THE MOTIFS OF ISLAMIC LAW IN THE OTTOMAN TEXTS: EXAMPLE OF “FATAAWA AL-BIRGIVI”

Yıl 2015, Cilt: 1 Sayı: 1, 79 - 107, 30.06.2015

Mehmet Özkan

Öz

During the Ottoman period, the studies related to Islamic law are mostly written in Arabic in accordance with tradition. However, after the sixteenth century, it has been seen that especially some of the fatwas and the catechism books are written in Ottoman Turkish in order to gain a better understanding of the people.
One of these works is the pamphlet titled Fataawa al-Birgivi, consist of the fatwas, written by Imam Birgivi (1523-1573). In this article, the mentioned Ottoman pamphlet, which consist of seventy-eight the fatwas that including the worships regarding salat and association with it, as well as social and economic life in the period of Süleyman the Magnificent and Selim II, has been introduced and latinizationed. The working of latinization is made by comparing with another manuscript of the same pamphlet.

Anahtar Kelimeler

Imam al-Birgivi, Islamic Law, Fataawa al-Birgivi, Ottoman Pamphlet, Fatwa

Osmanlıca Metinlerde İslâm Hukuku Motifleri: “Fetâvâ-Yı Birgivî” Örneği

Öz

Osmanlı döneminde yapılan İslâm hukuku ile ilgili çalışmalar çoğunlukla geleneğe uygun olarak Arapça yazılmıştır. Bununla birlikte XVI. Yüzyıldan sonra özellikle bazı fetvaların ve ilmihal kitaplarının halkın daha iyi anlayabilmesi amacıyla Osmanlıca yazılmaya başlandığı görülmektedir. Bu eserlerden biri de İmam Birgivî (ö.1573)’nin fetvalarından oluşan “Fetâvâ-yı Birgivî” adlı risaledir.
Bu çalışmada, Kanunî Sultan Süleyman ve II. Selim dönemlerindeki sosyal ve ekonomik hayat ile başta namazla ilgili meseleler olmak üzere ibadetlerle ilgili yetmiş sekiz fetvadan oluşan Birgivî’nin Osmanlıca fetva risalesi tanıtılmış ve latinize edilmiştir. Latinize çalışması, aynı risalenin bir başka yazma nüshasıyla karşılaştırılarak yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İmam Birgivî, İslâm Hukuku, Fetâvâ-yı Birgivi, Osmalıca Risale, Fetva

Kaynakça

• Atsız, Nihal (ö.1395/1975), İstanbul Kütüphanelerine göre Birgili Mehmet Efendi Bibliyografyası, Süleymaniye Kütüphanesi Yay., M.E.B. Basımevi, İstanbul 1966.
• Arslan, Ahmet Turan, İmam Birgivî Hayatı-Eserleri ve Arapça Tedrisatındaki Yeri, Seha Neşriyat, İstanbul 1992.
• ----------“İmam Birgivî’nin (929-981 H/1523-1573) Bir Mektubu”, İlmî Araştırmalar 5, İstanbul 1997.
• Bayrak, M. Orhan, “Osmanlı Tarihi” Yazarları”, Osmanlı Yayınevi, 1982.
• Birgili (Birgivî), Muhyiddin Muhammed b. Pîr Ali (ö.981/1573); Reddü’l-Fâzıl el-Bîrgivî li Fetvâ Ebi’s-Suûd, Süleymaniye Ktp., Esad Efendi Böl., no:3699,vr. 128a-132a.
• ----------, Fetvâ, Süleymaniye Ktp., M.Arif - M. Murad Böl. No:174, vr. 124b-126a.
• ----------, Fetva, Süleymaniye Ktp., Halet Efendi Böl. No:828, vr. 26a-28b.
• ----------, Fetvâlar (Fetâvâ-yı Birgivî), Süleymaniye Ktp., Çelebi Abdullah Böl. No:401/6, vr. 39b-50b.
• ----------, Fetâva er-Reddiye, Süleymaniye Ktp. A.Tekelioğlu Böl. No: 852/17, vr. 97b-113a.
• ----------, Hâzâ Fetâvâyı er-Reddiyye li Muhammed Birgivî, Süleymaniye Ktp., Halet Efendi Böl. No:828, vr. 26a- 28b.
• ----------, Risâle-i Birgivî (Vasiyetnâme), Konya Yusufağa Ktp., no. 33, vr. 1b.
• ----------, İnkâzü’l-Hâlikîn, thk. Hamdi Abdülmrcîd es-Selefî, Riyad 1999.
• Buharî, Muhammed b. İsmail (ö.256/869), el-Câmiu’s-Sahîh, I-VIII,el-Mektebetü’l-İslâmî, İstanbul 1979.
• Bursalı Mehmet Tahir (ö.1344/1925), Osmanlı Müellifleri, I-III, Haz. A. Fikri Yavuz-İsmail Özen, Meral Yay., İstanbul 1972.
• Cici, Recep, Osmanlı Dönemi İslâm Hukuku Çalışmaları -Kuruluştan Fatih Döneminin Sonuna Kadar-, Arasta Yayınları, Bursa 2001.
• ----------, “Osmanlı Klasik Dönemi Fıkıh Kitapları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.3, Sayı:5, 2005, (215-248)
• ---------, “Osmanlı Hukuk Düşüncesini Etkileyen Başlıca Kaynaklar.”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:8, Cilt:8 Yıl: 1999.
• Çağrıcı, Mustafa, “İhyâü Ulûmi’d-Dîn”, DİA, XXII, İstanbul 2000.
• Devellioğlu, Ferit (ö. 1985); Osmanlıca –Türkçe Ansiklopedik Sözlük, Aydın Kitabevi, Kurtuluş Ofset Basımevi, Ankara 1984.
• Donuk, Suat; “Şerh-İ Du’â-yı Kadeh Ve Kadeh Duası Mazmunu”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/4, Fall 2012, p. 1599-1629, Ankara.
• Düzenli, Yaşar, “Balıkesir’li Bir Osmanlı Aydını: İmam Birgivî” Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 3 Sayı:4 Yıl:2000.
• Düzdağ, Ertuğrul; Kanûnî Devri Şeyhülİslâmı Ebussuûd Efendi Fetvâları, Kapı Yayınları, İstanbul 2012.
• Ebussûd, Şeyhülİslâm Mehmed el- İmâdî (ö.982/1574), Fetâvâ, Fetavâ-yı Ebussuûd Efendi, Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, No:1028.
• Fergânî, Fahruddîn Hasan bin Mansûr b. Mahmud el-Üzcendî (ö.592/1196), Fetâvâ-yı Kâdıhân, Kahire, 1282.
• Gazalî, Ebû Hamid Muhammed bin Muhammed (ö.505/1111), İhyâ-u Ulâm'id-Dîn, I-IV., İstanbul 1974-1975.
• Görmez, Mehmet, “Sâganî”, DİA, XXXV, İstanbul 2008.
• Has, Şükrü Selim; “Halebî”, DİA, XV, İstanbul 1997.
• Karahasanoğlu, Selim, “XV. ve XVI. Yüzyıllarda Yaşamış Bir Osmanlı Hukukçusu”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt. 3, Sayı. 5, 2005.
• Kârî, Ali b. Sultan Muhammed (ö.1014/1605), Şerhu Mişkâti’l-Mesâbih, Kitabü’r-Rikâk, Bâbü’l-Âdâb, Hadis no: 5193, Beyrut 2001.
• Katip Çelebi (ö.1067/1657), Keşf el-Zunûn, Milli Eğitim Basımevi, c. I-II., İstanbul 1971,
• ----------, Mîzânü’l-Hak fî İhtiyâri’l-Ehak, Haz. Orhan Şaik Gökyay, M.E.B. Yay., İsttanbul 1993.
• Kehhâle, Ömer Rıza (ö.1987), Mu’cemü’l-Müellifîn, Dâru’l-İhyâu’t-Türâsi’l-Arabî, IX.,Beyrut, (Dımeşk 1957).
• Kufralı, Kasım, “Birgivî”, İslâm Ansiklopedisi, II, MEB, İstanbul 1965.
• Martı, Huriye; Birgivî Mehmet Efendi, T.D.V. Yay., Ankara 2011.
• Mergınânî, Burhânuddin Ali b. Ebî Bekr (593/1197), el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mübtedî, I-IV., Beyrut, ts.
• Nesefî, Ebi’l-Berekât Abdullah b. Ahmed (ö.710/1310), Kenzü’d-Dekâik, Kahire 1309, 1311.
• Özel, Ahmet, Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990.
• Özen, Şükrü, “Osmanlı Döneminde Fetvâ Literatürü”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.3, Sayı:5, 2005.
• Sâgânî, Ebü’l-Fezâil Radıyyüddîn (Radî) Hasen b. Muhammed b. Hasen (650/1252), el-Mevzû‘ât, Dımeşk-Beyrut 1401/1980, 1405/1985).
• Semerkandî, Alaüddin Muhammed b. Ahmed (ö.538/1144), Tuhfetü’l-Fukahâ, Dımeşk 1958.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl (ö.483/1090), el-Mebsût, I-XXX., İstanbul 1982.
• Sığnâkî, Hüsamüddin Hüseyin b. Ali b. Haccac (ö.711/1311), en-Nihâye.
• Şemsettin Sami (ö.1323/1904), Kâmûsu’l-A’lam, Mihran Matbaası, İstanbul 1306.
• ----------, Kamûs-u Türkî, c.I-II, s. 66, 168, 4. Baskı, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.
• Şener, Mehmet, Dürer’in Kaynakları, İzmir 1987.
• Uludağ, Süleyman, “Ahmed el- Gazzâlî”, DİA, II, İstanbul 1988.
• Uzunçarşılı, İ.Hakkı (ö.1977), Karesi Meşahiri, Haz. Yard. Doç. Dr. Mehmet Sarı-Ahmet Kahraman, Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı, 2. Baskı, Balıkesir 1999.
• Yüksel, Emrullah, “Birgivî”, DİA, VI, İstanbul 1992.
• ---------Mehmet Birgivî’nin Dinî ve Siyâsî Görüşleri, T.D.V. Yay., I. Baskı, Ankara 2011.