İBN KESÎR VE TEFSÎR İLMİNİN RİVAYET KAYNAKLI PROBLEMLERİNE YAKLAŞIMI

Yıl 2014, Cilt: 1 Sayı: 1, 17 - 40, 15.09.2014

Harun Savut

Öz

İslam tarihinin ilk dönemlerinden itibaren tefsir, ilmî tartışmaların cereyan ettiği bir alan olarak
görülmektedir. Tartışmaların merkezinde ise tefsir rivayetleri yer almaktadır. Tefsir rivayetlerindeki
problemler Ahmed ibn Hanbel’i (241/855) “Üç şeyin aslı yoktur: tefsir, melahim, megazi.” cümlesini
söylemeye götürmüştür. Rivayet temelli bu sorunların cesaretle gündeme taşınması, değerlendirilmesi
ve çözüm yollarının aranması müfessirler için bir zorunluluk olmuştur. Bu bağlamda İbn Kesîr’in
Tefsîru’l-kur’âni’l-azîm’i öne çıkmıştır. İbn Keŝîr isnadı tekrar gündeme taşımıştır. Tefsirine konu ettiği
rivayetler üzerinde sened ve metin yoğunluklu analizler yapmıştır. O, sadece rivayete dayalı bir tefsir
yazmayı hedefl ememiştir. O, tefsir rivayetleri içinde yer alan mevkuf hadisleri ve isrâilî haberleri
değerlendirmiştir. Bunlar üzerindeki problemleri çözümleme yöntemlerini göstermiştir. Bu yönüyle
onun tefsiri, Kur’an’ı tefsirde hataya düşmek istemeyen müfessirler için önemli bir kaynaktır.

Anahtar Kelimeler

Rivayet Tefsiri, İbn Kesîr, İsrâîliyyât, Mevkuf Hadis.

Kaynakça

• Abdulâl, İsmail Salim, İbn Kesîr ve menhecuhu fî ilmi’t-tefsîr, Mektebetu Melik Faysal el-İslamiyye, Kahire 19 Ahmed ibn Hanbel Ebû Abdillâh eş-Şeybânî, Musned, Muessesetu Kurtuba, Kahire, ty. el-‘Ak, Halid Abdurrahman, Usulu’t-tefsîr ve kavaiduhu, s.79, Darunnefais, Beyrut 1986.
• Albayrak, Halis, Kur’an’ın Bütünlüğü Üzerine Kur’an’ın Kur’an’la Tefsiri, Şule Yayınları, İstanbul 2009.
• …….., Tefsir Usulü, Şule Yayınları, İstanbul 2009.
• Albayrak, İsmail, Qur’anic Narrative and Isrā’īliyyāt in Vestern Scholaraship and in Classical Exegesis, basılmamış doktora tezi, The University of Leeds, 2000.
• Allâm, Muhammed Vehîb, el-İsrâîliyyât fî’t-tefsîri’l-kur’anî, Dâru’l-‘ulumi’l-arabiyye, Beyrut 2007.
• Aslan, Gıyasettin, Muhammed eş-Şeybani’nin Kur’an Yorum Metodu, İlahiyat, Ankara 2004.
• Aydemir, Abdullah, Tefsirde İsrailiyyat, Beyan Yayınları, İstanbul 1992.
• Aydüz, Davut Tefsir Tarihi Çeşitleri ve Konulu Tefsir, Işık Akademi Yayınları, İstanbul 2010. el-Azâvî, el-Mahâmî Abbas, et-Tarîf bi’l-muerrihîn, Şeriketu’n-neccara, Bağdad 1957.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük Tefsir Tarihi (Tabakatu’l-Müfessirin), Bilmen Yayınevi, İstanbul 1973.
• Brockelmann, Carl, İslam Ulusları ve Devletleri Tarihi, (trc.) Neşet Çağatay, Ankara 1992. el-Buhârî, Muhammed b. İsmail b. İbrahim, el-Câmiu’s-Sahîh, Dâru İbn Kesîr, Beyrut 1987.
• Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Tarihi, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1988.
• …….., Tefsir Usulü, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1989. el-Cevziyye, İbn Kayyım, el-Bedâi fî ulûmi’l-Kur’ân, Dâru’l-ma‘rife, Beyrut 2006.
• Çakan, İsmail L., Ana Hatlarıyla Hadis, Ensar Neşriyat, İstanbul 1990. ed-Davudî, Muhammed b. Ali b. Ahmed, Tabakâtu’l-mufessirîn, Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, Beyrut ty.
• Demirci, Muhsin, Tefsir Tarihi, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 2003.
• …….., Tefsir Usulü, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 2009.
• Derveze, İzzet, Kur’an’ı Anlamada Usul (el-Kur’anu’l-Mecid), çev. Vahdettin İnce, Ekin Yayınları, İstanbul 200 Ebû Süleyman, Abdulvehhab İbrahim, Kitâbu’l-bahsu’l-ilmî, Mekke 1983.
• Ebû Şehbe, Muhammed, el-İsrâîliyyât ve’l-mevdûât fî kutubi’t-tefsîr, Dâru’l-ceyl, Beyrut 2005.
• İbn Akil, Ebû Abdirrahman, “el-Bidâye ve’n-nihâye”, Mecelletu’l-Faysal, Riyad, 18 (1978), 116-120.
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihabuddin Ahmed b. Ali, ed-Dureru’l-kâmine fî ayâni’l-mieti’ s-sâmine, Dâru’lceyl, Beyrut ty. el-Hâkim, Muhammed b. Abdillâh el-Hafız en-Neysâbûrî, el-Mustedrek alâ’s-Sahîhayn fî’l-Hadîs, Dâru’lkutubi’l-ılmiyye, Beyrut 1990. el-Hatîb el-Bağdâdî, Ahmed b. Ali b. Sabit Ebû Bekr, el-Kifâye fî ılmi’r-rivâye, tah. Ebû Abdillah es-Surkî, İbrahim Hamdi el-Medenî, Mektebetu’l-ılmiyye, Medine, ty.
• Hatiboğlu, İbrahim, “İsrâiliyat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, XXIII (2001), 195-199. İbn Kâdî Şuhbe, Ebû Bekr b. Ahmed b. Muhammed, Tabakâtu’ş-şâfiiyye, tah. Abdulalim Hân, Âlemu’lkütüb, Beyrut 1407/1987.
• İbn Kesîr, İsmail b. Ömer, el-Bidâye ve’n-nihâye, Dâru ihyâi’t-turâsi’l-arabî, 1988.
• …….., Tefsîru’l-kur’ani’l-azîm, Mektebetu dâru’t-turâs, Kahire 1980.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Muslim, Tevîlu muhtelefi’l-hadîs, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut, ty. İbnu’l-Imâd, Şihabuddin Abdulhayy b. Ahmed Şezerâtu’z-zeheb fî ahbâri men zeheb, tah. Mahmud elArnaut, Abdulkadir el-Arnaut, Dâru İbn Kesîr, Beyrut 1992. el-Kâfiyeci, Muhyiddin Ebû Abdillah Muhammed b. Süleyman, Kitâbu’t-teysîr fî kavâidi ilmi’t-Tefsîr, çev. İsmail Cerrahoğlu, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara 1989.
• Karaman, Hayrettin, İslam Hukukunda İctihad, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1985.
• Koç, Mehmet Akif, İsnad Verileri Çerçevesinde Erken Dönem Tefsir Faaliyetleri İbn Ebi Hatim (ö.327/939) Tefsiri Örneğinde Bir Literatür İncelemesi, Kitâbiyât, Ankara 2003.
• …….., Tefsirde Bir Kaynak İncelemesi, eŝ-Ŝa‘lebī (427/1036) Tefsirinde Muķātil ibn Suleymān (150/767) Rivayetleri, Kitâbiyât, Ankara 2005.
• …….., “53/en-Necm Suresinin Tefsirinde Bazı Tarihî Sorunlar Üzerine”, İslâmiyât, Ankara, VI/1 (2003), 165-1
• Kurt, Mustafa, İbn Kuteybe ve Tefsir Anlayışı, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 19 Muslim b. Haccâc en-Neysabûrî, el-Câmiu’s-Sahîh, Dâru’l-Ceyl, Beyrut, ty. Nanâa, Remzi, el-İsrâîliyyât ve eseruhâ fî kutubi’t-tefsîr, Dârulkalem, Dımeşk 1970. en-Nemerî, Ebu Ömer Yusuf b. Abdilberr, Câmiu beyâni’l-ilm ve fadlih ve mâ yenbeğî fî rivâyetihi ve hamlihi, Dâru’l-kitabi’l-ilmiyye, Beyrut, ty. en-Nuaymî, Abdulkadir Muhammed ed-Dımaşkî, ed-Dâris fî târîħi’l-medâris, tah. Cafer el-Hasenî, Mektebetu’s-sekafetu’d-dînîyye, Kahire 1988.
• Özaydın, Abdülkerim “İbn Kesîr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, XX (1999), 132-134.
• Paksoy, Kadir, İbn Kesîr’in Hayatı Eserleri ve Hadis İlmindeki Yeri, basılmamış doktora tezi, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Şanlıurfa 1999.
• Polat, Ziya, Tarihçi Olarak İbn Kesîr, basılmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2006.
• Ramazan, Said, İslam Hukuku, çev. Bayram Can, Leylekli Yayıncılık, İstanbul 1988. es-Sabbâğ, Muhammed b. Lutfi, Buhûsun fî usûli’t-tefsîr, Mektebu’l-İslamî, Beyrut 1988. es-Salih, Subhi, Mebâhis fî ulûmi’l-kur’ân, Derseadet, İstanbul ty.
• Savut, Harun, Tefsir ilminin Rivayet Sorunlarına Bir çözüm Arayışı İbn Kesîr’in Tefsîru’l-Kur’ani’l-Azim’i, Yayınevi, Ankara 2012.
• …..…, “İbn Kesîr’in İsrâîliyyât’a yaklaşımı”, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, I/1 (2012), s. 1271 es-Sellûmî, Abdulaziz Abdullah, Dîvanu’l-cund: neş’etuhu ve tatavvuruhu fî’d-devleti’l-islâmiyye hattâ asri’l-mâûn, Mektebetu’t-tâlibi’l-câmiî, Mekke 1986.
• Serinsu, Ahmet Nedim, Kur’an ve Bağlam, Şule Yayınları, İstanbul 2008.
• Sezgin, Fuad, Târîhu’t-turâsi’l-arabî, çev. Mahmud Fehmi Hicazî, İdâratu’s-sekâfeti ve’n-neşr, 1983.
• …….., Buhârî’nin Kaynakları, Kitâbiyât, Ankara 2000. es-Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekr b. Muhammed, el-İtkân fî ulûmi’l-kur’ân, tah. Mustafa Dîb el-Buğâ, Dâru İbn Kesîr, Dımaşk 1993.
• Şaban, Zekiyyuddin, Usûlu’l-fıkhu’l-islâmî, Matbaatu Dâru’t-telîf, Mısır 1963-1964.
• Şakir, Mustafa, et-Târîhu’l-arabî ve’l-muerrihûn, Dâru’l-‘ılmi li’l-melâyîn, Beyrut 1993. eş-Şâşî, Ebû Yakub İshak b. İbrahim, Teshîlu usûlu’ş- Şâşî, teshil ve tertip, Muhammed Enver el-Bedhaşânî, İdaretu’l-Kur’ân ve’l-ulumi’l-islamiyye, Lahor 1412. eş-Şâtıbî, Ebû İshak İbrahim ibn Musa, el-Muvâfakât fî usûli’l-ahkâm, tah. Muhammed el-Hıdr Hüseyin, Muhammed Haseneyn Mahlûf, ty.
• Şener, Abdülkadir, İslam Hukuku Dersleri I, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir 1992.
• …….., “İslam Hukukunda Rey ve İctihad”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara, XIX (1971), 123-131 eş-Şevkânî, Muhammed b. Ali, el-Bedru’t-tâli bi-mehâsini men bade’l-karni’s-sâbi, Dâru’l-marife, Beyrut ty. et-Taberî, Muhammed b. Cerîr, Câmiul-beyân an te’vîli âyi’l-kur’ân, tah. Ahmed Muhammed Şâkir, Muessesetu’r-risale, 2000.
• Turgut, Ali, Tefsir Usulü ve Kaynakları, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 19 el-Useymin, Muhammed b. Salih, Şerhu mukaddimeti’t-tefsîr şeyhu’l-islâm ibn teymiyye, Beyrut, ty. Utbe, Abdurrahman, Maa’l-mektebeti’l-Arabiyye dirâseti fî ummehâti’l-mesadiri ve’l-meracii’l-muttesıleti bi’t-turas, Dâru’l-evzâî, Beyrut 1984/1404. ez-Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman, Tezkiretu’l-huff âz, Dâru’kütübi’l-ılmiyye, Beyrut 1998. ez-Zehebî, Muhammed Hüseyin, et-Tefsîr ve’l-mufessirûn, Mektebetu Vehbe, Kahire 2003. ez-Zerkani, Muhammed Abdulazim, Menâhilu’l-irfân fî ulûmi’l-kur’ân, Daru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 19
• Zeydân, Abdulkerim, el-Medhal lidirâseti’l-teşrîiyyeti’l-islâmiyye, Bağdat 1969.
• Zeydan, Corci, Târîħu’l-âdâbi’l-luğati’l-arabiyye, Menşûrâtu dâri mektebeti’l-hayât, Beyrut 1983. ez-Zuhaylî, Muhammed, İbn Kesîr ed-dımeşkî, Dâru’l-kalem, Dımeşk 1995.