DOĞU KARADENİZ AĞIZLARINDA MEKÂN HÂLLERİ ÜZERİNE

Yıl 2010, Cilt: 13 Sayı: 24, 291 - 299, 01.12.2010

Hüseyin Durgut

Öz

Araştırmanın Temelleri: İsim çekiminde mekân ifade eden yönelme, bulunma ve ayrılma hâllerinin Türkiye Türkçesinin yazı dilinde gerek şekil gerekse fonksiyon bakımından birbirlerinden farklı olduğu görülmektedir. Türkçede yalnızca ekli şekilleri bulunan bu üç hâl, üzerine eklendikleri isimle fiil arasında bazen mekân ilişkisi bazen de çeşitli sebeplerle zarflık ilişki kurmaktadır. Araştırmanın Amacı: Doğu Karadeniz ağızlarında kullanılan mekân hâllerinin incelenmesi ve bu hâllerde görülen görev aktarımlarının tespit edilmesi. Veri Kaynakları: Doğu Karadeniz ağızları üzerinde yapılan çalışmalardan Trabzon ve Rize ağızlarıyla ilgili kaynaklar. Bernt Brendemoen’un The Turkish Dialects of Trabzon, Their Phonology and Historical Development Volum II: Texts, Turgut Günay’ın Rize İli Ağızları, İnceleme-MetinlerSözlük ve Ahmet Caferoğlu’nun Kuzeydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar adlı çalışmaları. Tartışma ve Sonuç: Günümüz Türkiye Türkçesi yazı dilinde hangi fiillerin, mekân hâllerinden hangisiyle birlikte kullanılacağı hemen hemen belirginleşmiştir. Anadolu ağızları, hâl eklerinin şekilleri ve kullanılışları bakımından genellikle yazı diline paralel bir seyir izlemekle beraber, bazen yazı dilinden ayrılan özellikler de göstermektedir. Anadolu ağızlarının sınıflandırılmasında Kuzeydoğu Grubu’nda değerlendirilen Trabzon ve Rize illeri ağızlarında yazı dilinden ayrılan isim hâl ekleri dikkat çekici bir görünüm arz etmektedir. Örneğin, yönelme hâli ekinin bulunma hâli, bulunma hâli ekinin yönelme hâli, bulunma hâli ekinin ayrılma hâli görevinde kullanılması. Bu makalede, Doğu Karadeniz ağızlarında mekân ifade eden isim hâl ekleri arasındaki görev aktarımları incelenmiştir

Anahtar Kelimeler

Türk Dili, Doğu Karadeniz Ağızları, Hâl Eki

On the Locational Cases of the Eastern Black Sea Region Dialects

Öz

Bases of Research: The differences of noun cases in dative, locative and ablative which express location in the literary language of Turkish are different by means of its function and form. These three cases which are only in suffix form in Turkish sometimes form a locational relation and sometimes an adverbial relation for several reasons to the relevant verb. Purpose of the Research: In this paper, the locational cases and the functional changes in the locational cases in the Eastern Black Sea dialects were studied. Resources of Data: References of Eastern Black Sea dialects. Bernt Brendemoen’s The Turkish Dialects of Trabzon, Their Phonology and Historical Development Volum II: Texts, Turgut Günay’s Rize İli Ağızları, İnceleme-Metinler-Sözlük and Ahmet Caferoğlu’s Kuzeydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar. Discussion and Conclusion: In contemporary Turkish literary language it is almost obvious which suffix is necessary to be used with the noun which is related to the verb. In general Anatolian dialects are almost parallel to the literary language by means of form and usage of noun cases. But sometimes it differs from literary language. In the classification of Anatolian dialects, the Trabzon and Rize dialects are in the northeast group and these dialects sometimes show discrepancy from the literary language in functions of noun cases. For instance; the suffix of the dative case can also be used as a locative case whereas the suffix of the locative case for the dative and suffix of the locative for the ablative function. In this article, the functional changes in the locational cases in the Eastern Black Sea dialects were studied

Anahtar Kelimeler

Turkish language, Eastern Black Sea Region Dialects, case ending

Kaynakça

• BK-D Bilge Kağan abidesi, doğu cephesi.
• Brendemoen, Bernt (2002), The Turkish Dialects of Trabzon, Their Phonology and Historical Development Volum I: Analysis, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag. Buran, Ahmet (1996), Anadolu Ağızlarında İsim Çekim (Hâl) Ekleri, Ankara: TDK yayınları.
• Caferoğlu, Ahmet (1994), Kuzeydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, Ankara: TDK yayınları.
• Ergin, Muharrem (2000), Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım.
• Ergin, Muharrem (2003), Orhun Abideleri, İstanbul: Boğaziçi yayınları.
• Gabain, A. von (1988), Eski Türkçenin Grameri, (Çev. Mehmet Akalın), Ankara: TDK yayınları.
• Kahraman, Tahir (1996), Çağdaş Türkiye Türkçesindeki Fiillerin Durum Ekli Tamlayıcıları, Ankara: TDK yayınları.
• Karahan, Leyla (1996), Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Ankara: TDK yayınları.
• Korkmaz, Zeynep (1995), Türk Dili Üzerine Araştırmalar İkinci Cilt, Ankara: TDK yayınları.
• TDT Brendemoen, Bernt (2002), The Turkish Dialects of Trabzon, Their Phonology and Historical Development Volum II: Texts, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Tekin, Talat (2000), Orhun Türkçesi Grameri, Ankara: Şafak Matbaacılık.