qara qyldy qaq jarğan. Almaty, 1997, - 109 b.