Suudi Arabistan-İran Rekabeti: Mezhep Görünümlü Çıkar Çatışması

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 2 - Bölgesel Araştırmalar Dergisi "İran" Özel Sayısı, 67 - 101, 30.10.2017

Damla Kocatepe

Öz

Ortadoğu coğrafyasında başat güç olmaya
çalışan ve çıkarlarının çatıştığı noktalarda Şiilik ve Sünniliği birer araç
olarak kullanan Suudi Arabistan ve İran bölgesel rekabetlerini her geçen gün
artırmaktadırlar. Hedeflemiş oldukları çıkarlara ulaşabilmek için ise bölgedeki
ülkeleri istikrarsızlaştırmak pahasına vekalet savaşları yürütmektedirler.
Irak, Suriye, Yemen ve Lübnan gibi istikrarsızlığı benimsemiş olan ülkelerde
kendilerine yakın grupları destekleyerek iç karışıklık çıkarmakta ve hali
hazırdaki kırılganlıkları daha fazla derinleştirmektedirler. Enerji kaynakları
bakımından zengin olan bu coğrafyada bu kaynaklara ulaşabilmek veya geçiş
güzergahlarını denetim altında tutmak birincil hedef olabilmektedir. Şiiliğin
veya Sünniliğin hamiliğini üstlenerek bölgesel güç olma yolunda ilerlemek
çıkarlarının çatışmasına ve birbirlerinden tehdit algılayarak “güvenlik ikilemi”
yaratmalarına sebebiyet verebilmektedir. Çalışma iki rakip gücün ilişkilerini
dönemlere ayırarak neden ve sonuçlarıyla analiz etmeye odaklanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İran, Suudi Arabistan, Ortadoğu, Şiilik, Sünnilik

Saudi Arabia- Iran Competition: A Conflict of Interest Disguised in Religious Infighting

Öz

Iran and
Saudi Arabia, who try to become dominant powers in the Middle East are
increasing their regional competition day by day. While pursuing their
policies, they could be defenders of the two main sects of Islam, but they can
easily disregard the religion if this contradicts with their interests. They
carry out proxy wars and destabilize the regional countries as Iraq, Syria,
Yemen and Lebanon by supporting the groups close to them. Ambitions to become a
regional power are leading to conflict and creating a “security dilemma” between
Iran and Saudi Arabia. The study is analyzing the causes and consequences of
the relations between these two rivals in different periods and examines the
effects of competition on other countries in the region.

Anahtar Kelimeler

Iran, Saudi Arabia, Middle East, Shiism, Sunnism

Kaynakça

• “Bahreyn’le İran Arasında Yeni Gerilim”, Hürriyet, 20 Mart 2011, http://www.hurriyet.com.tr/bahreynle-iran-arasinda-yeni-gerilim-17323724, (Erişim Tarihi: 03.10.2017).
• “Bahreyn İran’la Diplomatik İlişkileri Kesti”, Radikal, 4 Ocak 2016, http://www.radikal.com.tr/dunya/bahreyn-iranla-diplomatik-iliskileri-kesti-1496790/, (Erişim Tarihi: 03.10.2017).
• “Bahreyn: Suud’dan Destek İran’dan Tehdit”, Evrensel Haber, 27 Haziran 2016, https://www.evrensel.net/haber/283659/bahreyn-suuddan-destek-irandan-tehdit, (Erişim Tarihi: 03.10.2017).
• “Bahreyn Şii Lideri Vatandaşlıktan Çıkardı”, Milliyet, 20 Haziran 2016.
• “İşte Yemen’deki Savaşın Asıl Nedeni”, Vatan, 26 Mart 2015, http://www.gazetevatan.com/iste-yemen-deki-savasin-asil-nedeni-754203-dunya/, (Erişim Tarihi: 03.10.2017).
• “Saudi Arabia: Assad Must Resign or Be Forced From Power”, Al Jazeera, 10 Aralık 2015, http://www.aljazeera.com/news/2015/12/saudi-arabia-assad-resign-forced-power-151210111545090.html, (Erişim Tarihi: 03.10.2017).
• “Suudi Arabistan’ın Bağdat Büyükelçiliğine Saldırı”, Türkiye, 3 Ocak 2016.
• “Suudi Arabistan Lübnan’ı Neden Aforoz Etti?” Stratejik Ortak, 03 Mart 2016, http://www.stratejikortak.com/2016/03/suudi-arabistan-lubnan-gerginligi.html, (Erişim Tarihi: 03.10.2017).
• ABBASI, Ebrahim, “Iran and Reconstruction of Afghanistan”, Iranian Review of Foreign Affairs, Cilt: 2, Sayı: 3, 2011.
• ABDO, Geneive, “How Iran Keeps Assad in Power in Syria”, Foreign Affairs, 25 Ağustos 2011, https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2011-08-25/how-iran-keeps-assad-power-syria, (Erişim Tarihi: 03.10.2017).
• AKBAL, Özdemir, “Suudi Arabistan-İran İlişkilerinde Son Durum”, 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, 06 Ocak 2016, http://www.21yyte.org/tr/arastirma/suudi-arabistan/2016/01/06/8374/suudi-arabistan-iran-iliskilerinde-son-durum, (Erişim Tarihi: 03.10.2017).
• AKDOĞAN, İsmail, “İran Devriminden Arap Baharına Suudi Arabistan- İran İlişkileri”, Ortadoğu Analiz, Cilt: 8, Sayı: 73, Mart- Nisan 2016.
• AL-RASHEED, Madawi, “Why Did Riyadh Cancel 4 Billion in Aid to Lebanon”, Al-Monitor, 26 Şubat 2016, http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2016/02/saudi-arabia-lebanon-withdraw-aid-military-iran.html, (Erişim Tarihi: 03.10.2017).
• ARI, Tayyar, “Yemen’de Arap Baharından Husi Darbesine: Bir Demokrasi Denemesinden Başarısız Devlete Mi?”, SDE
• Bakış, 2015, http://www.tayyarari.com/download/Yemen%27de%20Husi%20Darbesi(1).pdf, (Erişim Tarihi: 03.10.2017).
• ARIKAN, Pınar, “Ulusal Çıkar Çatışması ve Mezhepsel Kutuplaşma Arasında İran- Suudi Arabistan Gerginliği”,
• ORSAM Bölgesel Gelişmeler Değerlendirmesi, Sayı: 38, 2016.
• AYHAN, Veysel, “Yemen’de İç Savaş: Ortadoğu’da Şii- Sünni Gerginliğinin Yayılması”, ORSAM, 2009.
• BARGEZAR, Kayhan, “Iran and The Shiite Crescent: Myths and Realities”, Brown Journal of World Affairs, Brown Journal of World Affairs, Cilt: 1, Sayı: 15, 2008.
• BASSAM, Laila-Perry Tom, “Saudi Arabia's 'Intensified' Support to Syrian Rebels Is Reportedly Slowing Regime Advances”, Reuters, 6 Kasım 2015.
• ELLISON, Danielle, “FPI Bulletin: Saudi Arabia and Syrian Civil War”, Foreign Policy, 15 Nisan 2016, http://www.foreignpolicyi.org/content/fpi-bulletin-saudi-arabia-and-syrian-civil-war, (Erişim Tarihi: 03.10.2017).
• FAROPOULOS, Costas, “Hezbollah’s Shifting Paradigm: From Resistance Movement to Regional Military Power”, Middle East and Islamic Studies of the University of Peloponnese, Sayı: 66, 2015.
• GÖÇER İsmet-ÇINAR Sertan, “Arap Baharı’nın Nedenleri, Uluslararası İlişkiler Boyutu ve Türkiye’nin Dış Ticaret ve Turizm Gelirlerine Etkileri”, KAÜ İİBF Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 10, 2015.
• HANSEN, Birthe, “Yıkıcı Bir Rekabet”, Ortadoğu Analiz, Cilt: 8, Sayı: 73, 2016.
• İNAT Kemal-Kurt Veysel, “İran- Suudi Arabistan Rekabetinin Bölgesel Yansımaları” SETA Analiz, Sayı: 148, 2016.
• KARAAĞAÇLI, Abbas, “Bahreyn Krizi Ekseninde Suudi Arabistan-İran Çatışması”, BİLGESAM, 29 Nisan 2011, http://www.bilgesam.org/incele/1166/-bahreyn-krizi-ekseninde-suudi-arabistan---iran-catismasi/#.WdNiFmi0OUk, (Erişim Tarihi: 03.10.2017).
• KHALAJI, Mehdi, “Yemen’s Zaidis: A Window for Iranian Influence” The Washington Instıtute, 2015, http://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/yemens-zaidis-a-window-for-iranian-influence, (Erişim Tarihi: 03.10.2017).
• MANFREDA, Primoz, “Saudi Arabia and Syrian Uprising”, 18 Haziran 2014. https://www.thoughtco.com/saudi-arabia-and-syrian-uprising-2353552, (Erişim Tarihi: 03.10.2017).
• MANSHAROF, Yossi, “Iran's Support For The Houthi Rebellion In Yemen: 'Without Iran There Would Be No War In Syria And Ansar Allah Would Have Never Emerged”, MEMRİ, 20 Nisan 2015, https://www.memri.org/reports/irans-support-houthi-rebellion-yemen-without-iran-there-would-be-no-war-syria-and-ansar, (Erişim Tarihi: 03.10.2017).
• MUSLU, Ensar, “Askeri Müdahaleyle Yemen Devleti’ni Yeniden Tesis Çabaları ve Menfi Gelişmeler”, Ortadoğu Analiz, Cilt: 8, Sayı: 71, 2015.
• NADER, Sami, “Saudi Anti Terrorism Coalition Raises Eyebrows in Lebanon”, Al-Monitor, 29 Aralık 2015, http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2015/12/lebanon-saudi-islamic-coaltion-hezbollah-hariri.html, (Erişim Tarihi: 03.10.2017).
• ORUÇ, Merve Şebnem, “1979 Gizemi ve Kâbe Baskını”, Yeni Şafak, 17 Ekim 2013, http://www.yenisafak.com/hayat/1979-gizemi-ve-k%C3%A2be-baskini-574251, (Erişim Tarihi: 03.10.2017).
• QASEMOGHLI, Seyyid Selahaddin, “İran-Suudi Arabistan Savaşı’nda Afganistan”, 18 Aralık 2016, http://soyledik.com/tr/makale/2547/iran-%E2%80%93suudi-arabistan-vekalet-savasinda-afganistan--seyyid-selahuddin-qasemoghli.html, (Erişim Tarihi: 03.10.2017).
• SARIKAYA, Emre, “Bir Nüfuz Mücadelesi Alanı Olarak Bahreyn”, ANKASAM, 11 Mart 2017, https://ankasam.org/bir-nufuz-mucadelesi-alani-olarak-bahreyn/, (Erişim Tarihi: 03.10.2017).
• SEN, Samet, “Lübnan ve İran Arasındaki İdeolojik Yakınlaşmanın Tarihsel Kökeni”, TUİÇ Akademi, 12 Eylül 2016, http://www.tuicakademi.org/lubnan-iran-arasindaki-ideolojik-yakinlasmanin-tarihsel-kokeni/, (Erişim Tarihi: 03.10.2017).
• SHAY, Shaul, “The Bab El Mandap Strait and the Houthi Threat”, IPC Publications Herzliya, 2016, http://www.herzliyaconference.org/eng/_Uploads/dbsAttachedFiles/BabalMandabstraitandHouthithreat_Shay_19_10_16.pdf, (Erişim Tarihi: 03.10.2017).
• SİNKAYA, Bayram, “Suudi Arabistan-İran Gerginliği Nereye Varır?”, ORSAM, 11 Ocak 2016, http://www.orsam.org.tr/index.php/Content/Analiz/4545?s=orsam|turkish, (Erişim Tarihi: 03.10.2017).
• SİNKAYA, Bayram, “Suudi Arabistan’ın Yemen’e Müdahalesi Karşısında İran’ın Tutumu”, Ortadoğu Analiz, Cilt: 7, Sayı: 68, 2015.
• SİNKAYA, Bayram, “İran-Suudi Arabistan Geriliminin Bölgesel Sorunlar Üzerindeki Etkileri, ORSAM, 11 Eylül 2015 http://www.orsam.org.tr/index.php/Content/Analiz/4513?s=orsam|turkish, (Erişim Tarihi: 03.10.2017).
• ŞAHİN, Mehmet, “İran Dış Politikasının Dini Retoriği”, Akademik Ortadoğu, Cilt: 2, Sayı: 2, 2008.
• ŞAHİN, Mehmet, “İran İslam Cumhuriyeti Öldü, Yaşasın Fars İran”, Stratejik Düşünce Enstitüsü, 16 Şubat 2016, http://www.sde.org.tr/tr/authordetail/iran-isl%C3%A2m-cumhuriyeti-oldu-yasasin-fars-iran/4484, (Erişim Tarihi: 03.10.2017).
• ŞENYURT, Ali Haydar, “İran’ın Afganistan Üzerindeki Artan Nüfuzu”, BİLGESAM, 10 Haziran 2013, http://www.bilgesam.org/incele/204/-iran%27in-afganistan-uzerindeki-artan-nufuzu/#.WdNlAWi0OUk, (Erişim Tarihi: 03.10.2017).
• TANZEEM, Ayesha, “Pakistan-Suudi Arabistan- İran Üçgeni”, 06 Haziran 2015. http://www.amerikaninsesi.com/a/pakistan-suudi-arabistan-iran-ucgeni/2708537.html, (Erişim Tarihi: 03.10.2017).
• TÜNEL, Yücel, “Tahran Esad’ı Desteklemeye Devam Ediyor”, 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, 22 Haziran 2015, http://www.21yyte.org/tr/arastirma/iran/2015/06/22/8212/tahran-esadi-desteklemeye-devam-ediyor, (Erişim Tarihi: 03.10.2017).
• YALÇIN, Hasan Basri, “İran- Suudi Arabistan Geriliminin Reel politik Kökenleri”, Ortadoğu Analiz, Cilt: 8, Sayı: 73, 2016, 2016.
• YILMAZ, Cem, “İran ve Suudi Arabistan’ın Bitmeyen Bölgesel Rekabeti”, Ortadoğu Analiz, Cilt: 3, Sayı: 26, 2011.
• WAGNER, Daniel, Saudi Arabia’s Dark Role In The Syria Conflict”, The World Post, 9 Haziran 2013, http://www.huffingtonpost.com/daniel-wagner/saudi-arabias-dark-role-i_b_3402447.html, (Erişim Tarihi: 03.10.2017).